Katılımcı (Kadıköy, Hasanpaşa: Yaş Alanlar Kulübü ve Konaklama Birimi), Sosyal Merkezler Mimari Proje Yarışması

Mimari Açıklama Raporu

• Yaş Alan [Herkes] İçin Tasarım: Geçmişin Hayali – Geleceğin Belleği

Hermogenes
Yağmuru seviyordu
Islak kokusunu toprağın
Durup saçağın altında
Apollon’un iyon bakışı
Otları seviyordu
Hermogenes
Tapınağın kolonlarından iç sırayı kaldırdı
Daha çok insanla
Paylaşmak için yağmuru
-Cengiz BEKTA޹, Bir Eski Sinan

Mimarlık metinlerinin öncüllerinden biri olarak kabul edilen eserinin üçüncü kitap, üçüncü bölümünde Vitruvius², Antik dönem mimarlarından Hermogenes’in tapınak tasarımlarında halkı yağmurdan korumayacak bir alan oluşturmak için naostaki çifte kolon dizisinin (dipteros) iç sırasını kaldırmasından söz eder. Bektaş’ın ‘insanca ve poetik’ bulduğu bu tavır “kenti yaratan insana verilen değeri” vurgular. “Yaş Alanlar Kulübü” başlığında tasarımcı olarak konuyu aynı yerden ele almak hedeflenebilir. Hem ‘yaş alan’ ifadesi, hem de ‘kulüp’ kavramının çağrıştırdıkları, bizleri ‘kentsel bir çatı altında tüm halkı bir araya getirecek bir öneri’ geliştirmeye yöneltti. ‘Evrensel tasarım’ın³ yaşlılık hekimliği/geriatri ve engelli erişilebilirliğine odaklanmasına ilave olarak, her yaştaki insanın öncelikle bir kentli ve yaş alan olduğu düşüncesiyle sınırların muğlaklaştığı bir kentsel yüzey fikri ile yola çıkıldı.

• 00 – Kavramsal Yaklaşım: Sağlıklı Yaşam ve Etkinlik (kısaca) Saye

“sayende sayeban olduk İstanbul şehri”
-Attila İLHAN
saye: (sa:ye): 1: gölge 2: koruma, yardım.
-TDK Sözlük

İnsanlar ontolojik açıdan yaşantılarını belirli evrelere göre dilimlere ayırırlar ve ilişkisel bağlamlarını bu evreler oluşturur. Bebeklik, çocukluk, adölesan, gençlik, yetişkinlik ve yaşlılık varlığın o anki durumunda yanında taşıdığı ‘kendine ait bir belleğin gölgesi’ (1) gibidir. Buna ilave olarak yaş alan insan farklı evreler içerisinde farklı gerekçelerle, her daim ‘başkalarının yardımına ve korumasına ihtiyaç’ (2) duymakta ya da yardımda bulunma sorumluluğu taşımaktadır.

Günlük dildeki ‘sayenizde’ ifadesi, karşımızdakinin yardımında, gölgesinde olmayı ifade eder. Yaşantısı boyunca her insan anılar ve deneyimler biriktirir ve bunları diğerleriyle paylaşır. Kentsel mekândaki bu paylaşım ancak ‘kamusal mekânda farklı kimliklerin karşılaşmaları’ ile mümkün olmaktadır. Geçmişin kentsel hafızasını taşıyanlarla, yeni anı ve deneyim biriktirecekleri bir gölgelik altında toplamak üzere, yukarıdaki çağrışımlar doğrultusunda ‘saye’ adını verdiğimiz proje önerisi kulüp ve konaklama yapısı ile onları ilişkilendiren bir kentsel

örtüden/kanopi/gölgelik/sayeban oluşmaktadır.

• 01 – Kent Ölçeği: Kadıköy’den Öğrenmek

Kadıköy’de kamusal nitelik taşıyan yapıların/mekânların haritalaması yapıldığında, proje alanı çok katmanlı bir kentsel doku (urban fabric) içerisinde yer alır. Mimari programın ele alınışıyla, proje, kültür mekânlarıyla bir yakınlık ilişkisindedir. Kültür odaklı kentsel rotanın bağlayıcı bir ara istasyonu olma potansiyeli taşır. Bu anlamda Kadıköy’deki kültür ve rekreasyon yapılarının arkitektonik okuması yapılarak önerinin, çevre ile ilişkisi kurgulanmıştır. Çevredeki kamusal yapıların teknonik ve sosyal karakteri, projenin tasarımında bir izlek oluşturmuştur.

• 02 – Mahalle Ölçeği [Hasanpaşa]: Kentsel Programın Üretimi⁴

Bir üretim mekânı olarak Hasanpaşa Gazhanesi’nin mahalleye katılımıyla, öncelikle çevrede barınma programının yoğunlaştığı görülür. Ulaşım altyapısı, kentleşme etkisiye, çevrede yaşayan insan nüfusu artmış ve günübirlik ziyaretçi sayısıyla bölge merkezi bir karakter kazanmıştır. Bunun sonucunda Bostan/Bahçe olarak kullanılan alanlar yapılaşmıştır. Günümüzde yeniden işlevlendirilen Gazhane ile mahallede kültür odaklı bir dönüşüm olacağı düşünülmektedir. Hobi bahçeleri bu anlamda, hem tarihsel bir bellek öğesi, hem de programatik bir kentsel ajan olarak yeniden canlandırma değeri taşır.

Hasanpaşa Gazhanesi doğrultusu (Alibey Sokak’la başlayan) ile Kurbağalıdere Caddesi ve Fahrettin Kerim Gökay Caddesi (Belediye Binası yönü) alana 3 farklı açıdan yaklaşmayı sağlamaktadır. Alana önerilen 1. Faz’ı izleyerek, (mevcutta açık otopark nedeniyle görsel ilişkisi kopuk olan) Karikatür Evi’nin bahçesi ve yapı adasının arka bahçeleri, 2. ve 3. Faz’da kamusal alanın -istenmesi halinde- genişleyebileceği biçimde tasarlanmıştır.

• 03 – Kent Parçası/Alan Ölçeği: Olay Mimarlığının Örgütleyiciliği⁵

Kamusal mekânda karşılaşmaların tetiklenmesi bahsi geçen kanopinin altında farklı günlerde farklı programlara hizmet verecek esnek kullanımlı bir strüktür ile mümkün olmaktadır. Oyun, rekreasyon, spor, seyir (açık hava sineması vb.), dinlenme, bahçecilik (tohum takas vb.) gibi dönüşümlü etkinlikler ile, yerel idarenin mahalleliye, ziyaretçiye ve konaklayana sunacağı servis hizmetleri (kiosk tipi, sökülür takılır hafif strüktürler, beltur, halk ekmek vb.) alanın günlük yaşamına katılmayı amaçlar. Her gün etkinlik alanı farklı bir programla farklı kimliklerin karşılaşmasına zemin hazırlar.

• 04 – Yapı Ölçeği: Kamusal Boşluğun Tariflediği Mekân⁶

-Yapı ölçeğinde kentsel boşluğun tasarımın özünü desteklemesi adına konaklama yapısında yaklaşım yönünde bir pasaj ile, kulüp yapısında ise fuaye alanı önerilmiştir.
-Zemin kotu kullanımının kamusallığı güçlendireceği varsayımıyla peyzajda bitkilendirme tasarımı kapsamında çeşitlilik artırılmış, mevcut ağaçlar korunmuş, ve bir kısmı deplase edilmiştir.
-Strüktürler, aydınlatma, ses sistemi ve işlevsel olarak farklı amaçlarla kullanılabilecek diğer hafif strüktürlerin kurulumuna imkân tanır. Cadde yaklaşımdaysa gölgelik, proje alanını çekici kılmaktadır ve etkinlik zonu buraya yerleştirilmiştir.
-Faik Bey Sokağı yaklaşımında, ana salon sokak perspektifinde şeffaflaştırılmış, metal kaskad pencereler ile görünür sağlanmıştır.
-Çevrede yeterli sayıda otopark oluşu gözetilerek, kullanıcı sayısına bağlı olarak 1’i engelli 10 araçlık kapalı otopark 1. Bodrum katta çözülmüş, açık alanın önemi sebebiyle hidrolik asansör ve elektronik denetim sistemi önerilmiştir.

-Dış mekana açılması hedeflenen yoğun kullanılacak programlar (spor ve dans stüdyosu ve medyatek) negatif kottaki avluya açılmaktadır. Her iki binada da ışıklık ve galeriler ile kamusal yapı boşluklu ve aydınlık olacak biçimde kurgulanmıştır.
-Seminer, atölye, ana salon gibi yapılar dönüşebilir mantıkla, kayar katlanır duvar panelleri ile esnek şekilde çözülmüştür.
-Muhtarlık Ofisi, dışarıdan erişime imkân verirken, kulüp yapısından da ulaşılabilecektir.
-Konaklamada yer alan 9 yatak odasının 6’sı iç avluya dönük olacak şekilde kurgulanmıştır.
-Körler kenti’ anlamına gelen Kadıköy’ün eski adı Kalkedon’un etimolojik kökeni bakır, [Halkis (Χαλκίς)] referansıyla, yaş aldıkça patina özelliği olan bir malzeme olarak, yapı parapetleri ve güneş kırıcılarda kullanılmıştır.
-Sarayardı Caddesi 102 no.’da yer alan ve 2012 tarihli bir tezde⁷ tescili önerilen yapının cephe kurgusu, aynı noktada konaklama yapısına adapte edilmiştir.
-Hobi bahçeleri, hem tarihsel bir bellek öğesi, hem de programatik bir kentsel ajan olarak bostanları yeniden canlandırma değeri taşır.

Referanslar:

1. Bektaş, C., (2009). Herkes İçin Kent. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi.
2. Vitruvius, P., (2015). Vitruvius: Mimarlık Üzerine On Kitap. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
3. Goldsmith, S., (2000). Universal Design. Woburn: Architectural Press.
4. Venturi, R., Scott, B. D., & Izenour, S. (1993). Las Vegas’ın Öğrettikleri. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
5. Lefebvre, H., (2014). Mekânın Üretimi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
6. Tschumi, B., (2018). Mimarlık ve Kopma. İstanbul: Janus.
7. Berktay Mazbaşı, H., (2012). Kadıköy Hasanpaşa Bölgesi’nin Tarihi Çevre Analizi ve Sıhhileştirme Önerileri. İTÜ YL Tezi.

^[1] Bektaş, C., (2009). Herkes İçin Kent. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi.
^[2] Vitruvius, P., (2015). Vitruvius: Mimarlık Üzerine On Kitap. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
^[3] Goldsmith, S., (2000). Universal Design. Woburn: Architectural Press.
^[4] Venturi, R., Scott, B. D., & Izenour, S. (1993). Las Vegas’ın Öğrettikleri. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
^[5] Lefebvre, H., (2014). Mekânın Üretimi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
^[6] Tschumi, B., (2018). Mimarlık ve Kopma. İstanbul: Janus.
^[7] Berktay Mazbaşı, H., (2012). Kadıköy Hasanpaşa Bölgesi’nin Tarihi Çevre Analizi ve Sıhhileştirme Önerileri. İTÜ YL Tezi.