3. Ödül, Büyükada Fayton Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması

PROJE RAPORU

Büyükada’nın sosyal, doğal ve insan yapısı olguları ile oluşturduğu doku, Fayton Meydanı’nı odağına alan bir örüntü olarak okunmuştur. İstanbul’un çeşitli iskelelerinden başlayan ulaşım hatları, Fayton Meydanı’nda toplanmakta ve adanın her noktasına dağılmaktadır. Yerlinin ve ziyaretçinin çoğu senaryoda yolunun düştüğü meydan, kentlinin gündemine de hayvan hakları, toplumsal alanın işgali ve ekoloji gibi önemli noktalardan dokuna gelmiştir. Meydan ve çevresi ile ilgili kararların adanın doğasını, yaşantısını ve hafızasını inceleyerek alınması, sürdürülebilir ve sindirilebilir bir yapıt ortaya çıkarılması için gereklidir.

Ada’nın nabız grafiği zamana çok duyarlıdır. İnsan sayısı hem mevsime göre, hem de gece-gündüz arasında şiddetli bir fark gösterir. Ani nüfus artışlarının stresi yaya ve araç trafiğini, toplumsal alanları, sokak yaşantısını, yeşil alanları ve doğayı etkilemektedir. Farklı kullanıcı tiplerinin bölgeyi sahiplenişi ve hafızası da çeşitlilik göstermektedir. Fayton Meydanı hem zamana bağlı dönüşümlere cevap verebilmeli, hem de farklı kesimler için bir kesişim alanı özelliği taşımalıdır.

Zamandaki sert dönüşümler mekanda da devam eder; adanın bir bölümü yoğun yapılaşma barındırırken diğer bölümü zengin bir doğaya sahiptir. Farklı kuşların barınma alanlarını, göç rotalarını ve endemik bitki türlerini içerir. Topoğrafya ise falezleri, yamaçları ve plajlarıyla suyla ilişkiyi tanımlar bir konumdadır.

500’lü yıllardan beri yapılaşan Büyükada’nın anakaraya bakan kuzeyi yoğun bir yapılaşma taşır. Tarihi yapılar ve sivil mimari örnekleri bulunmakla birlikte çoğu yapı niteliksiz sayılabilir. Kentsel açık alanların sınırlı olduğu bu dokuda, Fayton Meydanı en önemli akslar üzerindeki kritik bir zemindir.

1. Etkili ve Kesintisiz Kıyı Kullanımı

• İskele Meydanı ile başlayan kıyı promenadının deniz ile olan ilişkisini güçlendirmek ve yayaların kıyı kullanımı potansiyellerini artırmak için kıyı şeridi yeniden kurgulanmıştır.

• Hat boyunca bulunan çekim noktaları ile güçlü bir aks haline gelen promenad, kıyı şeridine inen bütün sokaklardan sağlanacak erişim ile yayaları dengeli biçimde karşılamıştır.

• Kıyı şeridinde bulunan park ve meydan önlerinde ağaçlar ve manzaraya açılan sokaklarda eğer mevcut ağaçlar  var ise kıyı şeridine kadar sürdürülmüştür.

2. Meydanların Bütüncül Tasarımı

Adadaki farklı ölçeklerdeki meydanların tamamı önemli odak noktalarıdır. Üst ölçekte meydanların yarattığı bütüncül etkinin bilincinde olarak farklı kullanım önerileri geliştirilmiştir. Fayton Meydanı, yayalaşan bölgenin ana odağı haline gelir. Kıyı ile Çınar Caddesi arasında diğer meydanlar ile birlikte yaya odaklı bir açık alan ağı oluşur. İskele Meydanı, Atatürk Meydanı, Büyükada Meydanı, Emniyetönü Meydanı ve Çınar Meydanı, ara sokaklar ile birlikte bu ağın diğer odak noktalarıdır. Tüm odak alanlardaki mekan kullanımı esnek, çoğulcu ve katılımı destekler niteliktedir.  Açık hava sineması, pazar alanı, sokak dinletileri ve dönemsel sergiler gibi farklı kullanım senaryolarına ev sahipliği yapar. Bu aktiviteler için geçici ve hareketli donanımlarla, farklı mekansal kurgular desteklenir.

Esnek Kullanım ve Fonksiyon Çeşitliliği

• İskele ve Fayton Meydanı: Acil toplanma alanı, açık hava sineması, pazar, sokak dinletileri, dönemsel sergiler ve adalıların programlayacağı  etkinlikler bu meydanlarda gerçekleşecektir.

• Büyükada ve Atatürk Meydanı: Yüzölçümleri ve kıyı ile olan ilişkileri nedeniyle büyük etkinlikler, kutlamalar,  konserler için kullanılır. Gündelik ada yaşamında ise seyir, dinlenme ve oyun alanları aktiftir.

• Emniyetönü ve Çınar Meydanı: Durak ve bekleme alanı olarak kurgulanmıştır.

3. Kamusal Ağ’a katılan sokaklar

Proje kapsamında meydanın tasarımı kadar sokakların programlanması da geliştirilmiştir. Kamusal ağın fiziksel bir izdüşümü olarak kentsel donatı hatları belirlenmiştir. Yaya ve araç sirkülasyonları göz önünde bulundurularak 4 farklı sokak tipi önerilmiştir:

• Tip 1 – Yayalaştırılan Sokaklar: Sadece yaya kullanımına açık sokaklardır. İşletmelerin kullanımına ayrılmış alanlar tanımlanmıştır.

• Tip 2 – Ara Sokaklar: Ana güzergah ve yayalaştırılan sokaklar hariç tüm sokaklar. (Alt kategorilere geliştirilebilir.)

• Tip 3 – Çınar Caddesi: Ana ulaşım aksı olarak kurgulanmıştır. 6 farklı noktada yaklaşık 40 araçlık park alanı kurgulanmıştır.

• Tip 4 – Elektrikli Otobüslerin Ana Güzergahı: Mevcut elektrikli otobüs ve bisiklet güzergahı  tekrar düzenlenmiştir.

4. Yaya Odaklı, Erişilebilir ve Entegre Ulaşım Ağı

• Açıklıklar, boşluklar ve meydanlar yaya odaklı ve esnek kullanıma açık bir şekilde tekrar kurgulanmıştır.

• Ulaşım rotaları her yaştan kullanıcının ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde tasarlanmıştır.

Elektrikli Araç, Bisiklet Yolları ve Güzergahları

• Fayton meydanında odaklanan ve duraklayan toplu taşıma, Çınar caddesi üzerinde belirlenen noktalara taşınır. Önceden tek merkezli olan toplu taşıma, çok merkezli olarak tekrar kurgulanır.

• Çınar caddesi, kıyı promenadı ile paralel bir ‘toplama’ aksı haline gelmiştir.

• Mevcut durak yerleri uygun görülen şekilde değiştirilmiştir.

• Bisiklet yollarının yaya ve elektrikli araçlarla olan ilişkisi tekrar kurgulanmış, paylaşımlı ve ayrı yollar önerilmiştir.

5. Kendi Kendine Yeten Bir Ada

• Ada ekolojisi korunacak bir özellik değil, geleceği yaşatacak bir nitelik olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda kuş göç rotaları analiz edilmiş, yerel bitki türlerinin durumu ve potansiyeli incelenmiştir

• Gri suyun yeniden kullanılması, yerel malzemeye ağırlık verilmesi ve ulaşım araçlarının çeşitlenmesini teşvik, ana kararlar alınırken göz önünde bulundurulan konulardır.

• Kıyı promenadı, ara sokaklar ve meydanlar, yerel bitki türlerini kullanarak, açık alan konforunu ve niteliğini artıracak şekilde her mekansal fırsat değerlendirilerek ağaçlandırılmış ve bitkilendirilmiştir.

• Aydınlatma elemanlarında fotovoltaik ve sensörlü aydınlatma sistemleri kullanılmıştır.

• Yağmur suyu toplama sistemleri sokaklara ve meydanlara entegre edilmiştir.

6. Diyaloğa Açık, Katılımcı Tasarım

• Yarışmanın ilanı ile başlayan katılımcı tasarım sürecinin devamlılığını ve gerçekleştirilecek projenin fiziksel çıktısına da etki etmesini sağlamak önemlidir. Bu bağlamda kentli, tasarımcı, idare, meslek odaları ve akademi vb. arasında diyaloğun sürekliliği ile katılım süreçlerinin ortaklaşa yürütülmesi önem kazanmaktadır.

• Bu projede, Fayton Meydanı odağında başlayan katılımcı tasarım sürecini, proje boyunca, ve sonrasında kentlide demokrasi ve “adalılık” ortak bilincini artırarak bütüncül fayda sağlayacak, farklı koşullarda bir araya gelemeyecek paydaşları bir araya getirmek için ortak bir zemin oluşturacak bazı paylaşım ve etkileşim araçları öngörülmüştür:

• Ada Online: Proje süreçlerinin takip edilebileceği, isteyen herkesin anlık geri bildirimde bulunabileceği, güncel etkinlik takvimleri, toplu taşıma ve deniz ulaşım saatleri vb. bilgilere ulaşılabilecek, adalıların iletişimine açık bir online platformdur.

• Adalar Birliği: Adalar arası ilişkiyi ve etkileşimi kuvvetlendirmek adına farklı paydaş gruplarla (çocuklar, adalılar, turistler, ada esnafı vs.) proje sürecinde görüşmeler yaparak, proje hakkında görüşlerin alınmasına devam edebilmek için haftalık-aylık kurgulanacak atölyeler ve etkinlikler dizisi. Yapılan atölyeler sonucunda yazılı ve görsel içerikler üretilmeli ve halkla paylaşılmalıdır.

Fayton Meydanı Tasarım Yaklaşımı:

Sosyal, doğal ve yapısal odakların oluşturduğu örüntünün düğüm noktasındaki bir toplumsal açık alan olarak Fayton Meydanı, aşağıdaki kriterlere göre tasarlanmıştır:

• Hem yerlinin hem ziyaretçinin deneyimine cevap verebilmelidir.

• Farklı mevsimsel koşullarda ve mevsime bağlı kullanıcı yoğunluklarında işlevselliğini sürdürebilmelidir.

• Gece ve gündüz arasındaki keskin kullanıcı ve kullanım farkını değerlendirmelidir.

• Ada’nın tanışma ve karşılama mekanı olma niteliğini barındırmalıdır.

• Farklı ölçekli etkinliklere ev sahipliği yapabilmelidir.

• Mevcut sosyal ve yapısal dokulara (dini yapılar vb.) duyarlı olmalıdır.

• Ekolojik ihtiyaçlara (Çınar istikametinden gelen yoğun yağmur suyu vb.) sürdürülebilir çözümler sunmalıdır.

• Dijitalleşme çağının değişen mekansal değerlerine gönderme yapabilir ve çerçevelenebilir karelere ve görsel çekime sahip olabilir.

Bu çerçevede yaklaşılan meydandaki eğim batı tarafında kademelendirilerek dinlenme alanları oluşturulmuş ve yaya akışının yavaşlaması istenmiştir. Bu bölge ağaçlandırılarak açık alan konforu artırılmıştır. Basamakların baktığı yönde bakışı üzerine çeken bir kentsel strüktür, yazın bir su oyun elemanı olarak işlevlenmektedir. Basamakların gömüldüğü mevcut eğim, alana doğal bir bakış yönü vermektedir. Ağaçlarla gölgelenen alanda oturarak kentsel strüktürün su ve ışık oyunları ve doğuya doğru uzanan meydanın etkinliği izlenebilmektedir. Kentsel strüktür görsel bir ayrım oluşturmakla birlikte, fiziksel olarak yaya akışını etkilemeyecek şekilde tasarlanmıştır. Sokak tiplerinde yansıtılan kentsel donatı hatlarının bir devamı niteliğindedir.

Alanın bölümlenmesi sakin cepler ve etkinlik alanları oluşturmak için gerekli görülmüştür. Yoğun zamanlarda yaya sirkülasyonunun mekansal kullanıma etkisini sınırlandırmak için Büyük İskele Caddesi üzerinden gelen yaya akışı bir su elemanı ve zemin malzemesi ile Şehbal Sokak’a yönlendirilmiştir. Benzer bir yaklaşımla Lonca Sokak trafiği eğime gömülü oturma alanı ile kentsel strüktür arasına sınırlanmıştır.

Doğu bölümü çeşitli etkinlikleri konuk edebilecek şekilde boş bırakılmış, zeminde geçici yapıların kurulmasına yardımcı olabilecek bağlantı noktaları ve elektrik hatları bırakılmıştır. Kermes, pazar ve geçici sergi gibi etkinlikler bu bölgede kurulabilir.

Meydanın çeperlerinde Panaiye Kilisesi ve tescilli yapılarla kurulan kot ilişkisi mümkün olduğunca korunmuştur. Basamakların kenarlarındaki rampalar %4’ü geçmeyen eğimleri ile evrensel erişim standartlarına uygundur.

Meydanda zemin malzemesi agregası geçirimli olacak şekilde ayarlanmış dökme taştır. Dokulu yüzeyi, ancak temizlenmesi kolay ve homojen görünümüyle tercih edilmiştir. Basamak kontürleri doğal taştır. Sokakların yaya trafiğini kaldıran bölümleri küp taş, oturma, alışveriş için duraklama gibi yapılarla ilişkili sert zeminleri doğal taş döşemedir.

Kentsel donatılar, yön bulma işaretleri, işletme tabelaları ve cepheler için mevcut durumu da göz önünde bulunduran bir kimliklendirme çalışması yapılmıştır. Tarihi dokuya karşı korumacı, ancak toplumsal yüzeyleri kullanma konusunda girişken bir yaklaşımla yapılan çalışma, meydanın tasarımıyla bütünleşmektedir.