Katılımcı, İTÜ İşletme Fakültesi Mimari Proje Yarışması

MİMARİ AÇIKLAMA RAPORU

[eski-yeni/dolu-boş/tarih-gelecek]
(karşıtlıkların potansiyeli)

İstanbul Üniversitesi Maçka Kampüsünde, Osmanlı saray mimarları Serkis Balyan ve Simon Balyan kardeşlerinin kente bıraktıkları mimari miraslardan Silahhane ve Karakol binalarını yeniden işlevlendirerek ‘bölgenin tarihi, kentsel ve mimari dokusu’nu sürdürülebilir kılınmıştır. Böylece kampüs bilginin üretildiği, geleceğin inşa edildiği, ‘tarih’ ile ‘geleceğin’ sürekli etkileştiği ve ‘eski’ ile ‘yeni’nin bir arada yaşandığı / yaşatıldığı bir ‘yer’ olmuştur.

Köklü bir üniversite olan İstanbul Teknik Üniversitesi’nin, mimari mirasları yücelttiği bu yaklaşımıyla tarihi bilmeden geleceği inşa etmenin mümkün olmadığı düşüncesi adeta fiziksel bir karşılık bulmuştur. Bu duruma atıfta bulunularak, geçmişin öğrenildiği / öğretildiği, geleceğin inşa edildiği, ‘an’da bilginin üretildiği -ve yeniden üretildiği- bu sebeple de sürekli bir döngünün yaşandığını düşündüğümüz üniversite yerleşkesinde, kampüs genelinde ve fakülte özelinde, mekana dair atılacak her bir adımda ‘tarihi değerleri yüceltmek’ anlayışı benimsenmiş ve tasarım kurgusu bunun üzerinden geliştirilmiştir.

Sürekli bir döngü içerisinde bilginin yeniden inşa edildiği düşüncesi, öğrenmenin sadece 9-5 ders saatleri ile sınırlandırılamayacağını ve; üniversite kullanıcılarının kendilerini buraya -başka bir deyişle de döngüye- ait hissedebilmeleri için kampüsün ve fakülte binalarının gelip geçici, uğrak mekanlar olmak yerine ‘yaşam alanları’ olarak tasarlanması gerektiğini göstermektedir.

[yerleşkede bir köşe (nod): düğüm]
(köşeye yerleşmek)

İstanbul’un en kıymetli parklarından biri olan Maçka Parkı’ndan kampüse yaklaşım iki farklı koldan gerçekleşmektedir. Bunlardan biri mimar/müteahhit Balyanların eserleri olan Silahhane (günümüzdeki Yabancı Diller Yüksekokul’u) ve Karakol (günümüzdeki İşletme Fakültesi) binaları arasından; diğeri ise Silahhane binasının kuzey tarafında olan araç yolundandır. Bu girişler, kampüs içinde halihazırdaki durumda aktif olan iki ana aksı dik kesmektedir.

Bunlardan biri Silahhane binası ile Suny Derslik Binası arasında kalan ve İşletme Fakültesi binasına bağlanan yol, diğeri ise Konservatuvar ve diğer yapıların sıralandığı Silahhane Sokak’taki araç çıkışına bağlanan yoldur. İşletme Fakültesinin yarışmaya konu olan arazisi, bahsi edilen iki aksın arasında ve Maçka Parkı’ndan girişin sağlandığı aksın kesişiminde bulunmaktadır. Farklı kotlarda bulunan bu iki aks ile, bunların arasında kalan ve yerleşkenin önemli toplanma / buluşma merkezi olan yemekhanenin varlığı sebebiyle bu bölge kampüsün hatırı sayılır odak noktalarından biri olmuştur. Bölgenin bu potansiyeli sebebiyle, tescillenmiş binaların tanımladığı yolun yayalaştırılarak yeniden düzenlenmesi ve kampüs içinde önemli bir arter olarak geliştirilmesi amaçlanmıştır.

Yeniden düzenlenen arter üzerinde kesişen sözü edilen iki aksın ortasında bulunan, bu sebeple de ‘bir köşe tanımı’ yapan İşletme Fakültesi çevre yolların potansiyeli doğrultusunda kampüs genelinde sirkülasyon ağlarının birleştiği bir merkez gibi davranmalıdır.

Maçka yerleşkesinde, dahil olduğu ve etkileşimde bulunduğu tarihi yapılar sebebiyle, fiziken olmasa bile sosyal ve kültürel bağlamlarda odak oluşturabilecek potansiyeldeki fakülte yapısı, kampüs içerisinde, ilişkilerin, karşılaşmaların ve toplanmaların gerçekleşebileceği bir düğüm noktası / hub olarak kurgulanmıştır.

Bu kurgu için, mevcut durumda yeterli görülmeyen, kampüs içinde yayaların ‘sürekli’ ve ‘kesintisiz’ dolaşımına önem verilmiş ve bunun sağlanabilmesi için yukarıda bahsedilen arterler araç kullanımına kapatılmış ve yayalaştırılmıştır. Bu arterlerden Yabancı Diller Yüksekokulu ve Suny Derslik Binası arasında kalan arterde halihazırda var olan alt kotun yeniden düzenlenmesi önerilmektedir. Aşağıya alınan kottan, tasarlanan yeni yapının zemin altı kotundaki açık alana ve açık alanda kurgulanmış olan öğrenci kulüplerine ulaşım sağlanmaktadır. Açık alandan ulaşılan öğrenci kulüplerinin Suny Derslik Binasına doğru devam ettirilmesi önerilmektedir. Böylece, halihazırdaki atıl fakat potansiyel yüksek durum, kazandığı yeni işlevle kampüste ihtiyaç duyulan sosyal donatılardan birine dönüşecektir. Benzer bir anlayışla önemli bir toplayıcılığa sahip olduğunu düşündüğümüz yemekhane yapısının da, sosyal donatılara cevap verecek nitelikte yeniden işlevlendirilmesi önerilmektedir.

Silahhane Sokak tarafındaki otopark buradan kaldırılmış ve bu bölge yoğun ağaç dokusuyla yeşil alan olarak yeniden düzenlenmiştir. Buradaki araç çıkışının yeri ise doğuya doğru kaydırılmış, yol düzeltilmiştir. Ayrıca, Konservatuvar binaları arasında kalan sokaktaki araç trafiğinin de kısıtlandırılması ve yavaşlatılması önerilmiştir.

Farklı kotlarda kurgulanan zemin katlarda yapılan meydanlardan fakülte binasına, farklı girişler yapılmıştır. Bu girişler, bahsi geçen iki yaya arterinden ve bu arterlerin farklı kotlarından alınmıştır. Fakülteye araçla ulaşım için Maçka Talim Yeri Sokak’tan bir araç yolu alınmış ve buradan otoparka giriş verilmiştir. Söz konusu sokaktan gelen yaya için de ayrıca güneydoğu cephesinden bir giriş açılmıştır.

[yeşili kampüs kullanımına davet etmek]

Maçka Parkı’ndaki yoğun yeşilin aksine kampüs içerisinde neredeyse hiç kullanılabilir yeşil bulunmamaktadır. Bu sebeple de yayalaştırılan her iki arterin fakülte taraflarındaki bitişlerine kullanılabilir yeşil alan peyzaj düzenlemesi yapılmıştır. Bunlardan en önemlisi, Silahhane Sokak tarafında bulunan otoparkın yoğun yeşil olarak düzenlenmesidir. Böylece doğuya doğru kaydırılan yeni araç çıkışıyla olan görsel ilişki, yoğun yeşille yapılan tampon bölge sayesinde kesilmiştir. Bunun dışında Silahhane ve Suny binası arasında kalan ve yayalaştırılan diğer arterin başında ve sonunda yeşil alan peyzajı yapılmıştır. Bu arterin İşletme Fakültesi tarafındaki kısmı amfi olarak düzenlenmiş ve düzenlenen bu amfi yeşil alanla ve üst kota doğru çıkan çim amfi ile sonlandırılmıştır. Yeşil aynı zamanda fakülte binası içerisinde tasarlanan gömük ve yeşil bahçelerle yapı içerisine de yerleştirilmiştir.

Tüm bu dokunuşlarla, kampüsteki dokunulamayan yeşiller, tasarlanan yeni yeşil alanlarla kullanılmaya davet edilmiştir. Ayrıca, arazide bulunan Tilia Cordato ağacı korunmuş ve taşınabilir nitelikte olan ağaçlardan bazıları Silahhane ile Suny Derslik binası arasındaki yayalaştırılan arterin güneydoğu ucunda tasarlanan çim amfi ve yoğun yeşil peyzaja dahil edilmiştir.

[akışkan meydan kurgusu]

Kampüs geneline dair alınan bir diğer yaklaşım kararı ise ana arterlerin kesişimine yerleşen fakülte yapısının kütle hareketiyle yeni bir köşe tanımı yapması ve bu tanımla bir meydan oluşturmasıdır. Kampüs yaşantısındaki yaya hareketinin önemini savunan, bu sebeple de yapı çevresindeki sokakların yayalaştırılmasının önerildiği kurguda, üniversite kullanıcılarının ihtiyaç duydukları, kampüste eksik olduğu düşünülen, kamusal alan ve açık / yarı açık alan kullanımı için yapı bölgesel olarak zemin kattan koparılmış ve yükselmiştir. Kamuya bırakılan bu alan Karakol binasına denk gelecek şekilde plan düzleminde de boş bırakılmıştır.

Kot farklılığı olan arazinin bu yapısı bir fırsat olarak değerlendirilmiş ve farklı kotlarda, katlar oluşturularak kamusal alan artırılmıştır. Yaya arterlerinin kesişiminde zeminden koparılan yapının yükseltilmesiyle köşede oluşan ‘meydan’ farklı kotlara yayılmış, akışkan bir yapıya sahip olmuştur. Söz konusu meydanın üstünde kalan yapı kitlesi, meydanı tanımlayacak şekilde boşaltılmıştır. Bu şekilde yapının altında kamuya bırakılan geniş bir boşluk oluşturulmuş; boşluk ‘yeni’ ve ‘eski’ ile çevrelenmiş ve onlarla tanımlı hale gelmiştir. Böylece, meydanın kullanıcıları burada bulundukları her an tarihi dokunun bir parçası olacaktır. Yaratılan boşlukta yer alan farklı kotlardaki meydanların varlığıyla fakülte yapısı, binaya yaklaşılan bütün yönlerden, davetkar bir girişe sahip olmuştur.

[boşluğu tarihle doldurmak]

Farklı kotların kurgulanması anlayışı, yapıda da devam ettirilmiş ve yapının zeminden koparılmasının sonucunda Silahhane ve Karakol binaları iç mekandan sürekli görünür kılınmıştır. Tasarlanan boşluk sayesinde, iç mekandaki kamusal alanların sahnesi tarihi binalar olmuş, böylelikle plan düzleminde ve kütle hareketinde yaratılan boşluk tarihle doldurulmuştur. Bu şekilde iç mekan – dış mekan algısı, ilişkilerin iç içe geçirilmesiyle bulanıklaştırılmıştır.

[bir yaşam alanı olarak ‘hol’]

Bilgi üretiminin en önemli etkenlerinden biri olan sosyal etkileşimler, araziye yerleşirken ana kurguyu oluşturmakta ve özelde de fakülte binası tasarımında oldukça önemsenmiştir. Öğrenci – öğretim görevlisi – personel – misafir – kentli ve benzeri birçok farklı kişiye hitap edecek olan fakülte yapısının, davetkar ve aidiyet duygusunu güçlendirecek yapıda olması gerekmektedir. Bu sebeple, kendisini besleyecek yaya arterleri ile yapının kendisi birer ‘yaşam alanı’ olarak bütünleşmiştir.

Kampüs genelinde ve fakülte içerisinde farklı tipteki kullanıcılar arasındaki sosyal iletişim, etkileşim, karşılaşma ve buluşmaların gerçekleştiği yer olması sebebiyle üniversite hayatının büyük bir kısmının geçirildiği düşünülen sirkülasyon alanları, ‘geçit’ olmak yerine ‘hol’ler olarak tasarlanmış ve birer yaşam alanı olarak ele alınmıştır. Bu doğrultuda da holler çalışma genelinde açık, yarı açık / yarı kapalı ve kapalı olarak farklı biçimlerde kurgulanmıştır. Böylelikle sirkülasyonlar ‘yaşam alanı olan’ ve ‘yaşam alanlarını bağlayan’ sürekli ağlar olarak tasarlanmıştır.

[amfilerin dışavurumu]

İhtiyaç programının en önemli kalemlerinden biri olan eğitim alanlarından amfilerin alt ve üst döşemelerinin zemin ve alt katlarda eğimli olarak düzenlenmesiyle holler, amfiler üzerinden akarak farklı kotlarda devam ettirilmiştir. Böylece hareketin / sirkülasyonun sürekliliği sağlanmış ve yaşam alanları, iç mekanda akışkan bir yapıya sahip olmuştur. Amfilerin eğimli tavanlarının kullanıma açılarak kamusal mekanlara dönüşmesi sonucunda iç mekanda farklı kotlarda sosyal etkileşimlerin gerçekleşebileceği mekanlar / meydanlar tasarlanmıştır.

Amfiler, alışılageldiği gibi kapalı hacimler olarak kendi içlerine kapalı biçimde tasarlanmamıştır. Aksine amfilerin yan yüzlerinde cam malzeme kullanılmıştır. Böylece amfiler hollerden ve diğer amfilerden görülebilir olmuş ve öğrenim kapalı kutulardan çıkmıştır. Bu şekilde mekanlar birbirlerinin içine dahil olarak algısal bir bütünlük sağlanmıştır.

Kapalı ve yarı açık hollerin birer yaşam alanı olarak kurgulanması ve amfilerin derslik olmak işlevi dışında fakülte yapısının iç ve dış mekanlarında da kullanılabilir olmasıyla, 9-5’lik öğrenim süresi gün içi ve hatta geceye yayılmıştır. Bunun doğrultusunda da binanın kullanılabilir süresi arttırılmıştır. Yanyana gelen amfiler, bölünebilir ya da birleştirilebilir nitelikte esnek tasarım anlayışıyla, farklı ihtiyaçlara yanıt verebilecek biçimde kurgulanmıştır.

[mekan kurgusu]

Kampüsün ihtiyaç duyduğu kamusal mekan ihtiyacının karşılanması için zeminden kopartılan fakülte binasının mekan kurgusu dört ana parçada ele alınmıştır. Bunlardan ilki, Karakol binasında çözümlenen, idari birimlerin çoğunlukta olduğu, Dekanlık ve İşletme Enstitüsüdür. Diğerleri ise önerilen yeni fakülte binasındadır. Zemin kat ve alt katlarda, eğitim alanları ile, konferans salonu; ‘yükseltilmiş kütle’de bölümlerin ofis alanları ve kütüphane yer almıştır. Zemin kat ile yükseltilmiş kütle arasında ise kantin ‘arakesit’ olarak çalışmak üzere yerleştirilmiştir. Sözü edilen bu ara bölgenin bulunduğu kotta, sosyal donatılara cevap verecek nitelikte açık mekanlar önerilmiş ve bu mekanlar tasarlanan yeni köprü ile Karakol binasına bağlanmıştır. Önerilen yeni fakülte yapısındaki ‘zemin (ve) altı’, ‘arakesit’ ve ‘yükseltilmiş kütle’ kurgusunda öğretim üyeleri ile öğrencilerin sürekli birbirini besleyen ilişkisi gözetilmiştir.

[yükseltilmiş kütle]

Yükseltilmiş kütlede Endüstri Mühendisliği, İşletme Mühendisliği ve Ekonomi Bölümlerinin ofis alanları ve kütüphane bulunmaktadır. Burada amaçlanan, öğretim üyeleri ile öğrencileri bilginin toplandığı / depolandığı yer olan kütüphanede bir araya getirmektir. Yükseltilmiş kütlede, meydanın üzerine yerleştirilen kütüphanenin kitaplık bölümü, kütleden koparılmış ve meydanı taçlandıracak şekilde çökertilmiştir. Arakesit gibi çalışan ve öğretim üyeleriyle öğrencileri buluşturan, paylaşımları artıran kütüphane bu yapısıyla, kampüs genelinin kullanımına bırakılan açık alandaki meydandan ve iç mekandaki hollerden algılanması istenmiştir. Böylece, meydanı ve holleri kullanan bütün üniversite kullanıcıları ‘bilgi çatısı’ altında toplanacaktır.

Yükseltilmiş kütlede Endüstri Mühendisliği, İşletme Mühendisliği ve Ekonomi Bölümlerinin ofis alanları ve kütüphane bulunmaktadır. Burada amaçlanan, öğretim üyeleri ile öğrencileri bilginin toplandığı / depolandığı yer olan kütüphanede bir araya getirmektir. Yükseltilmiş kütlede, meydanın üzerine yerleştirilen kütüphanenin kitaplık bölümü, kütleden koparılmış ve meydanı taçlandıracak şekilde çökertilmiştir. Arakesit gibi çalışan ve öğretim üyeleriyle öğrencileri buluşturan, paylaşımları artıran kütüphane bu yapısıyla, kampüs genelinin kullanımına bırakılan açık alandaki meydandan ve iç mekandaki hollerden algılanması istenmiştir. Böylece, meydanı ve holleri kullanan bütün üniversite kullanıcıları ‘bilgi çatısı’ altında toplanacaktır.

Kütüphanenin okuma salonu ise koparılmış kütlenin etrafında tarihi yapıların tarafında yer almıştır. Misafir araştırma görevlileri de söz konusu kitaplığın çeperinde okuma salonunun yanında yer almıştır. Tarihi eserlere dönük olan okuma salonu ve misafir araştırma görevlileri odasının bu kompozisyonları da yine tarih ve gelecek ilişkisine atıfta bulunmaktadır. Yükseltilmiş kütlenin bu kurgusunda eğitim alanlarındaki derslik ve amfiler, getirecekleri öğrenci yükü ve bu yükün yaratacağı gürültü sebebiyle yükseltilmiş kütlede yer almamıştır. Burada önemsenen, öğretim üyelerinin bilgi üretim süreçlerinin aksatılmamasıdır. Öğretim üyelerinin dinlenme alanları, katlar arasında görsel ve fiziksel ilişkinin kurulduğu galeri boşluklarına bakan yerlerde kurgulanmıştır.

[arakesit]

Zemin katın bir üst katında, yükseltilmiş kütle ile eğitim alanları arasında bulunan kantin, öğrenci, öğretim üyeleri ve personelin bir araya geldiği, sosyal etkileşimin, iletişimin, karşılaşmaların ve paylaşımların gerçekleştiği toplayıcı bir kapalı alan olarak kurgulanmıştır. Bu kotta, eski Karakol binasındaki Dekanlık ve Enstitünün yeni fakülte binasına bağlandığı köprü bulunmaktadır. Kantine, eğitim birimlerinin bulunduğu zemin kattan yükselen bir amfiden direk geçilmektedir. Ayrıca zemin kattaki açık alanda tasarlanan meydandan yükselen amfinin bağlanarak başka bir meydan daha tanımladığı kot, toplayıcı, birleştirici ve aracı olması durumundan dolayı yeni fakülte binasında bir arakesit olarak çalışmaktadır.

[konferans salonu]

Binanın üniversite dışından en fazla ve yoğun kullanıcı alacak mekanı olarak konferans salonu alt zemin kata yerleştirilmiştir. Konferans salonunun bulunduğu bu kata, kotlar arasındaki akışkanlığı sağlayan hollerden ve Maçka Talim Yeri Sokak’taki bina girişinden ulaşılmaktadır. Konferans salonunun fuayesi cam yüzeyle çevrelenmiştir. Açılabilir camlarla düzenlenen bu yüzey sayesinde fuaye, öncelikle fakülte binasının kuzey-doğu cephesi önünde sert zemin olarak tasarlanmış açık fuaye alanına, buradan da düzenlenen yoğun yeşil peyzaja bağlanmıştır.

[eski karakol binası]

Önemli bir kültürel / mimari miras olan eski Karakol binasında, İşletme Fakültesinin protokol bakımından ağırlığı olan Dekanlık ve İşletme Enstitüsü çözülmüştür. Böylelikle binanın tarihi eser olmasından kaynaklanan sembolik durum ile makamın önemi pekiştirilmeye çalışılmıştır. Söz konusu birimlerin ofisleri Karakol binasının üst katında yer almıştır. Bu kattan yeni fakülte yapısına, arakesite bağlanan yeni köprüden bağlanılmaktadır. Dekanlığın girişi Maçka Caddesi’nden alınmış ve burada yapılan bir cepte protokol için bir araçlık otopark yapılması önerilmiştir.

Yayalaştırılmış arterlerden kesintisiz olarak ulaşılan zemin ve bodrum katın ise öğrencilere yönelik olması amaçlanmıştır. Bu katlarda ise merkez fotokopi odası, küçük bir kantin gibi sosyal donatılar ile birlikte amfi ve laboratuvarlar yapılmıştır. Böylelikle Karakol binasında da öğrenci, öğretim üyesi ve personel ayrışmasına gidilmemiş ve karşılaşmaların gerçekleşmesi sağlanmıştır. Bodrum katta bulunan mescite ayrıca dışarıdan ulaşılabilmektedir.

[servis bölümü]

Eski Karakol binası ile önerilen yeni fakülte binasının ihtiyaç duyduğu teknik hacim ve sığınaklar kendi içlerinde ayrı ayrı çözülmüştür. 250 araçlık kapalı otopark ise yeni fakülte binasının altındaki üç bodrum katta çözülmüştür. Sığınak ile teknik hacim yeni binada bu katlarda, Karakol binasında ise bodrum katında çözülmüştür. Acil durumlar için istenen 5 araçlık açık otopark alanı, kapalı otoparkın girişindeki araç yolunun bulunduğu yere konulmuş, dekanın yaklaşımı için Maçka Caddesi kullanılmış ve protokol otoparkı buraya yapılan bir cep olarak önerilmiştir.