“plug-in’: ARTICULATIONS IN URBAN PATTERN OF Kayseri” Çalıştayı

Çalıştayda kentsel hafıza ve kent kimliği üzerinden Kayseri Cumhuriyet Meydanı'nın merkez alındığı, ışınsal yollarla ayrılan 4 farklı çalışma alanında kentle bütünleşebilecek eklemlenme meselesi tartışıldı.

06-10 Şubat 2017 tarihlerinde Abdullah Gül Üniversitesi’nin ev sahipliği yaptığı ve Kayseri’de bir hafta boyunca devam eden “plug-in’ : ARTICULATIONS IN URBAN PATTERN OF Kayseri” çalıştayı AGU Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü Araş. Gör. S. Nehir Akgün ve Araş. Gör. Özlem Kevseroğlu Durmuş’un yürütücülüğünde Abdullah Gül Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, Nuh Naci Yazgan Üniversitesi Mimarlık bölümlerinde bulunan 50 mimarlık öğrencisiyle birlikte gerçekleştirildi. Çalıştayda kentsel hafıza ve kent kimliği üzerinden Kayseri Cumhuriyet Meydanı’nın merkez alındığı, ışınsal yollarla ayrılan 4 farklı çalışma alanında kentle bütünleşebilecek eklemlenme meselesi tartışıldı.

Kayseri Kent Merkezi ve Çalışma Alanları Üzerine Bir Değerlendirme

Tarih boyunca bir çok medeniyete ev sahipliği yapan, doğal, tarihi, kültürel ve sosyal değerleriyle öne çıkan Kayseri, endüstriyel alandaki gelişimi ve ticaret potansiyeli ile de İç Anadolu Bölgesi’nin önemli kentlerinden biri olarak görülmektedir. Kentsel gelişme sürecine bakıldığında tarihi kent merkezi çevresinde kentin ana arterlerini ve bu arterler çevresinden gelişmiş kent dokusunu okumak mümkündür. Kent kimliği ve kentsel hafıza gibi gündemdeki önemli konseptler üzerinden Kayseri kentini okumaya çalışmak, kent dokusunun farklı parametrelerle farklılaşmasını irdelemek, dokuyu oluşturan yapıların mimari karakterlerinin incelenmesi, kentin potansiyellerinin keşfedilmesi ve kente ait özgün bir eklemlenme olması hedeflenen bir fikir projesi üretmek amacıyla; Kayseri kent merkezinde 4 ana bölge çalışma alanı olarak tanımlanmış ve her bir alanda çalışacak, 1. 2. 3. ve 4. sınıf öğrencilerinden oluşan çalışma grupları belirlenmiştir.

Çalışma alanlarını gösteren harita

İstasyon Caddesi, Sivas Caddesi, Park ve Seyyid Burhaneddin Bulvarı’nın kesiştiği Kayseri Cumhuriyet Meydanı nirengi noktası olarak ele alındı ve bu yolların ayırdığı alanlar Hunat Külliyesi ve Yakın Çevresi, Gevher Nesibe Medresesi ve Yakın çevresi, Sahabiye Mahallesi ve Sivas Caddesi olarak 4 bölgeye ayrıldı. Çalıştay alanı olarak seçilen, farklı parametreleri bünyesinde bulunduran 4 farklı bölgede, öğrenciler tarafından önerilen eklerin, kentin tarihsel birikiminin izlerini yansıtan -Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi- ve kent kimliğini güçlendiren fikirler olması hedeflendi.

Kent merkezinde bulunan ve çalışma alanlarından geçen kültür yolu aksı üzerinde bulunan Hunat külliyesi ve yakın çevresinin yaklaşık sekiz asırlık bir tarihsel birikimi, çevresiyle olan etkileşimi, günümüzde otopark sorunları, reklam tabelaları, otobüs durakları ve çevre yapı yoğunluk ve yükseklikleri nedeniyle olumsuz etkilenmekte ve kent kullanıcıları tarafından okunabilirliğini azaltmaktadır. Aynı şekilde kültür yolu üzerinde bulunan Gevher Nesibe Medresesi ve yakın çevresinin işlevsel değişimiyle Selçuklu Uygarlığı Müzesi’ne dönüştürülen tarihi anıtsal yapı Mimar Sinan Parkı içerisinde yer almaktadır. Müzenin bulunduğu bölgenin parkın içerisinde yer alması her ne kadar tarihi yapının algılanabilirliğini artırsa da çevresinde bulunan yüksek ve yoğun yapılaşma, kent meydanı ile görsel ve fiziksel temasını kesmekte, bu durum Gevher Nesibe Medresesi’nin çevreden algılanabilirliğini azaltmaktadır.

1945’te Kemal Ahmet Aru–Öelsner tarafından dönemin modern planlamasını yansıtan grid plan örneğine sahip olan Sahabiye Mahallesi’nin karakteristiğini oluşturan komşuluk ünitelerinin olduğu, içerisinde 3-4 katlı binalar ve onların arka bahçelerinden oluşan ve bir dönemin kent hafızasında önemli bir yere sahip olan kent dokusu, günümüzde mahallenin kimlik karakterini referans almayan kentsel dönüşüm projeleri ile gündemdedir. Cumhuriyet Meydanı’ndan doğu ekseninde ışınsal olarak gelişen ve kent kimliğine yaya mekanı kavramını getiren Sivas Caddesi aksı, 2009 yılında tramvayın faaliyete geçmesi ve bu nedenle yaya aksını iki kısma ayırması, şehir stadyumunun yerine inşa edilen alışveriş merkezinin yeni kamusal mekan olarak kent kullanıcıları tarafından algılanması ve şehrin sosyalleşmesini sağlayan bu yaya aksının yerini araç odaklı, iki tarafın birbirinden tramvay nedeniyle görsel, fiziksel ve sosyal iletişimin kurulamadığı ve kamusal alan tercihlerinin alışveriş merkezine dönüştüğü bir kurgu oluştuğundan, kent kullanıcıları tarafından Sivas Caddesi’nin eski cazibesini yitirdiği görülmektedir.

Bu çalıştayda öğrencilerin belirlenen dört farklı karakterdeki çalışma alanına getirmiş oldukları önerilerin; kent kimliğini vurgulayacak, kentsel hafızayı canlı tutacak, kent belleğinin izlerini geleceğe sürdürülebilir bir şekilde aktarılmasını sağlayacak, kamusal mekan kullanımını artıran; kent silüetinin, kentin mimari ve peyzaj karakterinin güçlü etkisinin projelere yansıtılması; kent merkezinin tekrar canlandırılarak, kaybolmaya yüz tutmuş kentsel kimlik değerini artırıcı niteliklere sahip, mekanın ruhuna özgü geçici-kalıcı eklemlenmeler olması hedeflenmiştir.

Çalışma Takvimi ve Eşikler

Çalıştay süreci planlanırken öğrencilerin bu süreçte deneyimlemesi/pratik yapması gereken konular ile birlikte yaşadıkları şehirdeki farkındalıklarını artırabilecek bir deneyim olması hedefiyle çalışmanın omurgası saha çalışması üzerine kurulmuştur. Çalıştayda 3 ana eşik belirlenmiştir: Kentin keşfedilmesi ve analizi, toplanan verinin yorumlanması, kentin potansiyellerinin belirlenmesi ve sunumu, kente yapılacak ‘ek’ fikir projesinin üretimi. Kentin keşfedilmesi ve analizi kısmı, çalıştayın ilk iki gününde saha çalışmasında üretilmiştir. Sahadaki çalışmalarda çalıştayın yürütücüleri S.Nehir Akgün ve Özlem Kevseroğlu Durmuş da yer almış, öğrencilerle birlikte çalışma alanında, çalıştayda üzerinde durulan kavramlar tartışılmış ve yerinde yapılan analizlerle mevcut durum farklı başlıklar altında belgelenmiştir.

Saha çalışmasında öğrencilerle yapılan tartışmalardan görüntüler

Sonrasında AGÜ Mimarlık Fakültesi stüdyolarında toplanan veriler üzerinden kritikler yapılmış, çalışılan alanın en iyi şekilde anlaşılması ve aktarılması için alternatif sunum teknikleri üzerine tartışılmıştır. Öğrencilere dijital hiç bir döküman verilmemiş, sahada ürettikleri analizler ve eskizleri ile dijital sunum tekniklerini birleştirerek çalışmalarını ve üretimlerini aktaracak alternatif yöntemler ile birlikte maketle çalışmanın önemi üzerinde durulmuştur. Bu süreçte AGÜ Mimarlık Fakültesi öğretim üyeleri de sürece katkı sağlamış, öğrencilerin projelerini geliştirmek için önerilerde bulunmuşlardır.

Stüdyo çalışmaları ve ara değerlendirmeden görüntüler

8 Şubat Çarşamba günü İTÜ’den Doç.Dr.İpek Akpınar ve AGÜ Mimarlık Fakültesi öğretim üyelerinin katıldığı ara değerlendirmenin ardından öğrenciler kente ait yaratıcı fikirler üzerine yoğunlaşmış ve ilk iki aşamada yaptıkları çalışmalar doğrultusunda fikir projelerini üretme süreci başlamıştır. Çalıştayın sonunda 10 Şubat günü AGÜ Mimarlık Fakültesi Büyük Ambar Binası konferans salonunda AGÜ Mimarlık Fakültesi öğretim üyeleri ve misafir öğretim üyeleri Yrd. Doç. Dr. Sema Serim (ERÜ) ve Yrd. Doç. Dr. Şeyda Güngör Açıkgöz’ün (NNYÜ) katıldığı final sunumu gerçekleşmiştir.

Fikir Projeleri

Sahabiye Mahallesi (1.grup: Kibar CESUR, Hamdi ÇAKIR, Sait ÜZEN, Hatice DOĞAN, Gamze DEVECİ, Alperen ÇAMLI)
*Sahabiye’nin Yeni Yüzü

Sahabiye Mahallesi’nde çalışan ilk grup, çalışma alanı içinde yer alan tarihi yapılar (kümbetler ve medrese) ve modern mimarlık mirası sayılabilecek ‘Belediye Blokları’ üzerine yoğunlaşarak, seçilen durak noktalarını birbirine bağlayan ve kentin kültür aksına yeni önerilerle eklemlenen bir fikir projesi üretmiştir. Önerilen bu rota zaman zaman meydanlaşarak genişlemekte sonrasında mahallle dokusu arasında kaybolarak ziyaretçiye Sahabiye Mahallesi üzerinden bir kentsel kimlik deneyimi yaşatmayı hedeflemekte, sonrasında kentin sirkülasyon ağına takılarak kentteki diğer potansiyellere doğru yönelmektedir.

Sahabiye Mahallesi (2.grup: Banu BAŞYİĞİT, Eda ÇAKIN, Hafize FIRAT, Berna CINCIK, Melike AKTAŞ, Havvanur ÖZGÜVEN, Furkan ISKAR)
*Sahabiye Renewment (Sahabiye’nin Yenilenmesi)

2. grup fikir projesinde, Sahabiye Mahallesi’nin dönüşüm alanı ilan edilmesinden yola çıkarak, alternatif bir dönüşüm senaryosu üzerine yoğunlaşmıştır. Çalışma alanının planlama modeli korunması gerekli bir miras olarak değerlendirilerek, daha yaşanabilir bir çevre üretme kaygısıyla yeşil alanlar ve kamusal alanların artırıldığı bir süper blok sistemi üzerinden fikirler üretilmiştir. Çalışma, kentsel dönüşümün gündemde olduğu bölge için, eleştirel bir bakış açısı üretmekle birlikte, bölgede korunması gerekli değerlerin sorgulanması için bir tartışma zemini oluşturmuştur.

Hunat Külliyesi ve Yakın Çevresi (1.grup: Melike Sena ERDEN, Buğrahan ER, Rabia HİÇDURMAZ, Enes Burak KARATAŞ, Hülya FATİH, Yasemin DANACI, Azizeh SELIMIPOOR)
*A Touch to History in Different Layers (Farklı Katmanlarda Tarihe Dokunmak)

Hunat Külliyesi ve çevresinde çalışan gruplardan birincisi, çalışma alanının tarihi kimliği ve değerleri üzerinde durmuştur. Kültürel miras yapılarının özgün kotları referans alınarak, kentsel yarık konsepti üzerinden Cumhuriyet Meydanı ve Kayseri Forum arasında farklı kotlarda biçimlenen yeni bir yaya aksı üretilmiş ve bölgedeki yeşil alan miktarının artırılması hedeflenmiştir. Hunat çarşısı çevresindeki en belirgin problem olan kontrolsüz ve düzensiz otopark probleminin ise genel kullanıma açık otoparkın zemin altı bir kotta çözülmesi önerilerek ortadan kaldırılması planlanmıştır. Önerilen yaya yolunun sadece kültürel miras yapılarının özgün kotlarına ulaşmak için kotunun düşürülmesi dışında, belirli noktalarda yükselerek kentsel bakı noktaları oluşturması hedeflenmiştir.

Bölgenin kullanıcı ve fonksiyon analizi/ sirkülasyon analizi

Hunat Külliyesi ve Yakın Çevresi (2.grup: Nurefşan BATMAZ, Selvinur KURU, İbrahim Halil ÇATAK, Merve DOĞAN, Berfin Nur ŞAHİN, Rohma HAQ, Muhammed Ali ŞİŞMAN)
*Turning Back to Street (Sokağa Dönüş)

Hunat Külliyesi ve çevresinde çalışan ikinci grubun alanda yaptığı kavramsal harita ve zengin analiz çalışmalarıyla çalışma alanının karakteri etkin bir biçimde ifade edilmiştir. Çalışma alanında dikkatlerini çeken, aynı zamanda bu alanın nirengi noktası olarak tanımlanan Hunat Külliyesi ve alandaki kültürel miras yapılarını da bünyesine katan, kamusal alanlar arası oluşabilecek bir kültürel aks potansiyeli üzerinden yola çıkılarak; Kayseri kültür mirasının baskın bir öğesi olan Selçuklu dönemi eserlerine referansla ‘Selçuklu Yıldızı’ motifi üzerine gidilerek bir form arayışına gidilmiştir. Kent merkezinin yoğun sirkülasyon ağına eklemlenen bir peyzaj önerisi olarak, zeminde şekillenen dekoratif ve 3 farklı renkteki ağ ile kullanıcılara kültürel miras yapılarına erişim, spor ve sosyal etkinlik alanlarına erişim ya da dinlenme alanlarına erişim gibi farklı deneyimler yaşatmak hedeflenmiştir.

Kavramsal harita, yakın çevre analizi ve Hunat Külliyesi kolaj perspektif

Sivas Caddesi (1.grup: Selami SUNGUN, Gülsüm OYGUR, Elif Buse ALKAN, Fatmanur IŞIK, Asya DEMİR)
*It’s a Maze (Labirent)

Mevcut kültür yolunun kentin kullanıcıları tarafından algılanamamasından yola çıkarak yapılmak istenen ekin kültür yolunu canlandıracak, çeşitlendirecek, sosyal alanları artıracak nitelikte bir ek yapmak hedeflenmiştir. Buradan hareketle Sivas Caddesi’nin Cumhuriyet Meydanı – Alışveriş Merkezi aksında bir cep oluşturarak yoğun yaya akışını belirli noktalarında alana davet eden girişlerle, caddenin bir arka paralelinde, mevcutta kısmi olarak var olan yayalaştırma alanlarının genişleterek, kimi yerlerde genişleyen, yönlendiren, içerisinde süreli sergi mekanlarının ve dinlenme alanlarının olduğu bir ek yapılması amaçlanmaktadır. Bu ek, mevcuttaki otopark olarak kullanılan alanların kamusal alana dönüşmesini sağlayarak, içerisinde kaybolmaya yüz tutmuş tarihi anıtsal yapıları ön plana çıkartarak, yayalar için dinlenme alanı ekleyerek, hem şehrin hem yayaların nefes almasını sağlamayı, alışveriş merkezinin değiştirdiği kamusal mekan algısını açık, yeşil ve sosyal alanlarda tanımlanmasını sağlayarak kent kimliğini güçlendirmeyi ve yeni bir nirengi noktası oluşturmayı önermiştir.

Bölgenin kullanıcı ve fonksiyon analizi/ sirkülasyon analizi

Sivas Caddesi (2.grup: Hülya DÜZBİÇER, Melih UTKAN, Merve TUYGAR, Enes ÖZDİN, Esmanur DEMİR, Ahmet KARA)
*Regenerating Kayseri by Green Net (Kayseri’de Rejenerasyon: Yeşil Ağ)

Sivas Caddesi’nin yoğun yaya akışı, araç trafiği yoğunluğu ve caddenin iki tarafı arasındaki tramvaydan kaynaklı görsel, fiziksel ve sosyal iletişimsizlik üzerine yoğunlaşan grup, caddenin çeperlerinde eksik olarak tespit ettikleri yeşil alanları artırmak kaygısıyla mevcut zeminin üst kotunda yeni bir sirkülasyon ağı önermiştir. Bu ağın belirgin karakterinin yeşil alanlar ve peyzaj öğeleri olmasını önemseyerek, sürekli bir yaya sirkülasyonu ile birlikte, bisiklet yolu, etkinlik alanları gibi sportif ve sosyal faaliyetleri de bünyesinde barındıran yeni bir sokakta yaşama/sokağı kullanma biçimi önerilmiştir.

Fikir eskizleri, öneri fikir kolajı

Gevher Nesibe Medresesi ve Yakın Çevresi (Grup: Halenur AYDIN, Ceren Gül ÇIKAN, Aynur YÜRÜK, Mustafa FUAD, Wiam GAMRAOUI, Yunus ORAK, Yasemin ÜNAL)
*The Living Park (Yaşayan Park)

Gevher Nesibe Medresesi ve çevresini çalışan grup, şehirdeki en büyük yeşil alan olan Mimar Sinan Parkı’nın kullanım biçimleri, kentlinin parkla ilişkisi ve parkın algılanabilirliği üzerinde durmuştur. Yaz aylarında daha yoğun kullanılan parkın yılın her döneminde aktif olarak kullanılması için alternatif işlevlerle park programının zenginleştirilmesi, sportif faaliyetlerle desteklenmesi ve parka çıkan aksların görsel çekiciliğinin artırılarak, insanların parka yönlendirilmesi hedeflenmiştir.

Parkın bitki karakterine ait analizler ve fikir projesi eskizi

Genel Değerlendirme

Çalıştayın planlama sürecinde öğrencilerin yaşadıkları çevreye dair farkındalığını ölçmek, kentin tarihini, kültürel ve doğal değerlerini tartışmak, sosyo-ekonomik yapısını, geçici/sürekli kullanıcıları ve alışkanlıkları, fiziksel çevre karakterini ve değerlerini saptamak gibi amaçlarla seçilen 4 çalışma alanı farklı öğrenci grupları tarafından analiz edilmiş, belgelenmiş ve sunulmuştur. Çalışmalarda Kayseri’nin kültürel kimliğine vurgu yapıldığı görülmektedir. Bu sebeple, çalışma alanlarında en dikkat çekici öğelerin genellikle kültürel miras yapıları olduğu ve çalışmaların bu yapılar odak noktası alınarak ilerlediği göze çarpmaktadır. Sivas Caddesi karakteri gereği diğer 3 bölgeden ayrışmakta ve ticari kimliği ile öne çıkmaktadır. Bu sebeple diğer 3 alanda ortak parametreler belirlenebilirken, buradaki parametreler çoğunlukla insan/araç hareketi üzerine yoğunlaşmaktadır. Öğrencilerin fikir projelerini üretirken, kente nasıl eklemlenecekleri sorusunu, tek bir yapı ya da tek bir işlevden ziyade, kentlinin hareketine odaklanarak sürekli kent akışına katılan, kendi iç dinamikleri olan kültürel rotalar, yaya aksları ya da ulaşım ağları kurgulayarak cevaplamaya çalışmaları dikkat çekicidir. Bu çıkarım, kent dinamiklerine cevap vermeyi ve aynı zamanda bir parçası olmayı hedefleyen, çalışma alanının potansiyelleri doğrultusunda yorumlanarak, bir yeniden üretme süreci sonunda elde edilen önerilerin niteliği ve düşünülme biçimi hakkında ipucu vermektedir.

Kültürel kimlik dışında üzerinde durulan başka bir nokta da, kamusal alanlar ve yeşil alanların kimliği, sürekliliği ve birbirleri ile ilişkisi üzerine yapılan sorgulamalardır. Kamusal alan tanımının muğlaklaştığı ya da yeniden tanımlandığı bir kent düzeninde bu konuya getirilecek önerilerin, yapılı çevre ile birlikte daha yaşanabilir bir çevre olması üzerine yapılacak tartışmalar ile geliştirilmesi, bu konu üzerinde daha çok düşünülmesi gerekmektedir.

Çalıştayda, kentsel analizler, görme ve algılama biçimleri, kent kimliği ve farkındalık oluşturmanın dışında hedeflenen, toplanan verilerin temsil biçimi ve alternatif sunum biçimleri konusunda, sonuç ürünlerde gözlemlenen çeşitlilik heyecan uyandırmakla birlikte, mimarlıkta temsilin önemi ve alternatif yöntemleri üzerine yapılacak çalışmalar üzerinde durulması gerekmektedir. Bu çalışmada, eskizle çalışmak, konsept maket üretimi, alternatif temsil biçimlerinde kolaj, video-kolaj, kavramsal/zihinsel harita, röportaj gibi yöntemler konusunda öğrenciler yönlendirilmiş ve olumlu geri bildirimler alınmıştır.

Sonuç olarak, Kayseri kentinin kültürel, sosyal, tarihi zenginliği ile birlikte kent dokusundaki farklılaşmanın ve bunu oluşturan dinamiklerin analiz edildiği; bu aşamada toplanan verilerden yola çıkarak çalışılan alandaki dokuya nasıl eklemleneceği sorusu üzerinden ilerleyen 5 günlük bir çalışma sonucu ölçeği, konsepti, müdahale biçimi çalışma gruplarına bırakılan bir çalıştay modeli deneyimlenmiştir. Bu çalıştay, Kayseri kent merkezine yoğunlaşmakta ve Kayseri kentinin zengin kültürel, mimari, tarihi ve doğal dokusunun çalışılması ve belgelenmesi sürecine Abdullah Gül Üniveristesi Mimarlık Fakültesi’nin katkısı olarak tanımlanmaktadır.