Katılımcı (2. Kategori), Cami Tasarımı Fikir Yarışması

AÇIKLAMA RAPORU

1.Kavramsal Yaklaşım ve Dini Ölçütler

“Alemde yüce aşağı ne varsa örneği senin bedeninde senin canında. Alem de senin gibi muayyen bir şahıs. Sen ona can kesilmişsin, o sana ten kesilmiş.”

Mahmud-i Şebüsteri

Mahmud-i Şebüsteri der; tüm alemde her ne zuhur ediyorsa bizde maddeleşir. Tinsel tüm verilerimizin bedenimiz dışında karşılık bulabildiği ne varsa, aynı şekilde gördüğümüz, duyduğumuz her şey ve bulunduğumuz her yer özümüze doğru bir yolculuğa çıkar. Bu döngüsel etkileşim bizimle birlikte zaman, yer ve mekana göre sürekli bir form değişimi içerisindedir. Tarihsel süreçten günümüze islam mimarisinin toplumsal hayattaki yeri bulunduğu lokasyona ve dönemine göre farklılık göstermiş, çevresel faktörlere, geleneklere, inanışlara göre yorumlanmıştır. Cami, Arapça “Cem” kökünden türemiş olup “toplayan, bir araya getiren” anlamına gelmektedir. Teolojik bazda, planimetrik ve kütlesel olarak herhangi bir şekilsel veri bulunmamakla birlikte tarihsel geçiş süresince sayısız form edinmiştir. Şimdi ise, bir anakronizm haline gelen ve yeni denemelere izin vermeyen bir kabule sahip cami mimarisi anlayışını, uhrevi ve dünyevi veriler rehberliğinde, çağdaş olanı elde edebilmek için çağın gereksinimlerini saptayarak bunlara rasyonel cevaplar aramak gerekir. Bu anlamda geçmiş bir klavuz ama gelecek de salt biçimsel taklitten uzak ve şimdiki zamanın tezahürü olmalıdır.

Tevazu, islami düşüncenin temelinde olan ve “öz”e yönelmiş bir arayış biçimi ise, abideviliği tanımlamak agrandisman üzerinden değil, kullanıcının manevi yolculuğu ile hemhal olan ve iç dünyasında coşku yaratan bir yalınlık ve zariflikte karşılık bulabilir. Bu anlamda özdeşleyim (einfühlung) kavramı üzerinden mekansal her okumada ve perspektifte kullanıcıda bırakılması muhtemel olan hissiyat ön plana çıkarılarak, insan ölçeği ve insan algı psikolojisine yönelip varlığın hakikatine odaklanılmıştır. Hissiyatı maddeleştirmenin ise tek bir yolu ve formunun olmaması, süreç içerisinde en doğru olanı bulmaya dair meşakkatli bir arayışa sürüklemiş ve nihayetinde olgunlaşmıştır.

Proje kapsamında; günümüz çağdaş islam mimarisinin tarihsel çözümlemesini, mimarlık ve algı psikolojisi disiplinleriyle iç içe geçişli bir sistem üzerinden çözümlenmiş her bir veri diyalektik olarak ele alınmıştır. Özellikle neoklasik dönem camilerinden sıyrılan ama aynı zamanda imgesel kimliklerle beslenen bir yorum getirilmesi amaçlanmıştır. Dekonstruktivist bir düzlemde tasavvur edilen tüm bu mekanların fonksiyonel olarak işleyen, özgün ve estetik olmasının yanında, kişinin kendini idrak ettiği, kutsallığı ve temsiliyet gücünün arttırılmış olması esas kriterleri oluşturmaktadır.

2.Kentsel Girdiler

Projeye dair ilk aşamada; alanın Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde olması üzerine iklimsel veriler, topografik yapısı ve çevre yerleşim alanlarında bulunan yapı işlevleri göz önünde bulundurulmuştur. Bu işlevlerde konut, ticaret, kültürel alanlar, eğitim ve sağlık alanları homojen bir şekilde gelişim göstermiştir. Cami yapılarının kent içerisinde halkın en kolay ulaşabileceği noktalarda tasarlanması gerektiğinden proje alanına bir çok yerden ulaşım sağlanmaktadır. Bu ulaşım aksları ana meydanları ve park alanlarını birbirine bağlayan bir ağ sistemi oluşturarak gözenekli ve geçirgen bir şekilde düzenlenmiştir. Böylece alana her dört noktadan da kolay ulaşım sağlanabilmektedir. Ana aks araziyi ortadan bölerek üst-alt meydan arası iletişimi sağlarken, yatay aks ise kıble yönüne dik kesilen kütlesel formla kırılmaya uğrar. Bu aksların başlangıç ve bitimleri ise dükkan alanları, çay ocağı ve sohbet salonları gibi belirli işlevlerle desteklenir ve aktif bir şekilde çalışması sağlanır. (Şekil 1)

Kıble açısının yönelim konusunda sınırlayıcı bir faktör olması ile birlikte ana kütlenin arazi üzerindeki yeri en önemli kararlardan biri olmuştur. Özellikle ana cadde olarak algılanan ve güneyden gelen yolu tam olarak karşılayan noktaya konumlanmasının kentsel tasarım açısından doğru bir perspektif vereceği düşünülmüştür. Verilen tüm fonksiyonların ise birbiri ile bağlantılı, kolay ulaşılabilir ve alanın her bölgesinin aktif olarak kullanılabileceği şekilde tasarlanmasına özen gösterildiğinden yayılmacı bir politika izlenmiştir. Böylece yeşil alanlar, iç ve arka bahçeler, oturma alanları ile beslenen bölge sıkıcılığı yok ederek algısal olarak doğu-batı hattında mesafeyi kısaltan bir hal alır.

Camii alanında kuzey güney aksının tam ortasında bir ana meydan tasarlanmış ve bölgenin odak noktasını oluşturmuştur. Tam meydanın merkezinde simgesel anıt aynı zamanda şadırvan işlevi görerek dairesel saçak formu ile birlikte zihinde bütünleyici bir imge oluşturmaktadır. Ana meydan, geleneksel çay bahçesi meydanı ve cami kütlesi giriş alanı arasında yine kentsel tasarım kriterlerinden olan meydanlar ve aralarındaki interaktif ilişkiler dikkate alınarak sirkülasyon hattı kuvvetlendirilmiştir. (Şekil 2)

Şekil 1. Temel Aks Şeması	Şekil 2. Meydanlar ve Semboller

Açık ve kapalı otopark girişleri alanın batı bölgesinde toplanmış ve yaya ulaşım akslarını kesmeyecek şekilde tasarlanarak araçlı kullanıcı girişlerine zemin ve bodrum kat olmak üzere iki kotta da ulaşım imkanı sağlamıştır. Bodrum katta kapalı otoparka gelen kullanıcılar hem bahçe alanına hem de direkt camii sirkulasyon hattına düşey akslarda çıkabilmektedirler.

3.Genel Tasarım Anlayışı ve Program

Klasik Dönem cami tipolojisinin elemanları olan kubbe, minare, avlu, revak ve eyvanlar gibi cami elemanlarının bütüncül dizilimi, proje alanının tamamına işlevsel olarak genişlemiş ve birbiri ile arasında bağlantılar sağlayarak koparılmıştır. Gestalt algı psikolojisine göre değerlendirildiğinde tüm imgesel parçaların alan içerisindeki dağılımları camiden ayrılan kullanıcının zihninde bütünleşerek bir tam olma yolunda gideceği düşünülür. Cami ana kütlesi, ana meydan, küllliyeyi andıran revaklı alanlar ve dış-iç avlular form olarak modernleşen, imgesel olarak çağrışım yapan elemanlar ve mekanlardır. Bu bağlamda “biçim”in katı duruşunu terk ederek onları fragmante edip yalınlaştırmak ve hissi tezahürlere gitmek esas kılınmıştır. İkinci kriter ise alanın her noktasından açısal perspektifler elde etmektir. Her duruşta yaratılan yol sonu görüntüsünde insan ölçeği ve algısı parametre olarak alınmıştır. (Şekil 3)

Malzeme olarak ilksellikten ve prototiplerden nemalanan brüt beton, ahşap, tuğla ve cam malzemeler ile sadelik sağlanıp bu yalınlığa belli noktalarda pirinç işlemeler,mesh plakalar, kabartmalar ve peyzaj elemanları ile tezatlığa gidilmiştir. Kabartmalar camii ana duvarlarında, ana meydandaki sembolik şadırvan üzerinde ve kemerlerde arapça ve kaligrafik alternatifi olan kufi yazısı ile kendini göstermektedir. (Şekil 4)

Şekil 3. Yapı Elemanları ve Perspektifler	Şekil 4. Malzemeler

Camii ana kütlesi dışında olan tüm kütleler yatay mimari şeklinde gelişim gösterip, hem özel hem de kamusal alanlar yaratarak tek bir saçak altında toplanmıştır. Kütüphane ve kitap satış alanı iki katlı, konferans alanı ise tek katlı ve yüksek form alarak ana saçağı yırtıp ikinci kota ulaşmış ve hareketlik kazandırılmıştır. Oransal olarak emsal açısından dikey yapılanmadan kaçılması insan ölçeğine inildiğinin kanıtıdır. Bu kütleler cam cephe kabuğu içerisine alınarak orta alanlar ile aktif iletişimli bir yapıdadır. Tam tersine camii kütlesi ise içe dönük bir tavır sergiler. (Şekil 5,6)

Ana saçak ise belli yerlerden açıklıklar göstererek ışığın mekanlara ulaşımı sağlanmıştır. Böylelikle ışık mistik bir enerji sağlar. Tekil taşıyıcı kolon kullanımından ziyade dış çerçevede ve alan içerisinde kullanılan uzun duvarlar ile statiksel destek sağlanmıştır. Böylece taşıyıcı niteliğinin yanında hem sürekliliği ile hem de içlerinde açılan dairesel boşluklarla etkileyici perspektifler vermektedir. (Şekil 7)

Şekil 5.Fragmantasyon	Şekil 6.İçe ve Dışa Dönüklük	Şekil 7. Birleştirici Saçak

Çevrede bulunan büyük park ve yeşil alanlarım proje sınırları içerisinde de sürdürülebilirliği sağlanmıştır. Camii etrafında ve diğer tüm iç-dış mekanlarda su ve yeşil alan kullanımına ağırlık verilmiştir. Cami aksından enine çıkan ana aksı takip eden meydanda ve iki yatay kütlenin arka bahçelerinde lineer ve camiiyi çepeçevre saran dairesel havuzlar bulunmaktadır. Bu anlamda hem ortak hem de mahremiyet alanlarında doğa ile bütünleşik ve dingin bir enerji hakim olmaktadır. (Şekil 8)

Şekil 8. Yeşil Alanlar ve Su Öğeleri

Proje alanına yüklenen fonksiyonlar ile birlikte kullanıcı buraya sadece ibadet etmek için değil, eğitim görmek, sosyalleşmek, alışveriş yapmak ve zaman geçirmek için gelecektir. Dükkan alanları bilinçli olarak meydanın ilk giriş bölümüne konumlandırılmış ve çekici bir unsur olmuştur. Aynı zamanda çay bahçesi ve sohbet alanı daha aktif ve yaşayan bir işlev olduğundan alanın doğu bölgesine yerleştirilmiş, tüm bölgeye hakim bakış açıları vermekle birlikte uzun olan aksın en ucunda konumlanmasıyla hattı yaşanabilir kılmıştır. Sadeleştirilmiş bir geleneksel yapısı vardır ve meydanda bulunan ana ağacın gölgesinde huzur bulur.

Tasarıma dair esas vurgu ise camii kütlesiyle var olmakta. Tüm sosyal alanın yayınık ve dışa dönük hali, dogmatik olarak dairesel bir formdan türeyen ve yatay aksla radikal bir biçimde açılan yarıkla bilinçli bir yönlendirme yaratarak içe kapanık bir forma bürünür. Bu aks davetkar, form da kullanıcı için kucaklayıcı bir unsurudur. Dairesel form sonsuzluğu simgeler ve hayatın her alanında odağı oluşturur. Aynı zamanda geometrik olarak bütün cepheler aynı ve eşittir. İslami düşüncede insanlar gibi. Bu da merkezi plan sistemini beraberinde getirir. Aynı sonsuzluk imgesi minare tepelerinde kullanılan piriç detaylarında, saçaklarda ve duvarlarda açılan yarıklarda devam eder.

İslami düşünce kendine münhasır bir münzeviliğe sahiptir ve “dua” da içe dönük bir eylemdir. Mekanın aracı olduğu bu manevi yolculukta kişi mahremiyetin yüksek olduğu bir yer tercih eder çünkü en önemli bileşeni huşudur. Bu nedenle ibadet mekanının bunu zedeleyecek tüm faktörlerden arınmış olması beklenir. Camii ana kütlesi cidarlı sistemi ile iç içe geçen ve kavrayan katmanlarla bu felsefeye atıfta bulunarak manada derinlik hissi vermektedir.

En dış duvarlar bağımsız ve gözenekli bir yapıdan oluşur. Camii ana kütlesi ile dış duvar arasındaki su ve yeşil alan öğeleri iç mekandan bakıldığında hem mahremiyeti sağlarken hem de görsel estetik bakımından huzur verir. Dış duvarlar derin nişli pencere ve kapı oluşumuna elverişli olması için kalın tutulmuştur. Bu sayede oturma ve seyir alanlarına dönüşebilmektedir. Bu girintili çıkıntılı kabuk yapısı, dış bükey kubbe formu, taşıyıcı kolonlar ve minber tasarımı akustik açıdan sesin dağılarak yansımasını sağlar. Ses yutucu elemanlar olarak horasan harcı sıvası, boşluklu rezonatör ve halı kullanılmıştır. Kubbenin içinde yer alan akustik rezonatörler, ses enerjisinin yansımasını önler ve enerjiyi mekanın içinde tekrar yayar. Bu da mekanda eko oluşum tehlikesini önler.

Şekil 9.Camii Formu ve Katmanları

Camii ilk giriş alanına yine cidarlı duvarlardan girilmekte ve net olarak dışarıdan algılanan bir kapı yapmaktansa bir yarık içerisinden kullanıcıyı içeri almak tercih edilmiş böylece merak ve gizem duygularını arttırmıştır. Ayakkabılık alanları hem giriş kısmında hem de ana sahın alanının duvarında gömülü olarak düşünülmüştür. Yine bu cidarlı duvarlar arasına konumlanan düşey sirkülasyon hattı otopark, camii giriş alanı ve asma katı birbirine bağlar ve ana binadan kopuk bir hissi vardır.

Yapay aydınlatmaya en az gereksinim duyulacak şekilde ışığın kendini saf bir şekilde ortaya koyacağı ve sürekli değişiklik gösterdiği için yorumlanacağı şekilde tasarımın en hassas girdisi olmuş böylece pencerelerden sızan ışıkların yanı sıra kubbe yarığından ve tavanın çember formunun kenarlarından yapı yırtılarak tepeden sızmasına izin verilmiştir.

Camii ana meydanında sembolik bir şadırvan bulunmakta ancak esas erkek ve kadın abdesthaneler çember formunu tamamlar şekilde kütlenin diğer yarısında yer almaktadır. Son cemaat mahali cami kapısının önündeki alanda bulunur. 4 adet itifak odası ise camii ana ibadet alanı ile birebir ilişki içerisindedir.

Camii ana kütlesini oluşturan dış duvarlar aynı zamanda taşıyıcı niteliğinde olup kubbe formunu ve asma katı taşıyan ana iki taşıyıcı kolon ile bağlantılı olarak kompleks bir sistem oluşturur. Betonarme, camii kütlesinde bugünkü mühendislik çözümleri ile kullanılmaktadır.

Otopark katı camii kütlesinin tam altına gelecek şekilde tasarlanmış ve teknik hacimler bu bölgelere yerleştirilerek çözümlemeyi kolaylaştırmıştır. Sosyal alanlar için ise ayrı bir teknik hacim kütlesi kurgulanmış ve mekan içlerinde bağımsız teknik odalar yaratılmıştır.