Sarkis Balyan’ın Eseri İbrahim Tevfik Efendi Sahil Sarayı Artık Yok

1870'li yılların başlarında Sultan Abdulaziz tarafından mimar Sarkis Balyan'a yaptırılan Feriye Sarayları'nın 3 binasından birisi olan İbrahim Tevfik Efendi Sahil Sarayı 22 Ocak Salı akşamı çıkan yangınla neredeyse kül oldu.

Elektrik kontağından çıktığı söylenen yangın, tarihi binanın yanmasına sebep olurken akıllara 12 Ağustos 2011 yılında İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Meclisi tarafından onaylanan “Maliye Bakanlığı mülkiyetindeki milli emlak ve hazineye ait binaların turizme kazandırılmasını amaçlayan çalışma kapsamında sahil yolu ile Boğaz arasında kalan kısımlarda bulunan okul ve hizmet binaları gibi yapılar turizme açılması” yönündeki kararı getirdi.

Plan hükümlerinde yapılan değişiklikler aşağıdaki gibiydi:
“1) 2.3.Deniz ile Sahil Yolu Arasında Kalan Parseller Hükmünde “b) Sahil Şeridindeki taşınmaz kültür varlıkları kamuya açık kullanışlara tahsis edilebileceği gibi konut olarak da kullanılabilir.” kaldırılarak, a) maddesi “Boğaziçi Sahil Şeridinde yeni yapılacak yapılar, kontur gabarileriyle aynen korunacak olanlar ile taşınmaz kültür varlıkları; lokanta, gazino, kafeterya ve otel gibi kamuya açık kullanışlara tahsis edilecektir.” şeklinde düzenlenmiştir.

2) 2.(eski) 1.(yeni) maddesine;
“Uygulama İmar Planında işlenmemiş korunması gerekli kültür varlıkları için; fonksiyon ve istikamet değişikliği gerektiren parseller dışında Kültür ve tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu kararı doğrultusunda, Büyükşehir belediye Başkanlığınca onaylanan projeye göre uygulama yapılacaktır.” hükmü eklenmiş olup “Evvelce mevcut olup da herhangi bir nedenle ortadan kalkmış olan ve imar planlarında belirlenmemiş olan korunması gerekli kültür varlıklarına ait uygulamalarda 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 48. maddesine göre plan değişikliği teklif edilecektir.” hükmü kaldırılmıştır.

Ayrıca planın envanter olarak güncelliğini sağlamak amacıyla “f) Bu planın onayından önce münferiden yapılmış ve Boğaziçi İmar Yüksek Koordinasyon Kurulunca onaylanmış plan tadilatları bir yıl aralıklarla yapılan plan paftalarının güncellenmesi işi kapsamında bilgi amaçlı olarak Büyükşehir Belediye Başkanlığınca planlara işlenir.” hükmü de eklenmiştir.

3) 9.34.(yeni) maddesi; “Koruma Bölge Kurulları tarafından onaylanan projesine göre uygulama yapılacak yapılarda, yapının fen ve sağlık şartlarına uygunluğu ile taşıyıcı sistemi hakkında karar vermede İstanbul Büyükşehir Belediyesi yetkilidir.” eklenmiştir. ” denilerek
Bu bağlamda, yukarıda açıklanan 3 adet plan hükümlerinin değerlendirilerek karar alınmak üzere 2960 sayılı Boğaziçi Kanununun 10.maddesini değiştiren 3194 sayılı İmar Kanununun 48.maddesine göre Büyükşehir Belediye Meclisine havalesi hususu arz olunur.

Komisyon Görüşü: Boğaziçi Sahil Şeridi ve Öngörünüm Bölgesi Uygulama İmar Planı plan notu tadilatı teklifi incelenmiş olup, 2,3 nolu plan notunun meri planlarda olduğu haliyle korunması, bunun dışındaki plan notlarının Boğaziçi İmar Müdürlüğü tarafından önerilen şekilde düzenlenmesiyle Komisyonumuzca tadilen uygun görülmüştür. Meclisimizin onayına arz olunur.”

Şeklinde hazırlanan İmar ve Bayındırlık Komisyonu raporu; İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisinin 6. Seçim Dönemi 3. Toplantı Yılı, Ağustos Ayı Toplantılarının 12 Ağustos 2011 tarihli 5. birleşiminde okunarak, müzakereye açıldı. Yapılan müzakere ve işaretle oylama neticesinde raporun aynen ve Oyçokluğu ile kabulü kararlaştırılmıştır.”

İbrahim Tevfik Efendi Sahil Sarayı’nın Hikayesi

Dolmabahçe Sarayı’nın giderek genişleyen Osmanlı Ailesi fertlerine yetmemesi ve Sultan Abdülmecit’in genç yaşta ölümü üzerine eşleri ve çocuklarının saraydan uzaklaştırmak yerine tekrar sarayda kalmaları üzerine Sultan Abdülaziz’in Çırağan Sarayı ile Küçük Mecidiye Camisi arasında 3 binadan oluşan ikincil bir saray yaptırdı.

İbrahim Tevfik Efendi Sahil Sarayı, uzun yıllar Galatasaray Lisesi’nin kız bölümü dersliği olarak kullanıldıktan sonra Galatasaray İlkokulu’na tahsis edildi.

Bina günümüzdeki üniversite işlevini, 14 Nisan 1992 tarihinde, Cumhurbaşkanı Özal ile Fransa Cumhurbaşkanı Mitterand’ın da katıldığı bir törenle imzalanan uluslararası anlaşmayla almıştı.

1992’de üniversiteye devredilen ana bina, günümüzde sadece idari birimlerin bir kısmı ile Hukuk, İktisadi ve İdari Bilimler ve İletişim fakülte sekreterliklerini ve bu fakültelerde görevli öğretim üyelerinin bürolarını içeriyordu.

Feriye Sarayları’nın Mimari Özellikleri

İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri’nde binaların plan, cephe ve iç mekan özellikleri şu şekilde anlatılıyordu:

Plan Özellikleri
Feriye Sarayları’na bir saray kompleksi demek daha doğru olacaktır. Deniz boyunca gelişen üç ana bina, iki katlı küçük bir bina ile cariyeler koğuşundan oluşan yapı grubu 3 katlıdır. Ana binalarından deniz cephesinde odalar ve bu odaların arkasında sofalar bulunur.

Cephe Özellikleri
Cepheler oldukça sade olarak düzenlenmiştir. Her yapının merkez aksı kademenlendirilerek en öne taşınmıştır. Merkezden uzaklaştıkça cephede geriye doğru kademelendirmeler görülmekteyse de çok hareketli bir cephe düzenlenmesinden söz edilemez. Yarım daire kemerlerle basık kemerlerle değerlendirilmiş pencere açıklıkları bulunmaktadır. Yapıda kat aralarında profiller görülür ancak cephede yoğun bir hareket ya da bezemeden söz edilemez.

İç Mekan Özellikleri
Basit bir iç mekan kurgusu bulunmaktadır. Girişten ulaşılan genişçe sofalar, deniz yönündeki odalara geçit vermektedir. Tavan süslemeleri kısmen hala görülebilmektedir.

Yangın Fotoğrafı: Uğur Ceylan