Bauhaus Öncesi Gelişmeler ve Bauhaus Manifestosu

1919 yılı öncesinde Walter Gropius’un Bauhaus’u kurmasına sebep olan gelişmeleri inceliyoruz.

1919’da Bauhaus’un Weimar binası olarak kullanılacak olan Uygulamalı Sanatlar Okulu (Kunstgewerbeschule), Weimar / tasarım: Henry van der Velde, 1905

Tasarım eğitimini metodolojik bir temel üzerine kurgulayan Staatliches Bauhaus, 1919-1933 yılları arasında açık kalabilmesine rağmen, okulun geliştirdiği tasarım düşüncesi ABD, Avrupa ve Rusya’ya göç eden hocalarıyla dünyaya yayılarak günümüzde etkisini sürdürüyor.

Bauhaus düşüncesinin temelleri, 1919 yılında Almanya’nın Weimar kentinde okulun kuruluşunun öncesine uzanıyor. 18. yüzyılın etkili isimlerinden Alman edebiyatçı Goethe ve Alman şair ve oyun yazarı Friedrich Schiller gibi sanatçılara ev sahipliği yapmış olan Weimar kentindeki entelektüel ortam Bauhaus’un kuruluşundan yıllar öncesine dayanıyor.

1902: Henry van der Velde, Tatbiki Sanatlar Okulu’nu Kuruyor

Dönemin yöneticilerinin daveti üzerine Goethe’nin Weimar’a davet edilmesinin bir benzeri olarak Weimar’a taşınan Belçikalı mimar Henry van der Velde, 1902’de kurduğu Uygulamalı Sanatlar Okulu’nun (Kunstgewerbeschule) binasını 1905’te tasarlıyor.1919’da Bauhaus’un Weimar’daki binası olarak kullanılacak okul, 1907’de inşa ediliyor. Bölgedeki zanaat örgütleri ile yakın ilişkiler yürüten Henry van der Velde, okulun atölyelerindeki sanat ve zanaat üretimleri ile yöneticilerin Weimar’da kültürel ve ekonomik açıdan canlanma beklentilerini karşılıyor.

1907: Deutscher Werkbund Kuruluyor

Almanya’nın önde gelen bürokratlarının, sanayicilerinin, tüccarlarının, mimarlarının ve sanatçılarının katılımı ile “sanat, zanaat ve endüstrinin bir araya getirilmesiyle el işinin asalete kavuşmasını” hedefleyen Deutscher Werkbund (Alman İş Derneği), 1907’de mimar Hermann Muthesius önderliğinde kuruluyor. Deutscher Werkbund, Alman endüstrisinin gelişmesinin önünü açan modern hareket fikri ile o dönemin gündeminde geniş yer buluyor.

Werkbund’daki üyeler arasında Bauhaus’un doğuşunu hazırlayan isimlerden Peter Behrens ve Henry van der Velde bulunuyor. Peter Behrens, Almanya’nın elektrik endüstrisine yön veren AEG şirketinin baş mimarı ve tasarımcısı. Behrens’in yardımcıları arasında Walter Gropius, Ludwig Mies van der Rohe ve Le Corbusier gibi isimler yer alıyor.

Deutscher Werkbund 1914 Köln sergi afişi / tasarım: Fritz Helmuth Ehmcke (Museum für Angewandte Kunst, Köln)

1914: Deutscher Werkbund’da görüş ayrılığı: Sanatsal Üretimde Standartlaşma ya da Bireyselleşme

Deutscher Werkbund’un 1914’te Köln’deki kongresinde üyeler, iki karşıt görüşü benimsiyor. Muthesius’un görüşlerini paylaşan grup, mimarlığın ve Werkbund’un etkinlik alanını, makineleşmenin gücü ile birlikte standartlaşmaya yönlendirmek istiyor. Muthesius “Werkbund Tezleri” isimli manifestosunda evrensel olarak geçerli, gelişmiş bir beğeninin ancak standartlaşma yoluyla mümkün olacağını belirtiyor.

Henry van der Velde’yle birlikte muhalif diğer üyeler ise, sanatçının bireysel yaratıcılığının standartlaşma karşısında arka plana atılamayacağını düşünüyorlar, bireyselleşmeyi savunuyorlar (Benzeri bir tartışma, yıllar sonra Bauhaus bünyesinde tekrar gündeme geliyor).

1914-1918: Almanya, 1. Dünya Savaşı’nı Kaybediyor

Dünya Savaşı’nın zorlayıcı koşullarında Henry van der Velde, 1914’da Uygulamalı Sanatlar Okulu yöneticiliğini Walter Gropius’a devrederek İsviçre’ye taşındı. Savaş nedeniyle okul geçici olarak kapatılırken, yeni yönetici Walter Gropius da askere çağrıldı. 1916 yılında askerlik döneminde yazdığı“Sanayi, Sanat ve Zanaatkârlara Sanatsal Yönlendirmede Bulunacak Bir Enstitü Kurulmasına Yönelik Öneriler”başlıklı yazı, savaştan zayıf düşmekte olan ülke için yeni umutlar anlamına geliyordu.

Walter Gropius / fotoğraf: E. Bieber,1928

1918: Kasım Devrimi sonrası Arbeitstrat für Kunst’ta Sanat ve Zanaat Eğitimi Tartışılıyor

Dünya Savaşı’nı kaybeden Almanya’da 1918 Kasım Devrimi sonrası İmparatorluk yıkıldı ve ülke devrimci hareketler ile yönetim arayışına girdi. Devrimi izleyen iki yıl boyunca Berlin’de kurulan Arbeitstrat für Kunst (Sanat İşçileri Konseyi), sanatçı ve mimarların devrimci düşünceler geliştirmelerine ortam sağladı.

Konseyin kurul üyeleri arasında Gropius ve Bruno Taut’la birlikte dört isim yer alıyordu. Mimar Otto Bartning, Arbeitstrat sanat ve zanaat eğitim programında usta/çırak ilişkisi olmasını önerdi. Yüzünü Orta Çağ’a dönen bu fikir, avangart bir hareket olarak yorumlandı.

Grafik sanatçısı Max Pechstein’ın üyesi olduğu Arbeitstrat für Kunst için tasarımı, 1919

Başkanlığını Gropius’un yaptığı Arbeitstrat çatısı altında toplanan önemli sanatçılar, mimarlar, heykeltıraşlar ve ressamlar, yeni bir sanat ve zanaat eğitimi modelinin sinyalini veriyordu. Savaş sonrası gerileyen Alman sanayisi ile birlikte Gropius, kültürel değerlere öncelik vermeye karar verdi.

1919 Bauhaus Manifestosu: “Bütün görsel sanatların nihai amacı binayı tamamlamaktır!” 

Walter Gropius’un Bauhaus Manifestosu’ndan alıntı:

…Mimarlar, heykeltraşlar, ressamlar, hepimiz yeniden zanaatlara dönmeliyiz! Sanat bir ’meslek’değildir. Zanaatkârlarla sanatçı arasında özünde fark yoktur. Sanatçı coşkulu bir zanaatkârdır…

Walter Gropius’un hazırladığı Bauhaus Manifestosu ve programı, 1919

Walter Gropius’un 1919’da yayınladığı Bauhaus Manifestosu’nun şiirsel dili, her okurun kendi bakış açısından olumlu anlamlara çekilebiliyordu. Manifesto, zanaatkârları, akademideki sanatçıları, radikal sanatçıları ve Bauhaus’un öğrenci adaylarını arkasına alıyordu.

Manifestonun devamında Gropius, Bauhaus’ta uygulanmasını düşündüğü eğitim programını açıklıyordu.

1919-1933: Staatliches Bauhaus

Mimar Walter Gropius, Almanya’nın Weimar kentinde 1919’da Sanat Okulu (Kunsthochschule) ile Uygulamalı Sanatlar Okulu’nu (Kunstgewerbeschule) birleştirerek Staatliches Bauhaus’u kuruyor.

1925’te Dessau’ya ve daha sonra 1932’de Berlin’e taşınan Bauhaus, 1933’te Naziler tarafından kapatılıyor. İki dünya savaşı arasına sıkışan kısa tarihine rağmen Bauhaus’un özgün eğitim programı, hocaları ve öğrencilerinin bıraktığı izler, bugünün tasarım anlayışında yaşamaya devam ediyor.

Lyonel Feininger’in Bauhaus Manifestosu için ahşap baskılı kapak tasarımı “Kathedrale”, 1919

Kaynaklar:

• Forgács, É. (1995). Bauhaus 1919-1933. Alp Tümertekin (Çev.). İstanbul: Janus.
• Artun, A., Aliçavuşoğlu E., (Derl.). (2009). Bauhaus: Modernleşmenin Tasarımı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• https://www.bauhaus100.com