Mimarlık zor sanat

Güngör Uras'ın Doğan Tekeli'nin kitabı "Mimarlık Zor Sanat"ı değerlendirdiği yazısı...

İstanbul’da yaşıyorsanız, İstanbul’a yolunuz düşer ise, alış veriş için olmasa da gezip görmek için Manifaturacılar Çarşısı’na uğrayınız.

Türkiye’nin ilk çağdaş alışveriş merkezidir. Bir alışveriş merkezi şehrin doğal ve tarihi yapısı ile nasıl uyum içinde olur, bir alışveriş merkezini çağdaş sanatçıların kalıcı eserleri nasıl süsler görünüz.

Sultanhamam ve çevresindeki manifaturacılar “bir çarşıda toplanmak arayışında” 1954 yılında bir kooperatif kurdular. Belediye, çarşının Bozdoğan kemeri ile Unkapanı Köprüsü arasında kalan kısımda inşa edilmesini uygun gördü. 45 dönümde inşa edilecek çarşı projesi için yarışma açıldı. Yarışmayı Doğan Tekeli-Sami Sisa- M. Hepgüler’in projesi kazandı.

Projenin özelliği yapı grubunun, arsanın çevresinde yoğunlukla yer alan önemli Osmanlı ve Bizans yapıtları ile uyum içinde olması idi. Manifaturacılar Çarşısı’nda 1117 dükkân, depolar, katlı bürolar, büfeler, açık-kapalı otoparklar ve diğer hizmet bölümleri var. Şebsefa Hatun Camii’nin çevresindeki blokların önlerinde meydanlar, çevrelerinde yürüyüş yolları inşa edilmiş.

Sanat eserleri binayı süsler

En önemlisi proje kapsamında yarışma ile seçilen ve binaların yüzlerine yerleştirilen 7 önemli sanatçının çağdaş yapıtları. Füreya Koral ve Sadi Diren’in seramik panoları, Eren Eyüboğlu, Bedri Rahmi Eyüboğlu ve Nedim Günsür’ün mozaik panoları, Yavuz Görey’in dekoratif plastiği ve Kuzgun Acar ile Teoman Germaner’in kabartma yapıtları.

Bunları neden yazıyorum? Şimdilerde İstanbul’da büyük bina ve büyük alışveriş merkezleri fırtınası esiyor. Bu önemli yapıtların projeleri için yarışma açılmıyor. Bu büyük projelerde çağdaş sanatçıların yapıtlarına (maalesef) yer verilmiyor.

Bunları yazmak durup dururken nereden icap etti diye sual edeceksiniz? Manifaturacılar Çarşısı’nın projesinde imzası bulunan Mimar Doğan Tekeli’nin (1929, Isparta) anıları yayımlandı. (Mimarlık Zor Sanat, Yapı Kredi Yayınevi, Kasım 2012, 484 sayfa, 32 TL.)

Taklit mimarlık dönemi başladı

Hatıralarından öğreniyoruz ki, bugüne kadar 180 projeye imza atmış. Bunların 120 kadarı uygulanmış. Sami Sisa ile birlikte katıldıkları proje yarışmalarında 27’si birincilik olmak üzere 60’ı aşkın projede ödül kazanmış.

Rumelihisarı’nın iç düzenlemesi, Ankara’da Hazine Müsteşarlığı ve Halkbankası binaları, Antalya ve Sabiha Gökçen Havaalanı, Oyak-Renault, Eczacıbaşı, Lassa ve Sanovel İlaç Fabrikaları, İş Bankası Genel Müdürlüğü, Metrocity Doğan Tekeli’nin imzasını taşıyan projeler arasında.

Doğan Tekeli, “Mimarlık Zor Sanat” başlığı altında topladığı anılarında, bir mimar olarak projelerin hazırlanışında ve uygulanmasında başından geçenleri tatlı tatlı hikaye ediyor. Son yıllarda gerçekleştirilen kamu projeleriyle ilgili değerlemesi de ilginç. Diyor ki, “Bugünkü siyasi iktidarımız beğenmediği belli olan Cumhuriyet dönemi çağdaş Türk mimarlığının yerine, tarihin derinliklerindeki Selçuk Mimarlığı’nın, bir bakıma taklidini getirip, yerleştirmek istiyor. Geçmişi kopyalama kapanına yakalanırsak toplumlar ve sanatlar nasıl ileriye gider?”