1. Ödül, Çuhadaroğlu Alüminyum 2017 Öğrenci Proje Yarışması

Proje Raporu

SONSUZ VAHA:

Rüzgar erozyonu yardımıyla kum tepeciklerinin, suyu depolayabilen yapay düdenlere dönüşümü İngiliz çevreci ve bilim adamı Norman Myers’e göre 2050 yılıyla birlikte 200 milyon insan iklim değişikliği sebebiyle göç etmek zorunda kalacak. ^[1]

Modern dünyada insanoğlunun suyun salt kullanımından öte, onun bileşimlerinin ürünlerine yaşamsal ihtiyacı vardır. Toprakla suyun ilişkisi bu bağlamda en temel kaynakların ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Ancak son yüzyılda hızlı kentleşme ve betonlaşma ile birlikte insanoğlunun toprakla bağı azalmakta ve bunun sonucunda ortaya çıkan çölleşme gibi tehditler, temel besin kaynaklarının erişimini sınırlandırmaya başlamaktadır.

Günümüzde insanoğlunun yararlandığı tarım alanlarının yaklaşık %70 i çölleşme tehdidi altındadır. Bu durum Afrika ve Arap yarımadasında, kum tepeciklerinin rüzgar erozyonlarıyla birlikte istikrarsız hareketi ve güneşlenme süresinin uzun olmasıyla birlikte gelen aşırı buharlaşma, insanların suya ulaşımını sınırlamakta ve toprağın kalitesini sürekli olarak düşürerek bölge halkını göçe zorlamaktadır. Fakat, genel kanının aksine çöller, susuz bölgeler değildir. Yukarıda bahsedilen etmenler çölü, insanlar için verimsiz hale sokmaktadır. Dağlardan yağışla gelen su çöl havzasına birikir ve bu su kaynakları ”vaha” denilen oluşumlar olarak yeryüzüne ulaşırlar. Birleşik Arap Emirlikleri’nde bulunan Liwa vahası, bu oluşumların en güzel örneklerindendir.

Rub al Khali çölünde bulunan Liwa vahası, su kaynağı açısından çok geniş olanaklar sunmasıyla birlikte aşırı buharlaşma ve çöl rüzgarları, su kaynaklarını kapatmakta ve suya erişimin süreksiz olmasına neden olmaktadır. ”Sonsuz Vaha” fikri temelde Liwa vahası içinde bulunan su kaynaklarını bölge halkı için sürekli kılmaya çalışır. Tasarımın temel prensibi öncelikle bölgedeki güneşlenmeden ötürü ortaya çıkan aşırı buharlaşmayı önlemeye çalışmaktır.

Bölgede, doğal su havuzları ve onların buharlaşmasıyla birlikte tuz, kum, su gibi birleşimlerden ortaya çıkan kireçtaşı oluşumlarını görebildiğimiz “Sabkha” adı verilen bölgeler bulunmaktadır. Bu alanlarda ortaya çıkan kimyasal karışım (kireçtaşı), yeni barınma stratejisi için yerel, kolay ulaşılabilir, ucuz yapı materyali sunmaktadır.

”Sonsuz Vaha”, kireçtaşının stabil durumunu bölgedeki su kaynakların üzerini örtmek için kullanır. Bu örtü, üzeri ve altındaki sıcaklığı dengeler ve güneş ışığını engelleyerek suyun bölgede uzun süre tutulabilmesini sağlar. Buna ek olarak örtü sistemi, bölgedeki kumun rüzgarlar vasıtasıyla yayılımını engelleyerek, toprağın tarım için verimlileştirilmesine yardımcı olur. Tasarım, yapım kolaylığı, su buharlaşmasını minimize etmek için çukurlardan oluşan bir şema üzerine oturur. Bu şema su kenarında erozyon sonucu oluşan ”tafoni” adlı oluşumlardan örnek alınarak oluşturulmuştur. Çukur ve tümseklerden oluşan bu form, üretim kolaylığı sağlaması açısından balon kalıp sisteminden yararlanmaya çalışır. Yapım aşamasında balonlar şişirilir, üstüne strüktürel stabilite açısından suya dayanıklı ve hafif olması açısından alüminyum tel iskelet örülür. Ağ biçiminde olan iskelet, havadaki nemi çekmek üzere tasarlanmış örtülerle desteklenir. Tasarımın tümsek ve çukurlardan oluşan formu, kum rüzgarından maksimum yararlanmayı sağlar, bu rüzgarlar vasıtasıyla örtünün üzerinde biriken kum, nemli örtü ve tuz karışımıyla birleşerek kirecin yapı üzerinde birikip stabilize olmasına neden olur. Yapı stabilitesini sağladığı anda balonlar indirilir ve bir diğerini üretmek için yeniden kullanılır. Barınaklar, örtünün etrafını sararak, öngörülen tarım alanlarının kum fırtınalarından korunmasını sağlar. Bu barınaklar bölgenin sıcaklık durumu dikkate alınarak bacalı sistemler olarak düşünülmüştür. Bacalı sistem, gündüz vakti hava akımı sağlamaya yararken, akşam vakti içerisinde ateş yakılıp ısınmaya yardımcı olmaktadır. Böylelikle Liwa vahasında kullanılabilen su kaynaklarının sayısını artırmak, çölün kontrol edilemez genişlemesini engellemek ve toprak kalitesini artırarak sürdürülebilir bir barınma ortamı yaratmak amaçlanır.

^[1] https://medium.com/turkce/i%CC%87klim-m%C3%BCltecili%C4%9Fi-ae0353a84b0a