Peter Joseph Lenné ve Prusya’da İngiliz Bahçeleri

Peyzaj Mimarlığı'nın Öncüleri dosyası kapsamında sırada, 18. yüzyıl İngiliz bahçeciliğinden ilham alarak, 19’uncu yüzyılda Prusya peyzajına yön veren Peter Joseph Lenné'yi inceliyoruz.

Özellikle Potsdam ve Berlin kentlerindeki işleri ile tanıdığımız Prusyalı peyzaj mimarı Peter Joseph Lenné, 1789’da doğduğu kent olan Bonn ve çevresinde büyüyor. Aile geleneklerini sürdürmek isteyen Lenné, amcası ile birlikte Brühl’deki Augustusburg / Falkenlust sarayında bahçıvan çırağı olarak eğitimine başlıyor ve üniversitede botanik eğitimi alıyor.

Lenné, 1809-1812 yılları arasında özellikle Güney Almanya, Fransa ve İsviçre’yi kapsayan eğitim amaçlı seyahatlere çıkıyor. Paris’te, dönemin en popüler peyzaj mimarlarından biri olan Gabriel Thouin’in yanında uzun süre stajyer olarak çalışıyor.

Klein Gleinicke-Pleasureground (Parkın Pleasureground bölümünün1816 tarihli P.J. Lenné’e ait plan ve günümüzdeki görünümü)

1812-1815 yılları arasında Viyana’da çalışan Lenné’nin, Viyana Kongresi sırasında Prusya Kralı III. Wilhelm ile tanışma şansı bulması ile peyzaj mimarlığı kariyeri başlıyor. Kral’ın isteği üzerine Potsdam’a taşınan Lenné, kraliyet bahçelerini yeniden tasarlama görevini alıyor ve 1822 yılında ise Prusya Krallığı’nın hasbahçıvanı olarak atanıyor.

Sanssouci Park

Prusya Kralı Friedrich Wilhelm III, oğlu için edindiği Sanssouci Sarayı’nın peyzaj tasarımı için Lenné’yi görevlendiriyor. Lenné düz ve kısmen bataklık arazilerden oluşan açık alanı parka dönüştürüyor.

1822’de İngiltere’den Sanssouci’yi görmek üzere ziyarete gelen kişiler, Lenné’nin Potsdam’da tasarladığı parkları hayranlıkla karşılıyorlar. Bunun sonucunda Lenné, üç aylığına İngiltere’yi ziyaret etmek üzere bir kraliyet bursu alıyor. Burada, William Kent’in tasarlamış olduğu İngiliz Bahçeleri ile tanışıyor ve etkileniyor. Nitekim, Lenné’nin çalışmalarını incelediğimizde İngiliz bahçeciliğinin etkilerini okumak oldukça mümkün.

Hardenberg Prensi Hermann von Pückler-Muskau’nun sahibi olduğu, 1826 yılında Karl Friedrich Schinkel tarafından tasarlanan Klein-Glienicke Sarayı’nın parkı (günümüzde Berlin’de Schlosspark [Saraybahçesi] olarak anılan yer), Lenné’nin en meşhur işlerinden biri.

Tiergarten’in Lenné tarafından 1835 yılında hazırlanan planı.

Ancak Lenné’nin en önemli eseri kuşkusuz ki Berlin’de bulunan Tiergarten Parkı. Peter Joseph Lenné, Berlin’in Tiergarten (Hayvanat Bahçesi) bölgesindeki parkların tasarımı için 1818 yılında görevlendiriliyor. Genç peyzaj mimarının ilk önerisi olan, parkının kamuya açık, bir Prusya milli parkı olması, kral tarafından geri çevriliyor (Ancak yine Lenné tarafından 1847 tasarlanan Volkspark Friedrichshain Berlin’in ilk millet bahçesidir). İnşası 1832’de başlayan ve 7 yıl süren parkta İngiliz bahçe uslübunun etkileri rahatlıkla okunabiliyor.

Landwehrgraben ve Spree nehri arasındaki doğal eğimden yararlanan Lenné, Charlottenburger Chaussee üzerinden parkta, Spree nehrine akan, birçok koy ve adayı kapsayan bir su yolu geliştiriyor. Orman arazisi içerisinden ulaşımı sağlayacak yeni patika ve yollar geçiriyor. Ağaç kümeleri ve akarsuların bir yandan öbür yana içinden geçtiği geniş çayırlar, göllerin içinde küçük adacıklar, sayısız köprüler (Löwenbrücke de bunlardan biri) ve çok sayıdaki patikalar bu yeni bahçenin ayrıt edici özellikleri haline geliyor.

Tiergarten, günümüzde. 

Tiergarten (1879)

Dresden, Magdesburg ve Frankfurt au der Oder’de birçok park tasarlayan ve günümüzde parkları UNESCO Dünya Mirası listesinde bulunan Peter Joseph Lenné kariyeri boyunca Prusya hanedanlığı için 30’a yakın park tasarladı. Ancak Lenné’nin peyzaj mimarlığı mesleğine en sıra dışı katkısının, dünyada peyzaj tasarımı eğitimi veren ilk kurumu olan Königliche Gartenakademie (Königliche Gärtnerlehranstalt) okulunu kurması olduğu söylenebilir. 1823 yılında kurulan okul, kral Friedrich Wilhelm III’ün izni ile Sanssouci Sarayı’nın parkı içine inşa edilmiştir.

Königliche Gärtnerlehranstalt okulunun 19’uncu yüzyıldan gravürü.

Yararlanılan kaynaklar:

• sciencedirect.com/science/article/pii/0304392480900040
• berlin.de/senuvk/berlin_tipps/grosser_tiergarten/en/geschichte/index.shtml
• www.potsdam.de/node/275774
• sharingheritage.de/en/projects/meisterhaft-wie-selten-einer-die-gaerten-peter-joseph-lennes-zwischen-schlesien-und-pommern

Peyzaj Mimarlığı’nın Öncüleri serisinin diğer yazıları için buraya tıklanıyınız.