GAP Ranta Yenildi

2008-2012’de 26.7 milyar kaynak öngörüldü, 2012’de harcama 14.7 milyar TL’de kaldı.

Geçmişi on yıllar öncesine dayanan GAP, hükümetin rant yaratacak projelere öncelik vermesinden dolayı ağır aksak işliyor. GAP Eylem Planı kapsamında 2008-2012 döneminde (2008 fiyatlarıyla) 26.7 milyar TL kaynak aktarımı öngörülürken, 2012 fiyatlarıyla toplam harcama 14.7 milyarda kaldı.

Güreydoğu Anadolu’da halkın gelir düzeyi ve rafah seviyesini artırmak amacıyla uygulamaya konulan proje için başbakanlığı döneminde Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye için yeni bir milat olacağını söylediği eylem planını, “Takvimi belirlenmiş, müşahhas olarak tanımlanmış, kaynağı temin edilmiş” bir plan olarak sunmuştu. Ancak “temin edilmiş” o kaynaklar GAP’a akıtılmadı; yapılan toplam harcama vaat edilenin ancak yarısı düzeyinde…

CHP İstanbul Milletvekili Umut Oran’ın araştırmasına göre AKP, ülke kalkınması, sosyal barış ve huzur bağlamında kalıcı yararlar sağlayacak uzun soluklu GAP yerine, kısa vadede canlılık yaratacak inşaat, toplu konut, duble yol, köprü gibi rant projelerine ağırlık vermeyi tercih ettiği için GAP bugün arzulanan noktaya varamadı.

Oran’ın verdiği bilgiye göre, öngörülen sulama şebekesinin şu ana kadar ancak yüzde 17.3’ü tamamlanabildi ve 1.8 milyon hektar arazinin sadece yüzde 20’si sulanabiliyor. Tamamlanan 16 barajda tutulan su araziye verilemiyor: yani su var ama şebekesi yok. Oysa bu arazinin tamamının sulanabilmesi, Türkiye’nin tarımsal üretimini iki katına çıkaracak.

Araştırmanın sonuçları özetle şöyle:

2008-2012 Eylem Planı, GAP Bölgesinde istihdam artışına neredeyse hiç katkı yapmadı. Bölgede işsizlik Türkiye ortalamasının yaklaşık 5 puan üzerinde. Bölgede yer alan 5 il işsizlikte başı çekiyor.

Türkiye’de en yüksek işsizlik; yüzde 23,4’le Batman, yüzde 20,6 ile Mardin, yüzde 20,5 oranıyla Siirt, yüzde 20,1’le Şırnak ve yüzde 18,7 oranıyla Diyarbakır’da. GAP bölgesindeki iller göç vermeye devam ediyor.

HES’ler ve sulama altyapıları yanında, genel olarak tarım, sanayi, ulaşım, haberleşme, eğitim, sağlık, turizm, kırsal ve kentsel altyapı gibi birçok sektörü kapsayan GAP’ın tamamlanması, sadece bölgenin değil ülkenin kalkınması, ekonomik büyüme, istihdam artışı ve işsizlik sorununun çözümünde ciddi yol almak demek. GAP’ın tamamlanması ile 3.8 milyon kişiye istihdam sağlanacağı belirtiliyor.

Vaad edilenin yarısı harcandı

GAP’ın mali portresi 2008 yılı fiyatlarıyla toplam 41.2 milyar TL olarak hesaplanmıştı. 2007 sonuna kadar yapılan toplam harcama 25.6 milyar TL, nakdi gerçekleşme oranı yüzde 62.2 olarak açıklandı. GAP kapsamında inşa edilen barajların elektrik enerjisi üretimi, Türkiye üretiminin yüzde 7’sini oluşturuyordu. Ancak ağır ilerleyen sulama projelerinde 2007 sonu itibariyle hedefin ancak yüzde 15’ine ulaşılabildi.

2008-2012 dönemi için öngörülen 2008 fiyatlarıyla 26.7 milyar liralık kaynağa karşılık sorumlu kuruluşlara aktarılan toplam kaynağın 2012 fiyatlarla güncellenmiş tutarı 18.2 milyar ve bu kaynağın fiilen yatırıma dönüşen kısmı da yine güncel tutarla 14.7 milyar lirada kaldı. Buna göre vaat edilen kaynağın neredeyse yarısı kadar bir harcama gerçekleşti.

İstihdam sınırlı kaldı

2008-2012 Eylem Planı, GAP Bölgesinde istihdam artışına katkısı sınırlı kaldı. Bölgede yer alan 9 ilde 2008 itibariyle 3 milyon 992 bin kişi olan çalışma çağındaki nüfus, yüzde 27.6 artışla 2013 sonu itibariyle 5 milyon 92 bine çıktı. Aynı dönemde bu illerdeki toplam işgücü yüzde 51.6 artışla 2 milyon 41 bin, istihdamdaki nüfus yüzde 50.9 artışla 1 milyon 744 bin kişiye ulaşırken, işsizler yüzde 55.8 artışla 300 bine yaklaştı. Bu dönemde GAP bölgesindeki işsizlere 100 binden fazla kişi eklendi. 2008-2013 döneminde bölgede iş gücüne katılım 6.4 puan artarken, işsizlik 0.4 puan yükseldi, istihdam oranı da aynı kaldı.

Türkiye’de çalışma çağındaki nüfusun yüzde 9’unu, toplam iş gücünün yüzde 7.2’sini barındıran GAP bölgesi, toplam istihdamda ise yüzde 6.8 pay alıyor. Ülkedeki tüm işsizlerin yüzde 11’i bu 9 ilde bulunuyor. Bölgede işsizlik Türkiye ortalamasının yaklaşık 5 puan üzerinde seyrediyor.

İşsizlik yüksek

TÜİK’in iller bazında işgücü göstergelerine göre de Türkiye’de en yüksek işsizlik; GAP bölgesindeki 5 ilde yaşanıyor. Batman yüzde 23.4, Mardin yüzde 20.6, Siirt yüzde 20.5, Şırnak yüzde 20.1 ve Diyarbakır yüzde 18,7 oranıyla işsizliğin en yüksek olduğu iller…

GAP bölgesindeki 9 il, Türkiye nüfusunun yüzde 10’ununu barındırıyor. GAP’ın tamamlanması ile 3.8 milyon kişiye istihdam sağlanacağı belirtiliyor.

Grafik yanı:

TÜİK’in göç raporu, sadece son bir yılda, GAP bölgesi illerinin net olarak 46 bin 316 kişilik göç verdini ortaya koyuyor. Bölgede Kilis dışındaki tüm illerin “net” bazda göç verdiği dikkati çekiyor.

Oran: Barışın yolu iş ve aştan geçiyor

Konuya ilişkin değerlendirme yapan Umut Oran, “bölge için hayati ve önemli bir proje olarak lanse edilen GAP’a ilişkin AKP son 12 yıl boyunca hedefleri yeniledi, güncelledi ama dikkate ve ciddiye almadı” dedi. Bölgede barışın yolunun GAP’ta iş ve aştan geçtiğini dile getiren Oran, bölgede kanayan bir yara olduğunu ve bu yaranın tek ilçala tedavi edilemeyceğini vurgulayarak, “Hükümet bu kanayan yarayı külterel haklar ve kimlik üzerinden iyileştirmeye çalışıyor. Ama çözüm tek ilaçta değil. Çözüm için bu gerekli ancak yeterli değil, çözümün ikinci ayağı sosyal devlet olmaktan geçiyor. Sosyal devleti de ekonomik kalkınma ile tamamlamak gerekiyor. Ekonomik ve insanı kalkınmayı sağlamadıkça sorunu da çözemeyiz. Bu da GAP’ı projlendirildiği şekilde tamamlamaktan, insanları iş ve aş sahibi yapmaktan geçiyor” diye konuştu.