Katılımcı (2. Kategori), Cami Tasarımı Fikir Yarışması

PROJE RAPORU

Kavramsal Yaklaşım

İbadet mekanları ilkin ibadet amaçlı yapılmış olsa da; zamanla kentin en önemli ilim ve kültür merkezi olmuş; bununla birlikte yüklenen fonksiyonlar ve merkezinde yer alan avlu kavramı, kendisinden sonra gelen cami formlarını etkileyen en önemli unsurlar olmuştur.

Mimari yönden; basit ve sade şekilde minimal olarak inşa edilmiştir. Her dönem kendi mimari üslup, yaşam şekli, coğrafya, topografya, kültür, iklim ve yönetim biçimine göre cami mimarisini şekillendirmiştir. Cami mimarisi zamanla yönetilenin gücünü göstermesi için araç olmuş; anıtsallıkta yarışılamayacak boyutlara gelmiş ve cami mütevazılıktan uzaklaşmış gösteriş unsuru olmaya başlamıştır.

Bu veriler doğrultusunda; zamanla dönemine ve yaşam şekline göre şekillenen camileri günümüz koşullarına göre yeniden tasarlamak gerekirse; ilk yapılış gayesine inerek görsellikten ve ihtişamdan ziyade manasına yüklenip üslup kazandırmak; boyutsal olarak anıtsallıktan uzaklaşarak mütevazı ölçekte ele almak daha doğru olacaktır.

Tasarım Ölçütleri

Tasarımda; İnsanlar ilk safın sevabını bilselerdi, ön safta durabilmek için kura çekmekten başka yol bulamazlardı hadisi ölçüt alınarak ibadet alanı enine gelişen planla çözülmüştür.

Cami kütlesi İslamiyet’in zengin fakir, güçlü güçsüz, siyah beyaz ayırt etmeden her kesimi kucaklayan barış dini olmasından yola çıkarak, Allah katında herkesin eşit olduğu gerçeğinin kütleye yansıması olarak eşkenarlı kare form içine sığdırılmış; bu fikir cami formunun çıkış noktası olmuştur.

İbadet alanına revaklarla geçiş sağlanarak kütledeki etki insan ölçeğine indirgenerek yumuşatılmaya çalışılmıştır.

Genel kütle formu arazi yakın çevresi ile ilişkilendirilerek oluşturulan akslarla parçalarına ayrılarak fonksiyonlarına göre bölümlendirilmiştir. Bu kütleler toplanma buluşma anlamına gelen bir avlu etrafında bir araya gelerek birbirine geçişi sağlayan kamusal örtü ile birleştirilmiştir.

Bölge Seçimi

Kent olarak Diyarbakır seçilmiştir.

Güvensizlik ve karmaşanın insan üzerinde yaratmış olduğu tedirgin ve kaygı etkisini; ele alınan şeffaf ve içine kapalı değil dışa dönük mekansal çözümlemelerle mimarinin insan üzerinde oluşturacağı davranışsal ve düşünsel etkiyle minimalize edeceği kanısıyla yola çıkarak kütle etkisinde daha şeffaf ve kucaklayıcı, doku olarak da kentin doğal dokusu ve yapısıyla uyum sağlayacak yöresel kesme taş daha samimi ve sıcak etki vermesi açısından ibadet yapısında önerilmiş; ham brüt beton kullanımının da malzemenin insan üzerindeki etkisi ile yola çıkarak çıplak şeffaf olmayı vurgulaması açısından sosyo-kültürel mekanlar ve yaşam alanında önerilerek eski ile yeninin entegrasyonu sağlanmıştır. Böylece bu zıtlıkla; mimaride zaman ve kültür geçişi vurgulanmak istenmiştir.

Arazi Yaklaşımı

Arazi yaklaşımında çevredeki yeşil etkisi birincil önem olmuştur. İlk olarak meydan ve yeşille ilişkiyi sağlayacak kuzey güney aksları oluşturulmuş; açık otopark yeri cami alanının araç sesine uzak olması gerektiği düşünülerek bu alan güney doğu köşesine verilmiş ve otopark çıkışı ile bağlantılı olacak ikinci bir aks daha oluşturulmuştur.

Yeşil bantlar farklı kullanımlara sahip kütleleri ayırmak için kullanılmış; ana aksa kenti kucaklayıcı buluşturucu toplayıcı kavramı yüklenmek istenmiştir.

Cami kütlesi kıble yönü olan güneye yönlendirilmiş diğer kütleler araziye ve şehir yönlenmesine paralel konumlandırılarak yatayda yayılmaya gidilmiş; böylece maksimum alan kullanımı sağlanmıştır.

Kütle Yaklaşımları

Yapının formu kentliyi kucaklama görevi üstlenen avlu ile alanın çevre ile ilişkisini sağlayacak kentsel aksların sınırına kütleler yerleştirilerek oluşturulmuştur. Kütleler birbirinden kullanımlarına göre geçişlerle ayrılmıştır.

Ana ibadet alanı olan cami formu İslamiyet’teki eşitlik kavramının kütleye yansıması olarak kare form içine alınmış bu form ibadet alanını diğer mekanlardan direkt değil kademeli olarak ayırmış; böylece İbadet halindeyken dikkat dağıtıcı tüm detaylardan uzak durulması sağlanmıştır.

İç mekanda ibadet alanı ilk safın sevabından yola çıkarak enine genişleyen bir planla çözülmüş ve bu form kare kütlenin içinde kıble yönünde yerleştirilerek yönlendirmesi ile mabed olduğu vurgulanmak istenmiştir.

Bayan girişi ana ibadet girişinden ayrı verilerek mahremiyeti sağlanmak istenmiş, camiye meydandan 2. giriş verilerek hem meydana direkt giriş çıkış sağlanmak istenmiş hem de ibadet zamanı yoğun sirkülasyonu yaymak için verilmiştir.

Zemin katta cuma saatlerinde yoğunluk olduğunda mahfil katının erkeklerin kullanımına açılması ile az da olsa bayanların namaz kılabilmesini sağlamak ve normal vakitlerde de namazını direkt camiye girip kılmak isteyenler için bayan mahfili düzenlenmiştir. Mahfil katı erkeklerin ve bayanların kullanımına yönelik esneklik sağlaması açısından 2 ayrı çekirdekle ulaşılabilen ve hareketli seperatörle kıble yönünde açılıp kapanabilen bir sistemle çözülmüştür.

Sosyo-kültürel mekanlar kentsel aksla ibadet alanından ayrılmış, geçişlerle işlevine göre parçalara ayrılmıştır.

İhtiyaç listesi alanının dışında tutulan kafeterya ve Türk İslam Sanatları katı yapının kentin odak noktası olmasını sağlayacak unsurlar görevini görmekte olup; kafeterya sadece çay içmek için değil arkadaşlarıyla buluşma yeri, kitap okuma, sosyal vakit geçirme alanı olarak düşünülmüş, Türk İslam Sanatları ile de İslam sanatları geleneği sürdürülmek istenmiş, böylelikle kentin en önemli ilim ve kültür merkezi olması hedeflenmiş, camilerin sadece erkeklere ve kuran eğitimi almak için gelen insanlara değil sanatsal çalışmalar yapmak için gelen kadın ve gençlere de yönelik olması sağlanmak istenmiştir.

Kuran eğitim binası alışılagelenin aksine şeffaf bırakılarak içine kapanık mekan çözümünden ziyade dışa dönük çözümlenerek meydanla iç içe halka açık olması istenmiş; böylece hem ilk mescidlerde mescidin haremiyle avlu ve revaklarında ders halkaları kurulmasından yola çıkarak dini eğitim alanların avluyla içli dışlı olması istenmiş; hem de ilim ve sanatsal faaliyetlerin; insanlar üzerinde merak ve ilgi uyandırası beklenerek; İslam dinini öğrenmeye teşvik etmesi hedeflenmiştir.

Ayrıca bu mekanlar hem yarı açık alan görevi gören hem de mekan önlerinde gölgelenmeyi sağlayan bir üst örtü olan kamusal örtü ile birbirine bağlanmıştır.

Satış bölümleri de daha yoğun olacağı düşünülerek güney yönünde konumlandırılarak daha işlek hale getirilmesi istenmiştir.

Yaşam alanı olan lojmanlar sosyal ve ibadet alanından yeşil bantla ayrılarak mahremiyeti sağlanmak istenmiştir.

İtikaf odalarında ibadetlerin ve Allah’ a teslimiyetin olduğu mekanlar olarak düşünüldüğünde; gürültü ve hareketlilikten uzak olması gerektiğinden yola çıkarak bodrum katta düzenlenmiş; havalandırması zemin kata çıkan havalandırma bacası ile sağlanmıştır.

İklimlendirme Çözüm Önerileri

Yapıda havalandırma sistemleri doğal yoldan havalandırma bacaları ile sağlanmıştır. Bodrum kattaki abdest alma yerlerinin havalanmasını sağlayan boşlukları sınırlayan duvarlara; zemin katta açık abdest alma işlevi yüklenmiştir. Ayrıca; bu duvarlara yatay düzlemde su kanalı yapılarak; yazın ibadet saatlerinde yoğunlaşan cemaatin serinlemesi sağlanmak istenmiştir.

Cami kütlesini saran kabuk doğal havalandırma taşlarından oluşmakta olup; bu taşlar dışına ağaçlar konumlandırılmış; bu taşlarla gelen kötü havayı en aza indirgeyerek içeri almak ve güneşin direkt camiye girmesini engelleyerek düşük maliyetli soğutmalı sistem oluşturmak hedeflenmiştir.

Isıtma sistemi olarak yerden ısıtma düşünülerek bölgesel değil homojen dağılım sağlanmak istenmiştir.

Ana ibadet mekanının aydınlatması; düşeyde havalandırma taşları ile tepeden ise kubbenin içinden verilen ahşap koni şeklindeki Sarkıttan oluşan yırtıkla ışığın direkt değil kırılarak gelmesi ile doğal yoldan sağlanmıştır.

Resim:1 Islak Hacim-Doğal Havalandırma Şeması

Resim:2 Havalandırma Ara Taşları iklimlendirme İlişkisi

Sonuç olarak; alınan tasarım kararları doğrultusunda sunulan projede yenilikçilik ile geleneksellik malzeme, doku ve fonksiyon ile yapıya entegre edilmiş; böylece yapı eski ile yeni arasında köprü görevi üstlenerek kentlinin yaşam kalitesini artırması hedeflenmiştir.