Satınalma (Eremya Çelebi Kömürciyan Mezarı), İstanbul’un Mezarları Tasarım Yarışması

PROJE RAPORU

Mezarkapı

Sergüzeşt, bir kapıdan geçmekle başlar ve çıkmakla son bulur…

Gitmek için bulunduğumuz yeri terk ederiz. Diğer bir deyişle terk-i diyar, mevcut mekânın kapısından çıkmakla başlar. Fizik mekân değişimi tahayyül ve tasavvur sınırlarını genişletmede yararlıdır. O yüzden büyüklerimiz ‘tebdil-i mekanda ferahlık vardır’ demişlerdir.

Doğum kapısından geçip ölüm kapısı ile sonsuzluğa açılan bir doğrultuda hayat var olur ve bu hayatımız boyunca da sayısız kapıdan geçmişizdir. Kömürciyan’ın en tanınmış eseri İstanbul Tarihi isimli eserinde sur kapılarından çokça bahsettiğini görmekteyiz.

Eremya Çelebi bu eserinde, misafirini yedi tepe üzerine kurulu bir şehir dediği İstanbul’u sur dışından gezdirmeye Yedikule’den başlar, şehrin etrafını dairevî bir şekilde gezdikten sonra gezisini yine burada sonlandırır. Müellif sur dışından şehri tasvir ederken, şehrin kapılarını esas alır. Kapı ismini zikrettikten sonra semt ve sakinleri hakkında genel bilgiler verir. Eremya Çelebi’ye göre İstanbul’un sahilden ve karadan toplam yirmi altı kapısı vardır. Yazar, kapıların tanıtımına Yedikule’den başlamak yerine yakınındaki Narlı Kapı’dan başlayıp, Yedikule’yi sona bırakır. Yedikule Kapısını sona saklamasının amacını bilmemekle beraber başlangıç ve son durak için seçtiği bu kapının hayatında önemli bir yeri olduğunu düşünüyoruz.

Sur kapılarını önemseyen bir Çelebi için mezar tasarlarken onun yaşadığı yıllarda İstanbul’un dokusu, şehirciliği ve şehrin dışına açılan önemli aksları dönem haritaları üzerinden incelenmiş, kapılar üzerinden okumalar yapılmıştır. Maksadımız Eremya Çelebi Kömürciyan’ın kenti algıladığı gibi algılamak ve bir nebze de olsa onun yaklaşımı ile kenti tahlil etmektir. Bu bağlamda Yedikule Sur Kapısı detaylı bir analiz edilmiş, yapısal durumu irdelenip imgesel bir yaklaşıma gidilmiştir.

Bahse konu olan kapı çift kemerden oluşmaktadır. Ayrıca çerçeve etkisinde bir alına sahiptir. Sur kalın olduğu için tüm bu yapı elemanları katmanlı bir şekilde durmaktadır. Mezarkapı, tüm bu yapı elemanlarını yapı sökümcü bir anlayışla yarışma alanında bulunan çevre mezarların mermer prizmalarını hiza alacak şekilde yerleşerek yeniden tarifler. Ziyaretçi, bu yüzeyleri kapı bütünselliği içinde değerlendirebilecektir. Kapının sonunda bulunan boşluklu haç ise sonsuzluğa uzanan yolun ip uçlarını vermektedir.

Terk-i diyar zaruriyse
Gitmekte yüksünmem
Şu canım İstanbul’a geri dönmek olsa da olmasa da
Keşf-i diyardan vazgeçmem

Mezarlar kent içinde pasif yeşil alanlar olarak kendine yer bulmaktadır. Pasif kalmasının sebeplerinden biri de mezarlıkların akşam gitmekten çekinilen bir yer olmasıdır. Bu bağlamda tekil mezar ölçeğinde kalmayıp tüm mezarlığın daha etkin aydınlatılması gerektiğine karar verilmiş olup, yarışma ölçeğinde ise Mezarkapı’nın saçağında ve yan yüzeyinde led aydınlatma önerilmiştir.

Mezarkapı, çelik kutu profiller ile oluşturulan strüktür üzerine kaplanan korten karbon çelikten oluşmaktadır. Korten, yapısı gereği hava koşullarına yüksek mukavemet gösterir. Zaman içerisinde hava koşullarına maruz bırakılarak paslı görünüme ulaşması sağlanır ve dış yüzeyi istenilen renk görünümüne ulaşmış olur. Bu sayede mezar süreç içerisinde ziyaretçisine her seferinde farklı bir yüzünü gösterecektir. Ziyaretçi ayrıca oturma grubunda dinlenebilecek ve yanındaki bitki ögesi ile bütünleşebilecektir. Mezar yüzeyindeki oluk ise yağmur suyunu toplayıp sokak hayvanları için bir su havuzu önermektedir.