Müze Gazhane – Müze ve Kütüphane Binaları Yeniden İşlevlendirme ve İç Mekan Tasarımları

Tarihi Hasanpaşa Gazhanesi’nin 2019 yılında tamamlanan restorasyon çalışmalarının ardından, Müze ve Kütüphane binalarının yeniden işlevlendirilmesi, mekan tasarımları ve yerleşkede bulunan bilgilendirme, ticari ve etkinlik alanlarının projeleri do[x]architecture tarafından yapıldı.

Tasarımcılar, projeyi anlatıyor:

1892 yılında Anadolu yakasının enerji ihtiyacını karşılamak üzere kurulan Hasanpaşa Gazhanesi kömürün yakılarak gaz üretildiği ve üretilen gazın ısınma ve aydınlanmada kullanıldığı bir hava gazı fabrikasıdır. 1993 yılında tasfiye edilerek fabrika görevi sonlandırılmış ve bir endüstriyel miras olarak kentin hafızasında yerini almıştır.

İşlev planlaması yapılırken binaların fabrika sürecindeki görevleri ve birbirleriyle olan ilişkileri, restorasyon kararları ve günümüz ihtiyaçları belirleyici kriterler oldu. Bu anlamda müze binaları, süreli sergi alanı, bilim merkezi ve atölye, kitabevi ve müze mağaza binaları bir arada kurgulanarak bir etkinlik adası oluşturuldu ve ‘Müze Binaları’ olarak işlev şemasına katıldı. Diğer taraftan kütüphane, ortak çalışma alanları ve kafe bir arada kurgulandı ve ‘Kütüphane Binaları’ olarak işlev şemasına katıldı. Müze ve sergi binaları, bilim merkezi ve atölye, kütüphane, kitabevi, kafe ve danışma binalarının yeniden işlevlendirme, iç mekan ve mobilya tasarımları, iklim müzesi mekan ve sergi tasarımı projelendirilerek hayata geçirildi.

Her biri aslında fabrikanın makineleri olan yapıların içinde çalışırken bir yandan mümkün olan en az noktada yapıya dokunma kaygısı ile yapının mevcut bütünlüğünü ve estetiğini bozmama çabası gösterilirken bir yandan da esnek ve dönüştürülebilir mekanlar üretilmesi hedeflendi. Binaların içlerindeki fabrika döneminden kalan yapısal elemanlar, makineler, makine kaideleri ve günümüze ulaşmış tüm parçaları tasarıma dahil edildi. Bu önceliklerle birlikte doğal ve dönüştürülebilir malzeme kullanımı ön planda tutularak ana malzeme olarak su ve neme dayanıklı huş marin kontraplak kullanıldı. Endüstri mirası binaların iç mekan kurguları, esnek kullanımlara imkan tanıyan, eğlenceli, her yaştan ve profilden kullanıcıya alan açacak şekilde planlandı. Açık etkinlik alanı önerileri ile kamusal alan kullanımı desteklendi. Tüm bu kararlar ile Gazhane’nin bütüncül bir alan olarak kent hayatında yerini alması hedeflendi.

Danışma

Gazhane’nin idari amaçla kullanılan yapı birimlerinden biri (Vd Binası) ziyaretçi bilgilendirme/danışma (info), bilet satış ve vestiyer alanı olarak işlevlendirildi. Karşılama alanı olarak tasarlanan yapıda orta alanda 1 adet banko ve yapının iç çeperleri boyunca devam eden hediyelik eşyalar için raf sistemi, ziyaretçilerin özel eşyalarını koyabilecekleri kilitli dolaplar (locker) ve teknik altyapı için müdahale kapakları bulunuyor. Ana giriş kapısından geçen ziyaretçiler girişin hemen solunda bulunan bu tek katlı yapıda, alan ve işlevlerin konumları ile ilgili genel bilgileri alabilir, etkinlikler hakkında bilgi sahibi olabilirler. Yapının ön kapısı genel ziyaretçileri karşılarken arka kapısı Bilim Merkezi ziyaretçileri için toplanma alanı olan boşluğa açılıyor.

Bilim Merkezi

Gazhane’nin atölye ve ambar olarak kullanılan binası (T Binası) enerji ve iklim krizi ekseninde deneyim ünitelerine sahip bilim merkezi ve çocuklar için atölye alanı olarak işlevlendirildi. Yapının giriş/danışma binasına yakın olan bölümü karşılama alanı, orta bölüm deneyim alanı, bağımsız giriş verilen son bölüm ise çocuklar için atölye alanı olarak planlandı. Giriş/karşılama mekanında ziyaretçilerin deneyim alanı ile ilgili bilgilendirilmesini sağlamak amacıyla bir banko ve dolap ünitesi tasarlandı. Pivotlu parça yüzeylere sahip ünite bir yandan çocuklar için eğlenceli bir oyun yüzeyine dönüşürken bir yandan da eşyalarını kilitleyebilecekleri dolapları bünyesinde barındırıyor. Bütüncül planlama kaygısının ön planda tutulduğu deneyim alanında üniteler ana başlıklarına göre gruplanarak sirkülasyon şemasına yerleştirildi, herhangi bir ayırıcı duvar ile bölümlenmeden mekan algısının kaybolmamasına özen gösterildi. Ünitelerin yazılım altyapısı ve teknik donanımı içinde barındıran masalar özel gereksinimli bireylerin kullanımları ve tekerlekli sandalye yaklaşımı göz önünde bulundurularak tasarlandı. Deneyim alanında zemin, duvar ve mobilya renklerinde koyu renler tercih edilerek, deneyim ünitelerinin ve oyunların ön plana çıkması sağlandı. Atölye bölümü ise farklı mekansal düzen gerektiren farklı içeriklere sahip atölyeler için her seferinde yeniden düzenlenebilir olarak kurgulandı. Bir duvar boyunca oluşturulan dolap, malzeme depolamanın yanı sıra mekanda kullanılan masa ve puflar için bir istasyon görevi görür. Masalar katlanabilir olarak tasarlanmıştır, puflar ise üstüste konabilecek formdadır. Bu istasyon ile her seferinde farklı sayı ve ihtiyaca göre farklı oturma düzeni gerektiren atölyeler için gerekli mobilyaların kullanılmasını, kullanılmayan masa ve pufların ise aynı mekanda depolanmasını sağlayarak, ayrı bir depo gereksinimini ortadan kaldırır. Diğer duvar boyunca ise atölyeler esnasında kullanılmak üzere yazı tahtası, projeksiyon perdesi ve yapılan çalışmaların asılarak sergilenmesini sağlayan mesh yüzeylerin bulunduğu bir pano yer alır. Bu tek hacimde seminer düzeni, grup çalışmasına uygun masa düzeni veya performans mekanı oluşturulabilmektedir.

Kitabevi (İstanbul Kitapçısı)

Gazhane çalışanlarının ihtiyaçları için ayrılmış olan ve içerisinde yapıldığı dönemin izlerini taşıyan bir makine (şofben) bulunan bina (Ty Binası) kitap satış ve müze mağaza olarak işlevlendirildi. Mevcut makinenin aksına ve orta alana satış bankosu yerleştirilen yapının iç çeperleri, duvar boyunca devam eden kitap rafları ve kapaklı depolama alanları olarak planlandı. Orta alanda ayrıca alçak kitap sergi ve satış birimleri tasarlandı. Satış bankosu için yapının içinde bulunan makine ile aynı dilde olacak şekilde korten malzeme tercih edildi. Raf sisteminde yer yer bırakılan açıklıklara oturma birimleri yerleştirilerek ziyaretçi için kitap okuma ve inceleme alanları oluşturuldu. Giriş kapısının solunda kalan niş, sergi ve etkinlikler için duyuru alanı olarak bırakılarak afiş yerleri belirlendi.

Galeri

Gazhane’nin kesintisiz hacme sahip yatık fırın binası (P Binası) süreli sergi alanı olarak işlevlendirildi. Toplamda 670 m² alana sahip yapı iki cepheden giriş alabilecek şekilde planlandı. Yapı içerisindeki kot farkı meydan tarafındaki giriş kapısının dışına alınarak giriş rampası olarak çözüldü ve sergi alanı tek bir kot olarak bırakıldı. Çalışmalar esnasında yapının meydan tarafındaki girişinde ortaya çıkan fabrika döneminden kalma ray sistemi yapının içine giren cam kütle ile çerçevelenerek sergi alanına dahil edildi. Her giriş için bir karşılama alanı bırakılarak kalan hacim hareketli sergi yüzeyleri ile bölünebilir/birleştirilebilir esneklikte ve farklı büyüklükte sergiler için farklı büyüklükte alanlar oluşturulacak bir sergi alanı olarak tasarlandı. Sergi tasarımının yanı sıra yapı, zemin malzemesi ve hakim renk kararları, kapı tasarımları, aydınlatma tasarımları, giriş tasarımları ve içerisindeki vestiyer ve depo planlaması ile projelendirerek sonraki tüm süreli sergiler için hazır hale getirildi.

Kütüphane (Afife Batur Kütüphanesi)

Gazhane’nin kompresör olarak kullanılan binası (F Binası) kütüphane ve ortak çalışma (sessiz) alanı olarak işlevlendirildi. Yapının zemin katı kütüphane ve araştırma bölümü olarak kurgulandı. Üst kat ise serbest çalışma alanı olarak tasarlandı. Zemin katta giriş kapısının karşısında bir karşılama bankosu yer alır. Ziyaretçi bilgilendirme ve kütüphane üye kaydı işlemleri bu alanda yapılır. Fabrika döneminden kalan beton kaidelerin yüzeyleri kitap rafları ile çevrelenir. Kaideler arasında kalan niş alanlar ise kitap araştırma bölümleri ve kitap okuma/inceleme bölümleri olarak değerlendirilir. Kitap araştırma bölümlerinde toplamda 8 adet bilgisayarın yerleşebildiği yüksek masalar ve tabureler ile organize edilirken, kitap okuma/inceleme bölümleri için serbest oturma birimleri tasarlandı. Cephe açıklıklarının önlerinde ise gün ışığından faydalanmak üzere çalışma masaları yerleştirildi. Maksimum güneş ışığından faydalanan üst kat ise çalışma alanı olarak çözüldü. Orta aksta çalışma masaları yer alırken, iç çeperlerden biri boyunca devam eden basamaklı oturma düzeni ile çalışma alanı arttırıldı. Kullanıcılar için gerekli tüm teknik gereklilikler bu birimin içerisinde çözülürken bir ray içerisinde hareket eden çalışma sehpaları kullanıcılar için kolaylaştırıcı olarak planlandı. Ayrıca bu sabit mobilyada kullanıcıların eşyalarını yerleştirmeleri için nişler tasarlandı.

Ortak Çalışma Alanı

Gazhane’nin karbüre su tesisi olarak kullanılan yapı birimlerinden biri (I Binası) ortak çalışma alanı (sesli) ve tiyatrolar için bilet satış alanı olarak işlevlendirildi. Kütüphane binasının tam karşısında ve kafenin yanında yer alan ortak çalışma alanının kütüphane ve kafe ile bağlantılı olarak çalışması ön görüldü. Ana girişi kütüphane cephesinden alan yapı farklı sayıda çalışma grupları için birimler içerir. Girişin solunda 8 kişilik bir çalışma masası yer alır. Toplantı masası olarak da kullanılabilen masa puf birimler ile desteklenerek 16 kişiye kadar çalışma ve toplantı imkanı sağlar. Binanın gün ışığından faydalanan iç çeperleri boyunca çalışma masaları ve sabit oturma birimleri yer alır. Düşey saksılık ise farklı ihtiyaçlar için mekanlar arası bölücü görevi görür. Arka bölümde ise sabit ve hareketli oturma birimleri ile daha serbest bir çalışma ve tartışma alanı yer alır. Gazometrelerde yer alan Şehir Tiyatroları tarafındaki bölümde ise bilet satış ve bekleme alanı yer alır. Bu alanda bilet satış için yerleştirilen banko, oyun afişleri için pano, arşiv dolabı, bekleme alanı için sabit ve hareketli oturma birimleri yer alır.

Kafe

Kafe olarak işlevlendirilen yapıda ihtiyaca yönelik olarak belirlenmiş açık alan sınırları dahilinde açılır kapanır sistem tasarımı hayata geçirildi. Mevsim şartları göz önünde bulundurularak açılır kapanır üst örtü ve cephe sistemi tasarlandı.

Kafe ve ortak çalışma alanı arasında kalan açık alan ise dinlenme alanı olarak işlevlendirildi. Geri dönüşüm malzemesi olan paletler ile organize edilen tasarım, açık alandaki esnek kullanıma ve dinlenme, yeme-içme, çalışma, sosyalleşme gibi ihtiyaçlara alan açar.

Sergi & Etkinlik Alanı

Müze-Sergi binaları arasında kalan açık alan (Q Alanı) sergi ve etkinlik alanı olarak işlevlendirildi. Sanatçı, tasarımcı ve mimarlara yapılacak davet ve açık çağrılar ile açık hava sergilerine ve enstalasyonlara ev sahipliği yapması ön görüldü.

Meydan

Kömürden gaz elde edilen en yüksek ve etkili fırın binasının önündeki açık alan etkinlik alanı olarak işlevlendirildi. Bu alana kurulacak geçici sahneler ile Gazhane’nin konserlere ve performanslara ev sahipliği yapması planlandı.