Katılımcı, Kamu Binaları Tasarımı Fikir Yarışması

MİMARİ AÇIKLAMA RAPORU

Geleneksel binalar bulunduğu çevre koşullarına uyum sağlama bağlamında yüzyıllarca yıllık bir birime sahiptir. Dünyadaki faklı iklim ve yer şekillerinin hüküm sürdüğü bölgelerde çevresine uyum sağlayan farklı bina formları ve mekan kullanımları ortaya çıkmıştır. Son dönemde, geleneksel bina tasarımlarındaki yerel verilerin biçimsel taklide gitmeksizin, sadece “öz”ü alınarak modern yapılarda kullanımı ekolojik bağlam içinde arzu edilmektedir. Öneri kamu yapısı tasarımı, -bu yarışmanın yapılma gerekçesini de oluşturan- düşünce temelinde şekillendirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla kuru-sıcak iklim bölgesinde yer alan Diyarbakır-Ergani ilçesinde düşünülen kamu binası için yerel veriler detaylı olarak araştırılmış olup bu verilerin modern yaşamdaki karşılıkları tasarıma aktarılmıştır. Bu nedenle proje genelinde -yerel dilde karşılığı olan ve bir mimari mekanı anlatan- eyvan, abbara (kabaltı), gezemek gibi terimleri eş-zamanlı olarak kullanılmıştır.

Bu bölgenin sahip olduğu sıcak-kuru iklim, kapalı mekan ağırlıklı değil açık ve yarı-açık mekanların kullanımını zorunlu kılmaktadır. Bu bölgeye özgü eyvan, abbara ve dam gibi mekanlar, enerji korunumu ve iç mekan konforunun en az enerji tüketimi ve sağlıklı bir yöntemle elde edilmesi açısından sürdürülebilirliği desteklemektedir. İç mekan konforunun doğal ve ekonomik olarak mimari tasarım ile başarılması, bir kamu yapısı için kentteki diğer yapılara örnek oluşturacaktır.

Öneri proje, yerel mimariyi eklektik öğelerle ve biçim olarak taklit etmek yerine yerel mimarinin sahip olduğu verilerden “öz” anlamında yararlanmaktadır. Buna ek olarak proje, yerel mimarinin özellikle enerji korunumu yönüyle eksik kaldığı (soğuk) dönemlerde de devreye soktuğu biz dizi teknolojik mimari çözümlere sahiptir. Buna avlu kullanım önerisi örnek verilebilir. Avlu, geleneksel kullanımda daha çok yaz ayları için kullanıcısına avantaj sunarken kış aylarında yağışa ve dış kabuktaki (iç ile dış mekan arasındaki) ısı transferine engel olamamaktadır. Halbuki öneri proje, avlu üstünde yer alan teleskopik cam tavan sistemiyle bütünüyle açılabilir bir çözüm önerdiğinden özellikle soğuk günlerde enerji korunumu açısından (kış bahçesine dönüşerek) önemli yararlara sahiptir.

Geleneksel binalardaki mekanların iklime olan uyumları ve sağladığı iç mekan konforunun hem çalışma verimliliğine hem de bölge insanının alıştığı yaşam şekline katkısı olduğu bilinmektedir. Özetle, geleneksel mimarideki sürdürülebilirlik ilkeleri ve halkın günlük yaşam biçimi bağlamında yerel verilerden yararlanan proje önerisi geleneksel ile moderni “veri-biçim” ilişkisinin bir sentezi sonunda aynı projede var olabileceğini göstermeye çalışmaktadır.

MEKAN ORGANİZASYONU

Ergani Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müd. İçin verilen arsanın sahip olduğu geometri, aynı zamanda bina formunun belirleyicisi olmuştur. Arsanın ön cadde cephesindeki dar kenarı hem hizmet binası hem de sosyal ve kültürel alanlar için ortak giriş seçilmiştir.

Yapının zemin katı “çiftçi kayıt sistemi” gibi sık kullanılan hizmet binası işlevlerine ayrılmıştır. Zemin kat dışında 1-7 no.’lu akslar arasındaki bölüm tüm katlarda konferans salonu, mesleki eğitim ve spor alanları, atölyeler, kütüphane gibi sosyal ve kültürel alanlara ayrılmıştır. 4 ile 19 aksları arasındaki bölümler misafirhane ve kreş dışında hizmet birimlerine ayrılmıştır.

Bina kurgusu yapılırken, konferans salonu gibi büyük ancak işlevi gereği içe dönük mekanlar sıcaklık değişikliklerinin daha az yansıdığı yer altında düşünülmüştür. Buna ek olarak projede ısıtma ve soğutma olarak enerji etkin bir çözüm olan yer altı ısı pompaları kullanılacaktır.

KOMPAKT FORM

Sıcak-kuru iklim bölgelerinde yaşanan sert ısı değerlerinden ancak bina yüzey alanını olabildiğince azaltarak korunmak mümkün olur. Bu nedendir ki bu iklim bölgelerindeki geleneksel yapıların kübik formlu ve düz damlı olduğu gözlenir. Sıcak-kuru iklim bölgesinde yer alan Ergani için yapılacak kamu binasının kompakt bir forma sahip olması gerektiğine karar veridi.

AVLU

Sıcak-kuru iklim bölgelerinde tercih edilen avlu kullanımı sert iklimle başa çıkabilmek için farklı yararlara sahiptir. Avlu, çok sıcak veya soğuk dönemde açık dış alandan bağımsız şekilde bir mikro-klima oluşturur. Yaz aylarında gece havanın soğuması ile sabah saatlerinde avlularda soğuk hava gölleri oluşur ki bu öğlene kadar dış ortama göre kullanıcına daha serin bir atmosfer sunar. Avlu kullanılarak yapılan bir tasarımda mevsime ve günün saatlerine göre farklı yönlerdeki mekan kullanımın rahatlatıcı etkisini görürüz. Önerilen bu kamu yapısı projesinde hem kuzey hem de güney yönünde bölgenin geleneksel mimarisinde sıklıkla gördüğümüz eyvan işlevinde (kat bahçeleri) yarı-açık mekanlar tasarlanmıştır.

AÇIK ve YARI-AÇIK MEKAN KULLANIMI

Geleneksel mimaride ısı korunumu için bina yüzeyi azaltmak için tercih edilen kübik form, (tasarımda önceliği kapalı mekan yerine açık ve yarı-açık mekanlara yer verilerek) sert iklim koşulları ile başa çıkılabilecek özelliğe kavuşturulmuştur. Bu projede geleneksel mimarideki dam, yeni tasarımda yeşil çatı olarak; eyvan, kat bahçesi olarak; abbara geçit veya sokak olarak; avlu ise yazın avlu kışın ise atrium şeklinde karşılık bulmuştur. Öneri projede yer alan kat bahçeleri (eyvanlar) hem kuzeyde hem de güneyde tasarlanarak kullanıcılarına yaz döneminde günün her saatinde esintili ve gölgeli yarı açık alanlar sunmaktadır.
Tarım uygulama alanları ve MYO dan gelen iki yaya aksı bina içinde birer geçitle (abbara) 0.00 ve +4.00 kotlarında devam ederek yapının güney ve kuzeyinde bulunan ve yapının batı-doğu yönündeki iki yaya yollarını birbirine bağlamaktadır. Binanın 0.00 kotundaki ana girişi arka arkaya üç avlu ile sürekli şekilde yatayda akıcılık getirirken kullanıcına sosyalleşebileceği zengin bir iç mekan sağlar.

BİNA DIŞ KABUĞU

Kübik formun üstteki tabakasını oluşturan yeşil çatı ve yeşilin sürekliliğini sağlamak amacı ile doğu cephesinde mevcut yükselti ile hem zemin hale gelir. Bu şekilde bina dört değil üç cepheye sahip olduğundan yapının dış ortamla ısı alışverişi yapan yüzey alanı azaltılmıştır. Kuzey ve güney cephelerinin geometrik formları simetrik olacak derecede benzer olmasına karşın cephe düzeni iklimsel gerekçelerle farklı tasarlanmıştır. Kuzey cephede ısı kaybı nedeniyle daha küçük pencere açıklıkları yapılırken güney cephede daha büyük açıklıklar hareketli güneş kırıcılarla entegre olacak şekilde düşünülmüştür.

RÜZGAR KULESİ

Sıcak-kuru iklim bölgesinde yer alan geleneksel yapılarda gördüğümüz rüzgar kuleleri, sık bir kentsel doku içinde yer alan konutta üst kottan esintinin yapı içine alınmasını sağlarlar. Rüzgar kuleleri, kule dibindeki su öğesi ile sağlıklı bir serinleme ve aynı zamanda havalandırma işlevini yerine getirirlerken enerji harcanmadığı için oldukça ekolojik bir çözümdür.

YEŞİL ÇATI-DAM

Yeşil çatı, tıpkı kuru-sıcak iklim bölgelerinin geleneksel çatı örtüsü olan damın (yalıtım) işlevini yerine getirir. Çağdaş malzemelerle ısı ve su izolasyon detayına sahip yeşil çatılardaki toprak tabaka, aynı damda olduğu gibi ısı geçişi için ikinci bir bariyer görevindedir. Yeşil çatı üzerindeki bitkiler bir yandan ışınıma engel olurken diğer taraftan bulundukları ortama nem sağlarlar. Yeşil çatı üzerindeki bitki örtüsü aynı zamanda filtre görevi ile binayı tozdan korur.

Yaz aylarında en yüksek nokta olarak esintiye sahip olduğundan geleneksel mimarideki dam kullanımında olduğu gibi kullanıcısını ferahlatıcı etkisi vardır.

Yeşil çatının kapasitesinden daha fazla gelen su, geçirgen tabakadan yağmur suyu toplama tanklarına tahliye edilecektir.

Yeşil çatılar diğer çatı sistemlerinden farklı olarak güneşten doğrudan gelen ışınların radyasyon yolu ile tekrar dış ortama yansımasına engel olarak küresel ısınmaya katkısı vardır.

Proje önerisinde bölgenin sahip olduğu kuru-sıcak iklimle uyumlu olarak su gereksinimi en az olan sedum bitki çeşitleri (hispancum, sarmentosum, spurium, palmeri) tercih edilmiştir.

BİNA OTOMASYON SİSTEMİ

Önerilen bina otomasyon sistemi ile etkin enerji yönetimi söz konusu olacaktır. Sistem, elektrik ve HVAC sistemlerinin kullanımını “iklim, gece-gündüz, mesai saatleri içi ve dışı” için ayarlar.

PV ENTEGRE YARI SAYDAM PANELLER

PV panellerle oluşturulmuş giriş kanopisi, bina kullanıcına yağış ve güneş ışınlarından korunacak yarı-açık bir mekan sağlarken altındaki meydan ve parçası olduğu kamu binasının dış mekan aydınlatmaları için gerekli elektrik enerjisi üretecektir.

Açık otopark üstündeki projelendirilen PV paneller ise bir yandan çok sıcak bir bölgedeki park etmiş araçları güneşin UV ışınlarına karşı korurken diğer yandan aynı yerde konumlanan şarj üniteleri ile gün boyunca kurum araçları için elektrik sağlamaktadır.

YANSIMA HAVUZLARI

İç ve dış mekanlarda tasarlanan yer fıskiyeleri ve yansıma havuzları, kuru-sıcak bir iklimde ihtiyaç duyulan nemi ortama sağlayarak daha konforlu ve görsel açıdan hoş bir çalışma ortamı sunmaktadır.

DOĞAL AYDINLATMA VE HAVALANDIRMA

Avlu üstlerinde yer alan teleskopik açılır cam tavan sistemi, yazın avlu kullanımını kışın atriuma dönüştürmektedir. Bu sistem üzerindeki uzaktan kumanda ile açılabilen çatı pencereleri ile soğuk günlerde de istenilen saatlerde doğal havalandırma işlevi devam ettirilir. Avlular üzerindeki cam tavan sistemi, kompakt bir forma sahip yapının her noktasının gün ışığından yararlanmasına olanak verir. Gün içinde avlularda biriken sıcak-kirli hava, iki farklı kottaki geçit-abbara ve kat balkonu-eyvan mekanları ve avlu tavanındaki açılır cam tavan arasında oluşan hava hareketi ile bina dışına atılır. Bu tür çözümlere sahip nitelikli mekanların varlığı çalışanların aidiyet hissini güçlendirerek verimlerini artırdığı yapılan araştırmalarla bilinmektedir.

YEŞİLİN SÜREKLİLİĞİ

Biyolojik çeşitlilik ve habitatın korunması için topoğrafyaya fazlaca bir müdahaleden kaçınılarak doğal peyzajın + 8.00 kotunda sürekli kılınması istenmiştir.

KENTSEL TARIM ALANLARI ve YEREL ÜRÜN SATIŞ BİRİMLERİ

Proje arsası ile Meslek Yüksek Okulu arasındaki yeşil alan, kentsel tarım alanı (hobi bahçeleri); endemik ve soyu tükenme tehlikesi olan yerel koşullara uyumlu tohum üretimi uygulama alanları, yeni türlerin bölgeye uyumunun test edileceği alanlar ve hobi bahçeleri ile kent genelinde üretilen yerel gıda ürünlerinin satış birimi işlevi ile önerilmektedir. Mevcut MYO ise Gıda, Tarım ve Hayvancılık MYO olarak uzmanlaşması düşünülmüştür.