3. Mansiyon, Bakırköy Cumhuriyet (Özgürlük) Meydanı ve Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Proje Yarışması

PROJE RAPORU

HETERO-DİJİT BAKIRKÖY

Genel Bilgi

Bakırköy İlçesi; kuzeyde E-5 Karayolu ile Güngören ve Bahçelievler ilçeleri, güneyde Marmara Denizi, doğuda Çırpıcı Deresi ile Zeytinburnu İlçesi, batıda ve kuzeybatıda ise Küçükçekmece ilçesi arasında yer almaktadır. Bakırköy ilçesi 29,22 km² yüzölçümüne sahiptir. Toplam 15 mahalleden oluşmakta; bununla beraberinde bölgeler olarak Bakırköy Merkez Bölge – Ataköy Bölgesi – Yeşilköy Bölgesi – Florya Bölgesinden oluşmaktadır.

Tarihçe

Bakırköy, 2. yüzyıldan itibaren bugüne kadar üç farklı uygarlığa tanık olmuş bir kenttir. Her uygarlık Bakırköy’e kendi kültürünü ve mimarisini bırakmıştır. Bakırköy’ün küçük bir balıkçı köyü olarak başlayıp, tarihsel süreç içerisinde kentleşmesini sağlayan en önemli faktörlerin başında coğrafi konumu yer almaktadır. İlk kurulduğu yıllarda Bizans’ın üst düzey yöneticilerinin yazlık saraylarının bulunduğu sayfiye yeri olan Bakırköy; askeri talim alanı olarak da kullanılmaktaydı. Osmanlı döneminde de devam eden sayfiye yeri özelliği 1950’li yılların başlarına kadar korunmuştur; bu tarihten sonra ise tüm İstanbul’da olduğu gibi çehresi hızla değişmiştir. Bakırköy geçmişten günümüze İstanbul’un sanayi ve inovasyon ile ilgili gelişmelerine öncülük etmiştir ancak günümüzde bu konumunu yitirmektedir. Değişmeyen en önemli özelliği ise heterojen yapısıdır, geçmişinden günümüze kadar farklı kültürlere, dinlere, işlevlere ev sahipliği yapmış ve halen yapmaktadır. Bu heterojen dokunun hâlihazırdaki talep ve ihtiyaçlarına cevap veremeyen kent formu esnek bir mekânın üretimini gerekli kılmaktadır. Dolayısıyla daha esnek bir kent mekânının yeniden üretilmesinde ve kentsel dokuya ait parçaların bir araya getirilmesinde üst ölçekte yapılan analizler ile belirlenen alanın ihtiyaçları, temel parametre olarak kabul edilmiştir. Çalışmanın her aşamasında alanın heterojen dokusunun çözümlenmesi ve elde edilen parametrelere karşılık gelen fonksiyonların esnek mekân anlayışı ile kente aktarımı amaçlanmıştır.

Tasarım Kurgusu

Cadde ve Meydan Tasarım Öznitelik, İlke ve Kriterleri

Proje alanı Cumhuriyet meydanı ve kentsel uzantıları olarak belirlendiğinden; kamusal mekân bağlamında cadde ve meydan bütününden oluşmaktadır. Kamusal alanlarda kamu yararı ön planda tutulduğundan cadde ve meydan tasarım öznitelikleri buna göre belirlenmiştir. Dört ana başlık altında erişebilirlik özniteliğinde yürünebilirlik, bağlantı, mekânsal süreklilik ve bütün ilkeleri; karakter özniteliğinde anlam, tarih, aidiyet, doku, his, imaj ilkeleri; işlevsellik özniteliğinde konfor, güven, kalite, çeşitlilik, esneklik ilkeleri; mikro klima özniteliğinde coğrafi dayanıklılık, iklimsel duyarlılık, ölçü, ses, ışık ilkeleri şeklindedir.

Bakırköy’de tarih ile geçmiş gelecek arasındaki bağ kurularak sosyal-kültürel yaşamların fiziksel mekâna yansıyan eski ve yeni izleri aranmıştır. Tarihsel izler, ekonomi, sosyal-toplumsal-kültürel yapı, arazi kullanımı, ulaşım envanterleri dikkate alınarak üç ana başlıkta dijital tasarım, esnek tasarım ve herkes için tasarım kriterleri belirlenmiştir.

Projenin Amaç ve Hedefleri

Bakırköy için yapılan üst ölçekli tüm analizlerden çıkan ortak parametre heterojen kent dokusu. Bu çalışma kapsamında elde edilen bu temel parametre yürütülen çalışmanın hem temel sorunsalı hem de çalışmaya yön verecek büyük bir potansiyel olarak kabul edilmiştir Bakırköy’ün heterojen formu. Dolayısı ile çalışmanın temel amacı da bu kavram üzerine kurulmuş ve çalışma amacının bu heterojen dokusuna mümkün olduğunca esnek mekânlar üreterek cevap vermek amaçlanmıştır.

Bakırköy’ün mevcut form ve kullanıcılarından kaynaklanan kompleks akışları ve mekân ihtiyaçlarına cevap veren tek bir esnek mekân yaratmak bu çalışanın temel hedefidir. Tasarlanan mekân hem Bakırköy’ün grift tarihini yansıtacak hem de sunduğu teknolojik altyapı ile yaşamı ve akışları kolaylaştıracaktır. Çok parametreli bir mekân olan meydan ve uzantısındaki sokak, tek bir mekân çözümlemesi yerine taleplere, kullanımlara, ihtiyaçlara cevap veren, esneyen-öğrenen-yansıtan bir mekân haline gelecektir. Böylece tek bir parametreye hizmet eden bir mekân olmaktan çıkıp bir tercihler evrenine dönüşecektir.

Tasarım İlkeleri

1. Karayolu ve raylı sistemin etrafında bulunan yeşil dokunun kuvvetlendirilerek bu arterlerdeki olumsuz çevre koşullarının (hava kirliliği toprak kirliliği karbon emisyonu) yoğun bitkilendirme ile kontrol altına alınması.
2. Mevcutta bisiklet ile ilgili hiçbir duruşu olmayan alanın, bisiklet yolları ile sarılarak, bisikletin alternatif bir ulaşım modu haline getirilmesi ve geniş caddelerin yeşil sistemi destekleme mahiyetinde ve çevre kalitesini güçlendirme amacıyla yeşil dokularının ve geçirimliliklerinin sağlanması.
3. Yaya erişiminde ise, yaya odaklı bir yaklaşım sergilenerek yayanın güvenliğinin sağlanması ve yayalaştırılan alanlara yakın bölgelerde otopark imkânlarının sunulması. 4. Bisiklet ve yayanın kıyıda devamlılığını sağlamak adına kamusallığı kesintiye uğrayan kıyı boyunca deniz üstünde önerilen strüktürle rekreasyonun sürekliliğinin sağlanması.
4. Kuzeye doğru uzanan ana ulaşım akslarına yeşil alanların entegre edilerek oluşturulan yeşil koridorlar ile dezavantajlı bölgelere yeşilin aktarılması ve doğu-batı yönündeki caddelerin yeşil cepheler ve sokak peyzajı ile kılcal yeşil koridorlara dönüşmesi. Bu stratejilerle kentsel yeşil alan ağının kuvvetlendirilmesi.
5. Ayrıca kente yayılmış yeşil lekelerin (küçük parklar, okul ve cami bahçeleri) peyzaj varlığının arttırılarak, özellikle proje alanı ve yakın çevresindeki mahallelerin rekreatif ihtiyaçlarını karşılayacak imkanların kente kazandırılması.
6. Bakırköy ilçesinin zengin tarihi geçmişinde sıkla yer alan yazlık sinema, sahil kültürü, edebiyat tartışmaları gibi aktivitelerin projede oluşturulan Tarih Sokağı- Sanat Sokağı ile günümüze taşıması.
7. Endüstri miras yapılarını birbirine bağlayan ve bu yapıların hem yaya hem de elektrikli bir shuttle ile deneyimlenmesini sağlayacak rotaların oluşturulması.
8. Bakırköy’ün tarihten gelen inovasyon duruşunu 21 y.y. teknolojileri ile kentsel programlara dönüştürmek amacıyla cadde ve meydanın dijital bir kimliğe kavuşturulması.
9. Farklı zamanlarda yapılmış büyük ulaşım altyapı projelerinin meydan ve sokakla olan ilişkilerinin hem estetik hem de çevre kalitesi yüksek bir mekân anlayışı ile kurulması.

Hetero-Dijit Tasarım Kurgusu

Bakırköy Cumhuriyet Meydanı tasarımında alanın geçmişinden günümüze gelen çok kültürlülük ve katmanlılık durumunu değerlendiren Heterojenlik kavramı ile yine Bakırköy’ün İstanbul için her zaman teknoloji ve yenilikçilik alanında öncü rolü göz önünde bulundurularak Dijital Toplum -Akıllı Şehir Kavramı üzerinden tasarımın ekseni oluşturulmuştur. Kentsel mekân tasarımının vazgeçilmez ilkelerini gözetecek şekilde alan tasarlanmıştır. Bu kapsamda Atatürk heykelinin bulunduğu mevcut meydan resmi kutlamalar, günlük toplu aktiviteler ve yoğun yaya sirkulasyonunu taşıyacak şekilde sert peyzaj ağırlıklı tasarlanırken üst örtülerle meydanda mikroklima oluşturulması, dijital ekranlar ve saçaklarla interaktif bir meydana dönüşmesi ve bol oturma birimleri ile bitkilendirilmiş saçak altında mikroklimatik konforu yüksek alanlar oluşturulması amaçlanmıştır. Meydanın bu kısmının Marmaray İstasyonu ile düz ayak ilişkilendirilmesi sağlanmıştır. Metro inşaatının üst kısmına gelen alanın ise yeşil bir çatı bahçesi yaklaşımı ile bir kentsel çayır alanına dönüştürülmesine ve yumuşak peyzaj unsurları ağırlıklı olarak donatılmasına karar verilmiştir. Bu kararda meydanın karbon modelinin oluşturduğu tablo önemli rol oynamıştır. İklim değişikliği bağlamında ulaşım altyapısı koridorlarının ve yapılarının ekolojik olarak ele alınması kaçınılmaz olduğu için aynı zamanda kuzeydeki metro giriş/ çıkış alanının bir kısmının da yeşil çatı olması öngörülmüştür. Meydanın sert ve yumuşak peyzajının geçişinde kot farkları kentlilerin bu alanları
dinlenme, aktiviteleri seyretme gibi fonksiyonlarla kullanmaları için tasarlanmıştır. Projenin güney kısmında yer alan Cadde ve Yeraltı Çarşısı yönündeki erişimi basamaklar, rampalar ve üst geçitlerle sağlanmıştır. Cadde zonunda, yer altı çarşısı girişleri 3 adet olarak belirlenmiş. Kent mobilyaları eklenerek mekân kalitesi yüksek bir koridor oluşturulmuştur.

Tasarım Kararları

• Meydan ve cadde birbirinden kopuk unsurlar olarak hali hazır durumda sadece ulaşım maksatlı birbirinden geçilen yerler olarak kullanılmaktadır. Bu iki önemli kent biriminin gerek kot ilişkileri gerek malzeme ilişkileri gerekse de aktiviteleri anlamında birbiri ile daha iyi bir kominikasyonda olmaları mümkündür. Bu kapsamda projenin güneyinde en kuzeydeki metro alanına kadar materyal bütünlüğünü monoton olmayan bir dille sağlanmıştır. Gerekli kot düzenlemeleri basamaklar ve rampalar ile çözümlenerek hareketin ve mekânın sürekliliği sağlanmıştır. Ayrıca aktiviteler anlamında iki alan bütünsel düşünülerek belirli dönemlerde toplu aktiviteler için esnek mekân aktivite takvimi tasarlanmıştır ve mekân buna göre şekillendirilmiştir.
• Alanın kültürel peyzaj çeşitliliği üst düzeyde olmasına rağmen kentsel algıda bu alanlar birbirinden kopuk ve yok olmuş şekilde yer almaktadır. Bu proje geçmişteki zenginliği günümüz kullanıcısına sunmak için zemin yazıları, QR kodlu yüzeyler ve tabelaları strateji olarak önermiştir. Anket çalışması alandaki kullanıcı profilinin anlaşılması ve yorumlanması için temsil dilleri ile yeniden yorumlanmıştır. Bu kapsamda kullanıcıların alanda daha uzun süre geçirmeleri için mekânlar tasarlanmıştır. Toplu taşım hattının kullanıcılarının hem yaya konforu hem de deneyim konforu gözetilmiştir.
• Landscape Foundation’ın Carbon Calculator’ı kullanılarak yapılan değerlendirmede mevcut hali ile geçirimsiz bir meydan tasarımının iklim değişimi anlamında ağır sonuçlarının olacağı tespit edilmiştir. Bu etkilerin önüne geçilmesi ve meydanın karbon pozitif hale gelmesi için meydanın önemli bir bölümünün biyolojik açıdan çeşitliliğinin sağlanması gerekmektedir.
• Proje alanı sosyal, ekolojik ve ekonomik her tür işleyişin birbiri ile akışkan bir etkileşim içinde yer aldığı, belirli bir dinamizmi, fiziksel ve sosyal bir dili olan bir kentsel mekan olarak ele alınmıştır. Bu alanın toplumun her kesiminden ve her yaştan insanları bir araya getiren dolayısı ile sosyal ekolojisi ağır basan bir mekân olduğu bilinci ile önceden planlanmış aktiviteleri barındırırken spontan gelişen buluşmalara ve yeni aktivitelere sahne oluşturacağını düşündük. Kamusal alanlar sert mekânsal sınırları ve formal akslarından liberalize edilip kolektif yönetime ve esnek kullanıma imkân verecek kadar da iyi tasarlanmış mekânlar olmalıdır. Ancak bu şekilde cadde/sokaklar günlük, sezonluk, yıllık ve uzun vadeli ekonomik ve sosyal döngülere cevap verebilirler ve kısa vadede farklı aktivitelere uzun vadede ise farklı durumlara mekânsal olarak hazır olurlar.
• İklim değişikliği bağlamında ulaşım altyapısı koridorlarının ve yapılarının ekolojik olarak ele alınması kaçınılmaz olduğu için aynı zamanda kuzeydeki metro giriş/ çıkış alanının bir kısmının da yeşil çatı olması öngörülmüştür. Meydanın sert ve yumuşak peyzajının geçişinde kot farkları kentlilerin bu alanları dinlenme, aktiviteleri seyretme gibi fonksiyonlarla kullanmaları için tasarlanmıştır. Projenin güney kısmında yer alan Cadde ve Yeraltı Çarşısı yönündeki erişimi basamaklar, rampalar ve üst geçitlerle sağlanmıştır. Cadde zonunda, yer altı çarşısı girişleri 3 adet olarak belirlenmiş. Kent mobilyaları eklenerek mekân kalitesi yüksek bir koridor oluşturulmuştur. Mevcut hali ile yer altı çarşısı havalandırma bacalarının sayısı hem sirkülasyon hem de görsel kalite anlamında olumsuzdur, bu çıkışların 3’e indirilerek (mekanik donanımı iyileştirilerek) bir tanesi saat kulesi, iki adeti dijital duyuruların ve sanat eserlerinin sergileneceği ( yansıtılacağı) dijital kuleler olmak üzere ek işlevler içinde kullanılabileceği öngörülmüştür.

Peyzaj Tasarımı Materyalleri

• Alanda yer alan dijital ekran ve saçak meydandaki kullanıcılarla artificial intelligence ile etkileşimde bulunacak ayrıca kente dair pek çok bilgiyi meydan kullanıcısına sunacaktır. Bu donatı aynı zamanda meydan zemininde ve ekranda dijital sanat sunumlarına da zemin oluşturacaktır. Alandaki aydınlatma konusunda da üst örtüler ve aydınlatılmış basamaklar temel unsurlar olurken. Noktasal olarak heykelin ve ağaçların aydınlatmaları spot aydınlatmalarla çözülecektir. Cadde de direkler ile aydınlatma ana unsurken, yer yer kataner aydınlatma ile ambians oluşturulmuştur.
• Bakırköy Meydanı Bitkisel Peyzaj kararlarında iklim değişikliğine daha dayanıklı ve karbon tutma kapasitesi daha yüksek bir bitki kompozisyonunun oluşturulmasına dikkat edilmiştir. Bu kapsamda İstanbul florasından, ağırlıklı olarak geniş yapraklı ağaçlardan meydanin hem karakter hem de çevre kalitesini yükseltmek anlamında performansı yüksek olan türlerin kullanımı öngörülmüştür( Disbudak, Ihlamur ve At kestanesi), ayrıca çok katmanlı bitkilendirmenin Marmaray hattı boyunca ve toprak derinliğinin müsait olduğu her alanda takip edilmesi, az bakim isteyen, güvenlik sorunu yaşatmayacak alçak boylu çalıların kullanımı amaçlanmıştır ( ladenler, zeytin çalıları, biberiyeler). Kent cayırında otsu türlere sezonsal durumlara göre sürprizlerle eklenecek olan çok yıllık bitkilerin kullanımının hem doğal döngünün desteklenmesi, hem karbon tutulumunun artırılması, hem bakim döneminin sınırlanması ve ayrıca görsel kalite açısından performansları nedeniyle uygun olduğu düşünülmüştür.
• Yapısal peyzaj malzemeleri olarak alanda doğal tas döşemeler ağırlıklı olarak yer almıştır. Bu kapsamda bazalt ve traverten malzemeler farklı kesim ve yüzey işlemleri kullanılarak mekânsal çeşitlilikleri vurgulamak üzere kullanılmıştır. Alanda kullanılan bir diğer doğal malzeme de ahşaptır. Bu malzeme rampalarda ve yükseltilmiş yürüyüş sütrüktürlerinde kullanılmıştır. Döşeme malzemesi olarak alanda beton ikinci bir grup malzeme olarak yer almıştır. Meydanin çevresi ve geçiş bölgesindeki basamaklarda iki farklı RAL kodu ile brüt ve taraklanmış betona yer verilmiştir. Bu karar bakim ve yapım maliyetlerini dengelemek üzere alınmıştır. Döşeme patenleri alanın güneyinden kuzeyine kadar belirli tekrarlar ve kombinasyonlarla tasarlanarak alan genelinde bütünlük sağlanmıştır. Ayni şekilde bitkisel materyalinde sürekliliği gözetilmiştir.
• Proje alanına özel kent mobilyaları tasarlanmıştır. Bunların tasarımında ergonomi, dayanıklılık ve kullanışlılık faktörleri göz önünde bulundurulmuştur. Sabit ve hareketli olmak üzere 2 grup oturma birimi geliştirilmiştir. Bunların tasarımda kirikli yüzeyler oluşturarak hem monotonlukları kırılmış hem farklı açılardan kullanımları sağlanmıştır. Kent mobilyalarının metal olan yüzeylerinde bilgi yazıları, breil alfabesi ile konulmuş yazılar ve QR kodu işlenmesi amaçlanmıştır.

Mimari Tasarım Yaklaşımı

İnovatif, dijital bir yaklaşımla yola çıktığımız bu tasarım sürecinin sonunda meydanın Şükran Çiftliği sokak ile Fahri Korutürk Caddesi koridorunun tanımını güçlendirmesi çelik saçaklar tasarlanmıştır. Bu saçaklardan meydanın Sükran Çiftliği Sokak girişinde sağ kısmında kalan çelik saçak yansıtıcı alüminyum kompozit panellerle kaplanarak bir enstalasyon saçağı yaratılmıştır. Dijital sanatın mekâna yansımasının ve meydanı deneyimleyenlerle buluşmasını sağlayacak bu saçak aynı zamanda mekânın imajını ve imgelenebilirliğini güçlendirmesi açısından önemlidir. Bu saçak dijital kioskla desteklenip meydanın ilk girişinde bilişim ve kolektif bilişin bir araya geldiği kavuşma mekânı olarak tasarlanmıştır. Saçak altında bir dev ekran barındırmaktadır bu ekran zeminde oluşturulan sistem sayesinde yer değiştirebilir olarak geçirgen ve esnek yüzeyler oluşturması amacıyla tasarlanmıştır. Diğer oluşturulan saçaklar ise zemin peyzajıyla bütünleşip mevsimsel olarak yeşil örtüler ile kaplanıp meydanın zemininde ve üst kotlarda geçirgenliğinin devam etmesini sağlamaktadır. Bu çelik strüktürün kolonları dijital dünya ile bağ kurarak Marmaray’ın geliş durumuna göre meydan kullanıcılarını renk değiştirerek bilgilendirmektedir. Gençler Caddesinden çarşı bölümüne uzayan strüktür ise kamusal çayır ile meydanın sert zemini arasında bir eşik görevi görmektedir. Bu saçak aynı zamanda TCDD’nin planlamış olduğu birimleri altında barındırıp aks boyunca kentsel hizmeti sağlamaktadır.

Bu birimler satış, yeme-içme ve ofis ihtiyaçlarına çözüm üretecek şekilde modüler olarak tasarlanmış. Eklemlenebilip ayrılabilir esnek tasarım olgusu etrafında şekillenmiştir. Geniş açıklıklı cepheleri ofis gibi kompakt birimlerde cam cephelerle geçilirken, satış ve kafeterya birimlerinde açık bırakılıp sürgü katlanır kepenk sistemi ile kapatılmaktadır. Bu sistemde cephe malzemesi ile kepenk malzemesi aynı materyal olarak tasarlanmış ve birim modül yaklaşımı cephelere de yansıtılmıştır. Bu birimler çarşı içinde hizmet vermesi amacıyla 3m*7m olarak Örtü altı TCDD birimleri olarak ise 5m*7m olarak tasarlanmıştır. Çevre dostu malzeme kullanımları ile desteklenmekte doğal havalandırma esas alınarak tasarlanmıştır. Ayrıca modüler ve esnek olması ileride değişecek işlev ve ihtiyaçlara cevap verebilmesi açısından sürdürülebilirliği sağlamaktadır.

Meydan bölümünden çarşı bölümüne inildiği zaman bizi karşılayan Yeraltı Çarşısı girişleri yeniden tasarlanmıştır. Mevcut durumda işlevini yerine getiremeyen bu girişler meydan tasarımı ile bütünleşik olarak çelik taşıyıcı sistem üzeri giydirme cam cephe ile kurgulanıp yeşil çatı ile desteklenmiş ve bir kiosk birimi ile entregre olarak tasarlanmıştır. Sokağın her cephesinden hizmet verilebilmesi düşünülerek oluşturulmuş bu tasarım, yan cephelerdeki şeffaf yüzeylerle geçirgenlik sağlarken yeraltı çarşısı giriş yönünün arka cephesinde konumlandırılan kiosk birimiyle de desteklenmiştir. Kullanılan ahşap cam ve çelik gibi malzemeler ile çevre dostu bir tasarım yaklaşımı benimsenmiş ayrıca çatı bahçesi ile yeşil dokunun sokakta devamlılığı ve sürekliliği sağlanmıştır. Çarşı girişlerinin zeminleri dezavantajlı gruplar için döşeme farklılıkları ile tanımlanmıştır. Giriş bölümünde sesli yönlendirme sistemi ile yeraltı çarşısının her grup için erişilebilir bir alan haline gelmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda meydandan Fahri Korutürk Caddesine girişteki ilk bulunan ilk girişin yeri asansör alanı olarak tasarlanmıştır. Oluşturulan tasarımda yeşil sürekliliğini sağlayan sürdürülebilir malzemeler ile esnek modüler hetero-dijit mekânlar oluşturulmuştur.