Dostlar yarışmada görsün!

İstanbul mimarisinin kaderi mimar belediye başkanının sekiz yıllık görev döneminde de değişmedi.

Düzenlenen mimari ve kentsel tasarım proje yarışmalarının uygulamaya geçmemesi mimarların umudunu iyice kırdı.

2004 yılında İstanbul Belediye Başkanı seçilen Kadir Topbaş’ın mimar olması özellikle meslektaşları arasında kent için bazı şeylerin düzelebileceğine dair ümitler doğurmuştu. Topbaş’ın, kentteki büyük projelerin mimari ve kentsel tasarım konusunda daha nitelikli çözümler geliştireceği ve bunlar için yarışmalar açacağı bekleniyordu. Ancak şu sıralar mimar ve plancıların büyük kesiminde Topbaş’tan yana ümitler tükeniyor.

Topbaş yönetiminin kurduğu İstanbul Metropol Planlama Merkezi’yle (İMP) en azından bazı büyük projeleri yarışma yolu ile elde etmeye çalışması başta bir iyi niyet çabası olarak takdir gördü. Her ne kadar 15 milyonluk bir kentin kamusal mekânlarının üretiminde çok daha fazla projenin yarışma yolu ile elde edilmesi gerekse de mimarlar “buna da şükür” demişlerdi.

Ne var ki, Kadir Topbaş döneminde açılan yarışmaları kazanan projelerin hiçbirinin uygulanmamış ve çoğunun rafa kalkmış olması da işin başka bir boyutu. Yüzlerce mimarın, plancının, diğer mesleklerden bilim insanlarının binlerce saat emek verdiği bu çabaların hayata geçirilememesi ve İMP’nin neredeyse bir proje mezarlığına dönmesi mimarlık çevrelerinde çokça eleştiriliyor.

En son gelişme ise Yenikapı’da yapılması planlanan transfer merkezi ve Arkeopark projesi için Kadir Topbaş’ın basın toplantısı ile duyurduğu yarışmanın bir hafta sonra durdurulması oldu. 8 Temmuz’da bir aylığına sürecin erteleneceği belirtilen ve dünyaca ünlü mimarların jürisinde olduğu yarışma hala açılmış değil ve bugüne dek herhangi bir açıklama da yapılmadı.

Öte yandan Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu, Unkapanı-Şişhane metro köprüsü ve pek çok kültür merkezi gibi kentin önemli yerlerindeki binaların yarışma yapılmadan ihalelerle projelendirilmesi de konunun eleştirilen başka bir boyutu. Öyle ki bu sekiz seneye bakıldığında Topbaş’ın aslında gerçekleştirilmeyecek projeler için yarışmalar açtığı ve uygulanacak projeler için de ihale yöntemini benimsediği görülüyor. Açılıp uygulanmayan yarışmalar…

EUROPAN Yarışması
Europan, Avrupa’da iki yılda bir düzenlenen, 40 yaşın altında Avrupalı mimarlara yönelik bir mimari proje yarışması. Özellikle genç mimarların isminin duyulmasında hayli önemli. Arkitera Mimarlık Merkezi tarafından Europan Komitesi ile yapılan uzun süreli görüşmeler neticesinde yarışmanın 8. dönemine Türkiye de dahil edilmişti. Yarışma 12 Nisan 2005’te İstanbul Belediyesi’nin Saraçhane’deki binasında Kadir Topbaş’ın katıldığı bir basın toplantısıyla ilan edilmişti. Topbaş, toplantıda “İnanıyorum ki bu yarışmanın sonucunda bir anlayış, bir bakış ortaya çıkacak. Bu belki bir şablon olacak. Bu gelecek için bir ışıktır, umuttur. Hayallerinizi istiyorum” demişti. Yarışmayı Fransa’dan Carole Pralong’un ‘Urban Sliding’ adlı projesi kazanmıştı. EUROPAN sonuçlandıktan yaklaşık üç sene sonra yarışma konularından biri olan Zeytinburnu’nun Sümer Mahallesi’ne KİPTAŞ’ın Osmanlı konaklarından esinlenerek tasarladığı başka bir proje uygulanmaya başlandı. Yarışmayı kazanan mimarlarla hiçbir irtibata geçilmeden yapıldığı belli olan KİPTAŞ projesinin tanıtım toplantısında ise Topbaş bu alan için söylediklerini tamamen unutmuştu.

Beylikdüzü Cumhuriyet Caddesi Kentsel Tasarım Yarışması
2005 yılı sonunda ilan edilen yarışma 2006 Mart başında sonuçlandı ve İTÜ’den İrem Mollaahmetoğlu Falay ve Ferhan Yürekli yönetimindeki ekip birinci oldu. O günden bu yana projeden bir haber alınamadı.

Maltepe-Dragos Sanayi Alanları Davetli Mimari Proje Yarışması
Bu yarışma, sanayi alanı olarak etkinliğini kaybetmiş, ancak merkezi konumu sayesinde yüksek potansiyel barındıran Dragos yakınlarındaki alanda ticaret, kültür ve turizm ağırlıklı kentsel tasarım projesinin elde edilmesi amacıyla davetli yarışma modeliyle İMP tarafından 2009 yılı başlarında düzenlendi. TAGO Mimarlık’ın kazandığı yarışmayla ilgili bugüne dek herhangi bir somut gelişme kamuoyuna yansımadı.

Başakşehir Kent Merkezi II Kademeli Yarışması
İMP’nin düzenlediği Türkiye’de açılan iki kademeli ilk yarışma. Başakşehir’in merkezinin kentsel tasarımı için fikirler elde edilmesi bekleniyordu. Sonuçları 1 Ağustos 2007″de açıklanan yarışmanın birincisi KTÜ’den Ayhan Usta ve Gülay Usta yönetimindeki ekipti. Projenin akıbeti o tarihten beri meçhul.

Maltepe Bölge Parkı Fikir Projesi Yarışması
2007 yılı Şubatı’nda sonuçlanan ve Oktan Nalbantoğlu yürütücülüğündeki ekibin kazandığı bu yarışma da İBB’nin rafa kaldırdığı ve unuttuğu projelerden biri. Dört yıl geçmiş olmasına rağmen bu park projesi ile ilgili herhangi bir gelişme bugüne dek kamuoyuna yansımadı.

Yenikapı Transfer Noktası ve Arkeopark Alanı Uluslararası Mimari Proje Yarışması
İstanbul2010 Ajansı ve İBB ortak protokolüyle başlatılan bu yarışma ‘uluslararası ön seçmeli davetli mimarlardan mimari alan proje temini hizmet alımı’ yöntemiyle 30 Haziran’da Başkan Topbaş tarafından resmen duyurulmuştu. Ancak bir hafta sonra yarışma, yapılan bir duyuruyla İstanbul2010 Ajansı’ndaki idari değişiklikler yüzünden, 30 gün süreyle ertelendi. Bu duyurunun üzerinden iki aydan fazla süre geçmesine rağmen belediye veya IMP’den yarışmayla ilgili hiç bir bilgi alınamıyor. Rem Koolhaas, Massimiliano Fuksas, Micheal Sorkin gibi dünyaca ünlü mimarların da jürisinde olduğu yarışmanın organizasyonundaki bu tavırlar mimarlar tarafından uluslararası bir skandal olarak nitelendiriliyor.

Taksi Sistemi Tasarımı Fikir Projesi Yarışması
İBB’nin son yarışması bu yıl mart ayında açıldı. Araçların ve durakların tasarımı dahil olmak üzere dört ayrı alanda yarışma açan İBB’nin taksi araçlarının tasarımını yaptırması otomotiv endüstrisini ilgilendirdiği için pek mümkün değil. Duraklardaki uygulama ise İBB’nin yarışma siciline göre pek gerçekçi görünmüyor.

Kartal ve Küçükçekmece Kentsel Tasarım Yarışması
2006 yılının Mart ayında, İMP tarafından Küçükçekmece ve Kartal için uluslararası davetli iki ayrı yarışma düzenlendi. İstanbul’un gelişimini kuzey-güneyden doğu-batı aksına kaydırmayı hedefleyen yarışma, birçok tartışmayı da beraberinde getirmişti. Yarışmaya neden Türk mimarların davet edilmediği sorusuna “Bu kumaşı herkes dikemez” diye cevap veren Topbaş, meslektaşlarından çok eleştiri almıştı. Küçükçekmece’deki yarışmayı dünyaca ünlü mimar Ken Yang, Kartal’dakini ise daha sonra çok konuşulduğu gibi Zaha Hadid kazanmıştı. Küçükçekmece’deki projeyle ilgili herhangi bir gelişme yaşanmazken, Kartal’daki proje uzunca bir süre Zaha Hadid tarafından geliştirildi. Ancak İBB Belediye Meclis üyesi ve Kartal Belediyesi Meclis üyesi İbrahim Doğan tarafından yargıya taşınan bu proje, 2011 Temmuzu’nda yürütmeyi durdurma kararıyla belirsiz bir sürece daha girdi.

Şişhane Beyoğlu Sahnesi Tiyatro Binası
Şişhane Meydanı’ndaki eski THY binası ve arkasındaki otoparkı kapsayan alanda bir tiyatro binası yapılması için 2008 Martı’nda bir yarışma açıldı. Topbaş’ın “Çok önemli ve ideal boyutta bir sahne” olarak tanımladığı tiyatronun 600 kişilik ana sahneye, 300 kişilik deneme ve 300 kişilik de çocuk sahnesi olmak üzere üç salonu olan binasını tasarlamak için mimarlar masa başına koşarken Kenan Işık, Orhan Alkaya gibi tiyatro oyuncuları da jüride zaman harcadı. Kazanan proje uygulanmazken yarışma alanındaki bina Beyoğlu Gençlik Merkezi’ne dönüştürüldü, otopark yerinde duruyor. Aynı zamanlarda yenilenmek üzere yıkılan Muhsin Ertuğrul Sahnesi’nin projesininse neden yarışmayla elde edilmediği hâlâ merak konusu.

Yaya Üstgeçitleri Fikir Projesi Yarışması
2009 yılının ikinci yarısında Topkapı, Fındıkzade ve Göztepe semtlerindeki yoğun noktalarda yaya üstgeçitlerinin tasarımını elde etmek için yine İBB tarafından bir yarışma açıldı. Aynı yıl Ekim ayında sonuçlanan yarışmadan o günden bugüne bir haber alınmadı.

Kamu binalarında yarışma önemli
Kamu kurumlarının inşa edeceği yapıların projelerinin yarışma usulu ile elde edilmesi pek çok Avrupa ülkesinde bir ön koşul. Ancak Türkiye’de bu yöntem, mevcut kamu ihale kanununa göre binayı inşa edecek idarenin insiyatifine bırakılmakta. Aslında Türkiye’de mimarlık yarışmaları Cumhuriyet’in kuruluşundan beri iyi kötü bir gelenek haline gelmiş durumda. Anıtkabir başta olmak üzere pek çok bilindik kamu yapısı 1950’lere dek yarışmayla elde edildi.

80 sonrası ihale yolu
Özellikle 1980’lerden sonra ise kamu yapılarının projelerinin inşaat ihalesiyle birlikte ihaleyi alan müteahhit firmalarına teslim edilmesi ile mimari açıdan niteliksiz kamu yapılarının sayısı arttı. Son 10 yılda açılan yarışmaların sayısı artsa da bu artış inşaat sürecinde ters orantılı olarak karşımıza çıkıyor.