Kadıköy – Moda Kentsel Mekan Analizleri ve Kentsel Tasarım Önerileri

Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık Bölümü’nde, 2020- 2021 bahar yarıyılında, Doç. Dr. Emine Köseoğlu tarafından koordine edilen ve Prof. Dr. Hüseyin Cengiz, Doç. Dr. Emine Köseoğlu ve Öğr. Gör. Müge Yorgancı tarafından yürütülen MIM19352 Kentsel Tasarım ve Şehir dersinde, Fatma Beyza Türk, Zeynep Beyza Aydın, Sevde Tanır, Cemre Büşra Cabir ve Rümeysa Aybüke Bilgir tarafından, insan odaklı yaşanabilir kentsel mekan teması odağında, "Kadıköy - Moda Bölgesi Kentsel Mekan Analizleri ve Kentsel Tasarım Önerileri" konusu çerçevesinde hazırlanan çalışmalara yer verilmiştir.

Çalışmamıza ilk olarak Kadıköy bölgesini, Moda ve çevresini yakından tanımakla başlandı. Kadıköy ve Moda bölgesine yönelik yapılan analizlerde sokak bina ilişkilerini, güvenli ulaşım ve erişilebilirlik kavramları incelendi. Yapılan analizler sonucunda Kadıköy semtinde 15 dakika yürüme mesafesinde çeşitli fonksiyonlara sahip yapıların yer aldığı görüldü. Moda tramvayından inen bir yayanın 15 dakika yürüme mesafesi sonucunda Moda semtindeki sağlık merkezlerine, resmi kurumlara, dini ve kültür yapılara rahatlıkla erişim sağlayabildiği görülmüştür. Bunun yanında kamusallık ve kendilemeler başlığı altında yapılan analizlerde yaya ulaşımın önemli faktörü olan yaya ve yaya kaldırımlarının seyyar satıcıların tezgâhlarıyla yaya geçişini daraltıp belirli noktalarda ise geçişi gasp ettiği tespit edilmiştir. Kaldırımlar sınırlayıcı ögelerle bölünüp araç park yeri olarak kullanılmış ve yaya yürüme aksı engellenmiştir. Bunlara ek olarak, evrensel tasarım ilkeleri ve farklı ihtiyaçları olan kullanıcılar da göz önünde bulundurularak çevredeki eksiklikler tespit edilmiştir; görme engelli kullanıcılar için tasarlanan hissedilebilir yüzeylerin sürekli olmaması, engelli kullanıcılar için ayrılan park yerlerinin sayısının yetersiz olması ve işlevleri dışında kullanılması. Yapılan analizlerin sonucu olarak sokak yaya ilişkilerinde, sahil ve yeşil alanların kullanımı noktalarında fark edilen eksiklikler doğrultusunda, insan odaklı yaşanabilir bir mekan başlığı altında Moda ve çevresinde düzenlemeler yapılmıştır.

MAKRODAN MİKROYA MODA
Moda’da ‘İnsan odaklı yaşanabilir mekan’ teması altında kentsel tasarım yapmaya başlarken analizlerin yanı sıra makro ölçekte insan odağı üzerinde kavramsal bir yaklaşım da benimsenmiştir. Kenti ve insanı bağlayan kavramlar belirlenmiştir. Bunlar; üretim ve çeşitliliğin devamı için sürdürülebilirlik, insanın ve çevrenin mutluluğu için keyif alma, eşitlik ve yaşam kalitesini belirleyen çevresel faktörler olarak ayrılmıştır. Yaşam kalitesini etkileyen çevresel faktörler ise; yaya kullanımı, konutlar, yoğunluk, toplum güvenliği, gürültü kirliliği, hava kirliliği ve ulaşım olarak sıralanmıştır.

Tasarımda erişilebilirliğin ve evrensel tasarım bileşenlerinin insan ve kent tasarımı arasındaki bağı göz önünde bulundurulmuştur. Yaşayan tüm bireylerin kimseye ihtiyaç duymadan toplumsal yaşama katılabilmeleri, kamusal alanları kullanabilmeleri için Moda’da her yaştan ve gruptan insana hitap edecek şekilde kentsel tasarım yapılması hedeflenmiştir.

Kavramsal yaklaşımlar ve analizler doğrultusunda bölgenin eksikliklerini gidermek, kenti insan odağında tasarlamak için bazı tasarım fikirleri belirlenmiştir ve makro ölçekte incelendikten sonra mikro ölçekte detaylandırılmıştır. Bunlardan bazıları kamusal alanları arttırmak ve sahil şeridini yayalaştırmak için bölgedeki otoparkların yeraltı otoparkı olacak şekilde düzenlenmesi, sokak ve yaya ilişkisini kuvvetlendirmek, çevredeki işletmelerin kaldırımları işgal etmemesi ve yaya kullanımının daha konforlu olabilmesi için ayırıcı seperatörlerin kullanılması, insanların denize yakın olma içgüdülerini sonucu kayalık alanları kullanmalarına karşın güvenliği sağlamak ve keyifli bir seyir için kent balkonlarının oluşturulması ve on beş dakikalık şehir tasarımı doğrultusunda bisiklet yollarının oluşturulmasıdır.

ROTALARLA MODA
Tasarım bölgesi olan Moda’nın güvenli ulaşım ve erişilebilirliği incelendiğinde gözlemlenen eksiklikler doğrultusunda toplumdan her bireyin güvenli ve engelsiz bir şekilde erişebileceği tasarımlar düşünülmüştür. Yapılan analizlerden yola çıkılarak belirlenen üç konut bölgesinden 15 dakika yürüme mesafesinde olan okullar belirlenerek yürüyüş yolu, bisiklet yolu, görme engelli bireyler için hissedilebilir yüzey ve yeşil alan rotaları oluşturulmuştur. Önerdiğimiz sürekli rotalarla araç kullanımını azaltmayı ve insanları hem yaya yollarına hem de bisiklet yollarına yönelterek çocukların okula güvenle ulaşabilmeleri sağlanmıştır. Bu sayede şehrin ritmi arabaları değil insanları takip etmesi amaçlanmıştır. Rıhtım Caddesi ve Moda Caddesi gibi insan ve araç trafiğinin yoğun olduğu bölgelerde ise trafiği yavaşlatmak ve düzeni sağlamak amacıyla mevcut yaya geçitlerinin belirginleştirilmesi ve bazı noktalarda üç boyutlu yaya geçidi tasarımları düşünülmüştür.

BİSİKLET YOLLARI VE ARKAD SİSTEM
Moda Semti’nin ulaşım, sosyal ve ticaret aksları olan Rıhtım, Moda, Dr. Esat Işık ve Bahariye Caddelerinde bulunan bisiklet yolları sayesinde insanlar bulundukları yerden istedikleri yere bisikletleri ile erişim sağlayabilecek ve yol kenarlarında bulunan bisiklet park alanlarına güvenli şekilde bisikletlerini park edebileceklerdir. Kadıköy’ün sahile uzanan Moda Caddesi’nde bulunan arkad sistemlerde ise ticari mekanların oturma alanlarının ve vitrin önlerinin yaya aksıyla çatıştığı gözlemlenmiştir. Bu gözlem sonucu ticari mekanların önlerine serbest alan tanımlanarak yaya aksı ve ticari mekanlar seperatör aracılığı ile birbirlerinden ayrılmışlardır.

SOSYAL MEYDAN
Rıhtımın büyük bir alanını kaplayan ve bir kaos ortamı yaratan otobüs durakları, halkla yapısal ilişki kurmayan bir konservatuvar-sahne, kamusal alanı parçalara bölen ve geçilmez sınırlar tanımlayan dev otopark alanları gibi konular kentten kovulacak sorunsallar olarak görülmemiş, onların yoksunluklarını tamamlayan bir yapısal yaklaşımla tasarlanarak kent yaşantısının zenginleştirilmesi hedeflenmiştir. Sosyal medyada karşılaştığımız “Evlerimizi araçlara göre dizayn etmiyorsak cadde ve sokaklarımızı neden insan odaklı düzenlemiyoruz” tweetinden yola çıkarak sahil kenarlarındaki otoparklar incelendi ve yeraltı otoparkı önerildi. Böylelikle sahil şeridindeki yeşil alanları otoparklardan kurtarıp sosyal meydan olarak kullanılması amaçlandı. Dr. Esat Işık ve Bahariye caddelerini birbirine bağlayan Mehmet Ayvalıtaş Meydanı’na ise çeşitli fonksiyonlarda kullanılan modüler nişler önerildi. Bunlar kermes, istek ve stand gibi sosyal nişlerdir.

İNSAN ODAKLI YAŞANABİLİR SAHİL ŞERİDİ

Sahil şeridi tasarımında, odağı insan kabul eden bir tasarım anlayışı benimsenmiştir. Farklı kullanıcılar düşünülerek tasarlanan sahil şeridinde yayaların, bisikletlilerin, engelli bireylerin rahatça kullanımı amaçlanmıştır. Bu kullanıcılar kimi zaman oluşturulan kentsel boşluklarda, hafıza mekanlarında, pazar yerleri ve kültür mekanlarında buluşurlarken, kimi zaman ise birbirlerinin hareketlerini engellememeleri veya zorlaştırmamaları adına birbirlerinden ayrılmışlardır. Bu ayırım yine kentsel donatılar ile sağlanmış ve birbirlerinden farklı olan kullanıcılar birbirlerinden tamamen koparılmamışlardır.

SAHİL BOYUNCA GEÇMİŞİN İZİ
Geçmişten günümüze kadar Kadıköy incelenmiş; geçirdiği değişimler, kaybolan kamusal alanlar ve yeşil alanlar tespit edilmiş ve hafıza mekanları olarak sahil şeridinde Eski Kadıköy’ü yeniden canlandırmak hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda; 1930’larda dalgakıran üzerinde bulunan İnci Gazinosu yine aynı yerinde İnci Gazinosu Anı Pergolası ile anılmıştır.

Dalgakırandan Moda’ya doğru ilerlendiğinde sahil şeridi boyunca pazar yeri düşünülmüştür. Mevcut sahil şeridinin bulunduğu doldurulmuş alan, eski Kumluk Plajı ve Moda Plajı, belirli kısımlarda basamaklar ve ardından kent terasları ile insanların eskisi gibi denize daha yakın hissedebilecekleri şekilde tasarlanmıştır.

BİTKİ ÖRTÜSÜ TASARIMI
Sahil şeridi boyunca mevcut olan yeşil alan korunmuş, bu yeşil alana ek yeşil bantlar eklenmiştir. Yeşil alanlarda bulunan bitki örtüsü büyük ağaçlar, küçük ağaçlar ve çalılar olarak üç grupta incelenmiş, çalılar genellikle denize yakın noktalarda kullanılırken, ağaçlar yaya yolu ile bisiklet yolunu ayıracak şekilde iç kısımlarda kullanılmıştır.