Hüseyin Kaptan’a Armağan – Kent ve Planlama

Türkiye’de Şehir ve Bölge Planlama, Kentsel Tasarım, Kentsel Planlama’nın öncü isimlerinden Prof. Hüseyin Kaptan’ın anısını yaşatmak ve onu gelecek kuşaklara da tanıtmak amacıyla hazırlanan Hüseyin Kaptan’a Armağan - Kent ve Planlama kitabı YEM Yayın’dan çıktı.

Tanıtım Bülteni:

Kent ve Planlama kitabı “Kaptan Hoca” ile birlikte çalışmış, planlamış, üretmiş, yolu kesişmiş değerli akademisyen ve tasarımcıların çalışmalarından oluşuyor. Üretken, yaratıcı ve paylaşımcı kimliğiyle tanınan Hüseyin Kaptan’a ilişkin kalıcı bir akademik iz bırakmak adına hazırlanan kitap, Türkiye’de planlama alanındaki başvuru kaynağı ihtiyacına yanıt verme hedefi de taşıyor.

Bu amaçla beş ana bölüm altında bir araya getirilen özgün içeriğin, merkezi ve yerel kamu yetkilileri, akademisyenler, tasarımcılar, plancılar, araştırmacılar, öğrenciler vb. tüm “plancılar” için yol gösterici bir başucu kitabı olması umud ediliyor.

Editörler Zeynep Enlil ve İclal Dinçer, böyle bir çalışmayı yayıma hazırlama gerekçelerini ve kitabın içeriğini şöyle anlatıyorlar:

“Bu kitap, Türkiye planlama tarihinde iz bırakan; ne kadar uygulamacı ise bir o kadar da özgün bilimi üreten; iyi bir öğretmen ama her zaman da bir öğrenci olmasını bilen, yeni bilgiyi hep arayan ve hep aratan, evrensel ama bir o kadar da yerel; herkes için özgür, demokratik, eşitlikçi, adil yaşamlar ve kentler kurmayı hayal eden Prof. Hüseyin Kaptan’a armağandır. “100 yaşıma kadar yaşayacağım, yapacak daha çok işim var” diyen Kaptan Hoca, sevdiği şeyleri yaptı, severek yaptı. Bir Don Kişot gibi inancı için sonuna kadar tek başına mücadele etti; yeri geldi planlama alanında kolektif üretim için yol açtı, öncülük etti, birçok kişiye değdi, bazı şeyleri değiştirdi. Bir dönemi açtı, kapatmasını da bildi… Değiştiremeyeceğini bildiklerini (insanları, kurumları, sistemi) ise arkasında bıraktı, dönüp bakmadı… Ne kadar mücadeleci olsa da, zamanı geldi, şapkasını alıp gitmeyi bildi…

4 Ocak 2018 Perşembe günü ailesinin, öğrenci ve çalışma arkadaşlarının, sevdiklerinin, dostlarının, meslek camiasının yoğun katılımıyla gerçekleşen hüzünlü, duygu yüklü bir törenle Yıldız’dan Kaptan Hocamızı uğurladığımızda biliyorduk ki, bu kadar yürekten, içten sevgi ve saygıyı somut bir ürüne dönüştürmek gerekir. İşte bu duygu ve düşünce sonunda kendisiyle yakın çalışmış dostlarının katılımlarıyla elinizdeki bu kitap ortaya çıktı. Yazı yazmak isteyenlerin ilgilendikleri konular o kadar çeşitliydi ki, bir tema vererek kısıtlamak yerine kendisi gibi herkesi kucaklayan geniş bir çağrıya çıktık. Bu kitapta yer alan makalelerden daha fazla sayıda özet geldi; ancak bazıları tamamlanamadı. Umuyoruz ki yeni kitapların yolunu açacak onlar…

Makaleler tamamlandığında günümüzde kent planlama şemsiyesi altında toplanabilecek ülkenin temel şehircilik konularını derinlemesine ele alan özgün çalışmaların üretilmiş olduğunu gördük. Bu çalışmalar; Planlamanın Kavramları; Planlama Hukuku ve Kurumsal Yeniden Yapılanma; Tarih, Kültür, Miras; Planlamada Yenilikçi Yaklaşımlar; İstanbul’un Dönüşümü ve Planlama; İstanbul’da Kıyı ve Turizm olarak gruplanabiliyordu. Bu bağlam içinde kitabın adı, Prof. Hüseyin Kaptan’a Armağan üst başlığıyla Kent ve Planlama olarak benimsendi. Bu, Kaptan Hoca’nın hem kişiliğine uygun kapsayıcı bir başlıktı hem de makalelerin çeşitliliği bunu gerektirdi.

Kitap üç özel makaleyle açılıyor: Yıllarca birlikte çalıştıkları Emre Aysu ve Zekai Görgülü’nün yazıları “Kaptan Hoca” için hem kişisel bir belgeleme hem de Türkiye’nin planlama tarihine ipuçları vermesiyle çok değerli. Sevgili Doğu Kaptan bu kitabın hazırlanmasında bize hep destek oldu; bir babaya ve bir ustaya duyulan saygının ve hayranlığın harmanlandığı bir yazı ile yanımızda oldu.

Planlamanın Kavramları bölümündeki beş makaleden birincisinde Ayda Eraydın, “Kentsel Çeşitlilik: Neden Planlama İçin Önemli?” sorusunu soruyor. Eraydın’ın bu sorusunu yeni tartışma eksenleri yaratan üç makale takip ediyor: Zeynep Enlil, İclal Dinçer, Burcu Can Çetin tarafından hazırlanan “Planlamada Müdahale, Regülasyon ve Yatırım İkilemleri: İstanbul Üzerinden Bir Değerlendirme”; Emrah Altınok’un kaleme aldığı “İllüzyon Planlaması ya da Planlama İllüzyonu: 2000 Sonrası Dönemde Kentleşmeye Bütüncül Bir Bakış”; Mehmet Hakan Uzbek’in hazırladığı “İktidar, Kimlik ve Mekân: Hegemonik İktidarın Mekân Düzenlemeleri ve Kimlik” başlıklı yazılar dönemin kavramları üzerinden kentsel planlama penceresini aralıyor. Bu bölümün son iki makalesinde Ruşen Keleş, “Yüzyılın İlk Çeyreğinde Konut Hakkına Yeniden Bakmak” başlıklı makalesiyle konut hakkını ve İhsan Bilgin “İcabında Plan” makalesiyle dönemin planlama paradigmasını tartışıyorlar. Böylece bu bölüm kentlerin ve planlamanın karşı karşıya kaldığı krizleri tanımlayarak anlamlandırmaya çalışıyor.

Planlama Hukuku ve Kurumsal Yeniden Yapılanma başlıklı bölümde Türkiye kent planlamasının önemli gündem maddelerinden olan üç konu ele alınıyor. Ervin Sezgin ve Gülden Erkut “Kalkınma Ajansları ve Türkiye Mekânsal Planlama Sisteminin Dönüşümü” başlıklı makale ile; Töre Seçilmişler ve Mehmet Doruk Özügül “Kentsel Girişimcilik Olgusunu Mevzuat Üzerinden Okumak: Türkiye Örneği” başlıklı makale ile; Feridun Duyguluer “İmar Mevzuatının Kentsel Yaşam ve Kentli Hakları Bağlamında Analizi” başlıklı makale ile bölge, kent planlama, kentsel yatırım ve kentli hakları gibi birbirinden farklı yönleriyle ele alan mecralarda sürdürülseler bile sonuçta insan ve kenti doğrudan etkileyen kurumsal ve yasal yapılanmaları birarada okuma fırsatı sunuyor.

Tarih, Kültür, Miras başlıklı bölümde okuyucunun çok geniş yelpazede ve farklı ölçeklerde kent tarihi ve koruma üzerine tartışma yürüten makaleleri birarada bulması mümkün. H. Yüksel Dinçer tarafından kaleme alınan “Şehir ve Kent Sözcükleri Üzerine Bir Araştırma: Hangisi Türkçe?” başlıklı makale Türkçe literatür için önemli bir tartışma konusunu açarken Bahar Yıldırım, M. Rıfat Akbulut’un hazırladığı “Bir Kentin Geçmişten Gelen İzleri: Trabzon Örneği” başlıklı çalışmaları çok zengin bir kent tarihi sunuyor. Dilek Erbey’in “Kentsel Bellek Yitimine Çare Olarak Tarihi Kentsel Peyzaj Yaklaşımı” başlıklı makalesi, Ayça Özmen ve Mehmet Cengiz Can’ın “Uluslararası Cittaslow Hareketi ve Kurucu Cittaslow Yerleşimleri” başlıklı makaleleri, Gülhayat Arzu Erturan Topgül’ün “Bir Kentsel Müşterek Mekân Yaratma Mücadelesi Örneği Olarak Kuzguncuk Bostanı” başlıklı makaleleri kentsel koruma ve planlamada tarihi kentsel peyzaj, cittaslow, kentsel müşterek kavramlarını gündemimize getirirken Nilgün Çolpan Erkan ve Esin Ö. Aktuğlu Aktan “Sokağın Kaybolan İşlevi ve Değişen Kimliği” başlıklı makaleleriyle kimlik ve bu kimliğin kaybolması sorununu sokak ölçeğinde ele alıyorlar. Bu bölümün son makalesi, M. Zafer Akdemir’in “Tipolojiye Aykırı Bir Örnek: Kemaliye/Apçağa Köyü – Yakupağa Konağı” başlığını taşıyor. Tarih Kültür ve Miras bölümü Prof. Hüseyin Kaptan’ın mesleğinin ilk yıllarından itibaren hep önem vererek çalıştığı geleneksel konut tipolojilerden bu örnek ile kapanıyor.

Planlamada Yenilikçi Yaklaşımlar bölümü kitabın kent planlamanın geleceğine ilişkin yenilikçi öneriler içermesi açısından önem taşıyor. Bu önerilerde Şevkiye Şence Türk, Mehmet Ocakçı, Fatih Terzi tarafından hazırlanan “Kentsel Dönüşüm Sürecine Planlama İlke ve Kriterlerinin Eklemlenmesi” makalesi 20 yıldır süren kentsel dönüşüm ve kent planlama ilişkisini kurması açısından; Nuran Zeren Gülersoy ve Turgay Kerem Koramaz’ın makaleleri “Afet Riskli Alanların Dönüşüm Projeleri İçin Bir Uygulama Modeli Önerisi”nin de konuyu bir model üzerinden ele alması açısından okuyucu için değerli bilgiler içeriyor. Mehmet Doruk Özügül’ün hazırladığı “Türkiye’de Etki Değerlendirme Araçlarının Evriminde Yeni Bir Gündeme Doğru: Stratejik Çevresel Etki Değerlendirme” başlıklı makalesi çok önemli bir planlama aracını çok kapsamlı bir içerikle analiz etmesiyle; aynı şekilde Mehmet Ocakçı, Fatih Terzi, Gökçer Okumuş, Handan Türkoğlu’nun “Eskişehir Kocakır Ekolojik Yerleşme Planlaması” başlıklı makaleleri planlama-ekoloji ilişkisini kuran örnek model denemeleriyle geleceğin plancılarına önemli ışıklar tutuyor. Deniz Tuzcuoğlu ve Çiğdem Polatoğlu’nun “Akıllı Ofisler ve Değişen Çalışma Kültürü Üzerine” başlıklı makaleleri ise geleceğin kentlerinin eğilimlerini tek yapı ve mimari biçimlenme üzerinden ele alarak tartışıyor ve yeniliklerin kente yansıması konusunda okuyucuyu düşünmeye sevk ediyor.

İstanbul’un Dönüşümü ve Planlama bölümü ise önceki bölümlerin kent planlamaya genel perspektiften bakışını İstanbul özeline çeviriyor ve literatürdeki İstanbul çalışmalarına katkı sunuyor. Özdemir Sönmez’in IMP deneyimi üzerinden İstanbul ve Kaptan Hoca’yı buluşturduğu “İstanbul’un Planlama Sürecinde Masalsı Bir Kahraman: Profesör Hüseyin Kaptan” başlıklı makalesi hocanın yaratıcı ve mücadeleci yönünü bir kez daha vurguluyor. Bu bölümde yer alan diğer makalelerden Ayşe Sema Kubat’ın kaleme aldığı “İstanbul Tarihi Yarımada: Morfogenetik Yapısı ve Değişim Süreci” başlıklı çalışması kentin tarihi merkezine odaklanırken; Fatma Ünsal “İstanbul’da Kentsel Dönüşüm Gerçeği ile Yüzleşmek” başlıklı makalesiyle ve Ercan Koç “Yasadışı Yollardan Oluşmuş Metropol: İstanbul” çalışmasıyla kent planlamanın en sancılı konusu olan kentsel dönüşüm konusunu İstanbul özelinde değerlendirerek kitaba önemli bir açılım getiriyorlar. Kentin iki ana ulaşım aksını farklı perspektiflerle ele alan Ferhan Gezici Korten ve Burcu Müderrisoğlu’nun “İstanbul Metropolü Doğu Yakası E-5 Koridorunda Yapısal ve Mekânsal Değişimin Değerlendirilmesi” başlıklı makale ve Bilge Ulusay Alpay ve İclal Kaya Altay tarafından hazırlanan “İstanbul 3. Boğaz Köprüsü Bağlantılarının Yerleşim Dokusuna Etkileri, Tuzla-Arnavutköy Örneğinde Bir Değerlendirme” başlıklı makale metropolün gelişiminde ulaşım işlevinin ne kadar belirleyici faktör olduğunu bir kez daha düşündürüyor.

Son bölümün başlığı İstanbul’da Kıyı ve Turizm adını taşıyor. İstanbul’da kıyı olgusunu “Kıyının Tanımı ve Anlamı Bağlamında Kentsel Kıyı Kavramı” başlıklı makalesiyle Ali Kılıç açıyor; Oya Akın ise “İstanbul’un Sosyal Profili ve Kıyı ile İlişkisi” başlıklı makalesiyle bize yeni açılımlar getiriyor; İstanbullu ile kıyının ne kadar ilişkili olduğunu sorguluyor. İstanbul için en önemli sektörlerden biri olan turizm konusuna planlama perspektifiyle bakan Elif Örnek Özden’in hazırladığı “Planlarla Getirilen Turizm Kararlarının Fizik Mekâna Etkisinin İstanbul Örneğinde İncelenmesi” ve Serkan Sınmaz’ın kaleme aldığı “İstanbul’da Turizm Değerleri ve Mekânsal Bir Analiz: İstanbul Turizm Topoğrafyası” başlıklı son iki makale ise, yaptıkları irdelemelerle turizmin mekânla ilişkisini kurmanın yanı sıra mevcut kent planlama alışkanlıklarını da sorgulamak gerektiğini hatırlatıyorlar.

Hüseyin Kaptan’a Armağan – Kent ve Planlama başlıklı bu kitapta 34 makale ile yer alan 48 yazara, verdikleri emeklerin yanı sıra hazırlık sürecindeki işbirlikleri ve yayınlanma sürecinde gösterdikleri sabır için çok teşekkür ediyoruz. Sevgili Hakan Uzbek kitabın yayınlandığını göremeden çok erken yaşta aramızdan ayrıldı; onun da tüm zarafetiyle bizimle birlikte mutlu olduğunu düşünmek istiyoruz. Son teşekkürlerimiz ise kitabın yayınlanabilmesindeki katkılarından dolayı ARUP Türkiye, Türk YTONG ve tabii ki YEM Yayın’a; özellikle Mesut Kaya’ya, sabrı, çözüm üreten yaklaşımları ve içtenliği için…

Umarız Sevgili Hocamız Prof. Hüseyin Kaptan da bizi izliyor ve gülümsüyordur… Ruhu şad olsun!”