Katılımcı, Çanakkale Belediyesi Çarşı, Yaşam Merkezi ve Otopark ile Yakın Çevresi Mimari Proje Yarışması

Mimari Tasarım Raporu

Bulunduğu coğrafya itibariyle Neolitik çağdan bugüne, aralarında UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan “Troia Antik Kenti”nin de bulunduğu sayısız medeniyete ev sahipliği yapmış, bu medeniyetlerin kültürel ve tarihi değerleriyle katman katman şekillenmiş olan Çanakkale, mimari yapısında bu katmanlılığı ve çeşitliliği net bir biçimde göstermektedir. Tasarım alanı ise tüm bu katmanlı yapının en merkezi noktalarından birinde, Cumhuriyet Meydanı, Halk Bahçesi ve Muammer Aksoy Parkı gibi kentin en değerli kamusal alanlarının arasında yer almaktadır.

Tasarım alanının kent merkezindeki konumu makro ve mikro düzeyde incelendiğinde, kentin “nexus”u, yani birçok ayrı ögeyi birleştiren bir bağ noktası olarak değerlendirilebilir. Ana ulaşım akslarıyla olan ilişkisi, feribot iskelesi ve kordon boyuna olan yakınlığı ve çevresinde bulunan ancak değerlendirilemeyen kamusal alanlar ile olan etkileşimi göz önünde bulundurulduğunda, tasarım alanının stratejik önemi ortaya çıkmaktadır. Bu konum, tasarlanacak olan yapının misyonunu, Çanakkale Belediyesi’nin mekânsal ihtiyaçlarının karşılanmasının yanı sıra, güçlü bir çekim merkezi olacak yeni bir kentsel değer yaratarak kentlilerin ve ziyaretçilerin günlük yaşantısını olumlu yönde etkilemek olarak belirlemiştir.

Günümüz kentlerinde yaşamın hızlanması nedeniyle insanların ihtiyaçlarının tümünü aynı anda ve aynı alanda karşılamak istemesi sonucu, “Alışveriş Merkezi” tipolojisi ortaya çıkmıştır. Bu mekanlar yıllar geçtikçe, kentlilerin kamusal alan ihtiyacının göz ardı edilmesi sonucunda dışa kapalı ve çevresinden kopuk bir biçime evrilmektedir. Proje alanında bu yabancılaşma-yalnızlaşma sürecine engel olmak üzere ve alanın konum avantajını da dikkate alan bir yaklaşım benimsenmiş ve önerilen yapı tasarımıyla, günümüzün alışılmış ticari fonksiyonlu binalarının aksine, kamusal alanı azami seviyede değerlendirmek amaçlanmıştır. Parseli çevreleyen yapılar ve çoğunlukla otopark olarak işlev gören dar yollar nedeniyle kent parseline sıkışmış olan mevcut yapının sorunlarını çözmek adına yalnızca kent parselinde yapılacak bir müdahalenin ötesine geçilmiş, yarışma şartnamesinde belirtilen amaç ve kapsamla da uyumlu olarak, daha geniş bir alanda düzenleme önerilmiştir. Detaylı ulaşım ve trafik sirkülasyonu analizleri sonucunda Lise Caddesi’nin ve devamında yer alan Kızılay Sokak ve Hükümet Caddesi’nin trafik akışına kapatılmasının sorun yaratmayacağı tespit edilerek, bu yollar yeni yapının otopark girişinden itibaren yalnızca acil durumlarda itfaiye, ambulans, iş makinesi gibi vasıtalar tarafından kullanılmak koşuluyla trafiğe kapatılmıştır. Bu müdahale ile, Cumhuriyet Meydanı, Muammer Aksoy Parkı ve tasarım alanını içine alan ve feribot iskelesine kadar uzanan geniş ve sürekli bir kamusal alan elde edilmiştir. Bu alan, kentin günlük yaşamına ticaret, rekreasyon, buluşma mekanı, sergi ve gösteri ortamı olarak hizmet edeceği gibi, yıl boyu sürecek bu değişken etkinliklerin yaratacağı dinamizm de yenilenmiş çarşıdaki dükkanların kullanım sıklığını yükselterek çarşı esnafının iş hacminin artmasına katkı sağlayacaktır. Proje ile yaratılan bu kamusal alan aynı zamanda 1. derece deprem bölgesinde bulunan kentte olası bir afet durumunda toplanma alanı olarak da kullanılabilecektir. Bu işlevine yönelik olarak, altyapı çalışmalarında yangın musluklarının önerilmesi, yapı ve söz konusu kamusal alanın afet yönetim planlarına dahil edilmesi ve çadır vb. gerekli afet malzemelerinin yapı bünyesinde depolanması sağlanmalıdır.

Benimsenen kentsel tasarım stratejisinin gereği olarak, bu merkezi kent parçasının kentliler için erişilebilirliğinin arttırılması önemlidir. Söz konusu alan halen farklı noktalarda kamu ulaşım araçlarının güzergahı üzerindedir. Bunun yanı sıra, kent bütününde oluşturulacak yaya yolları ağı ile de beslenerek buraya sürekli nüfus akışının sağlanması öngörülmüştür. Belediyenin, kamu ve sivil toplum kuruluşlarının ve okulların faaliyet ve etkinlikleri için (törenler, yerel ürün ve el sanatları satış birimleri, öğrenci çalışmaları ve açık alan deney setleri, resim-fotoğraf-heykel sergileri, yarışmalar, vb.) bu alanı kullanmalarının özendirilmesi proje kararlarını destekleyecek önemli bir kamu politikası olacaktır.

Yapı Tasarımı

Çarşı ve Yaşam Merkezi’ni içeren ve tasarımın özünü oluşturan yapının zemin ve birinci katında, yakın çevre tasarımında da önemli rol oynayan 6 x 6 metrelik aks sistemini kılavuz kabul eden ticari birimler yerleştirilmiştir. Bu aks sistemi, ihtiyaç programında talep edilen bölünebilirlik özelliğinin uygulanmasını mümkün kılarak, özel mülk sahiplerinin haklarının gözetilmesine olanak tanır. Çevre parsellerle olan ilişki incelendiğinde, tasarım alanının güneyinde bulunan yapılarla arasında bir sokak oluşturulup, hem bu yapıların ışık alması sağlanmış, hem de tasarlanan yapıdaki dükkanlar için dışa dönük bir cephe kazanılmıştır.

Zemin katta yer alan ticari birimlerin oluşturduğu kütle, kentin ana aksı olan Cumhuriyet Bulvarı’ndaki yaya akışını, Cumhuriyet Meydanı üzerinden Halk Bahçesi girişine bağlamak üzere ikiye bölünmüştür. Ayrıca kütle, merkezden geriye çekilerek, yapının zemin katta Muammer Aksoy Parkı ile bütünleşmesi sağlanmıştır. Birinci kattaki ticari birimlerin geri çekilmeleriyle gerekli yatay sirkülasyon alanları oluşturulurken, amfi şeklinde tasarlanan merdiven yardımıyla, hem bu kota düşey ulaşım sağlanmış, hem de oturma imkanı sunularak kentlilerin kalış süreleri uzatılmış ve bu katta oluşturulan kamusal alan ile bağı kurulmuştur.

İhtiyaç programında yer alan ‘Çocuk Etkinlik Merkezi’ ve ‘Kültür ve Sanat Mekanları’ gibi kamuya hizmet eden fonksiyonlar, ticari birimlerin üzerinde konumlandırılmıştır. Birinci katta oluşturulan kamusal alanın devam ettirilmesiyle, bu fonksiyonların zemin katla doğrudan iletişim kurması sağlanmıştır. Böylece, zemin katta yaratılan kamusal alan, binanın katmanlarına da taşınarak sürekliliği sağlanmıştır. Çok amaçlı kültür ve sanat mekanlarının içinde bulunan salon ve atölyeler, geçirgen bir cephe sistemi ile tasarlanarak, üst kottan yapıyla görsel bir bağ kurmaktadır. Çocuk Etkinlik Merkezi’nin çatı terasında bulunan hobi bahçesi ise, Cumhuriyet Meydanı’yla kurduğu görsel bağın yanı sıra, çocuklar için bir kent çiftliği imkanı tanıyarak, küçük yaşta sürdürülebilirlik eğitimine olanak tanır.

Engelli dostu bir biçimde tasarlanan yapıda, düşey sirkülasyona yardımcı çekirdeklerde bulunan asansörler yardımıyla yapının her noktasında erişilebilirlik sağlanmıştır.

Yapının konumu ve manzarası ile en stratejik noktasına, teras kullanımına da olanak tanıyacak şekilde kafe ve restoranlar yerleştirilmiştir. Bu konumu itibariyle kafe ve restoranlar, yetişmiş ağaçlardan oluşan yeşil dokusu ile Halk Bahçesi ve Muammer Aksoy Parkı’na yukarıdan hakim bir noktada yer almaktadır. Böylece Kordon boyunda yer alan restoranlara, yeşil doku/meydan manzarası ve çarşı bünyesindeki alışveriş birimleri ile etkinlik mekanlarına yakınlığı sayesinde farklılık yaratan yeni bir alternatif oluşturulmuştur.

En üst katta bulunan hafif çelik saçak, yeni yapı ile feribot iskelesine kadar uzanan ve tasarımı binanın akslarını takip eden kamusal alan arasında yapısal bütünlüğü sağlayan temel mimari elemanlardan biridir. Aynı zamanda bu saçak, güneş enerjisi elde etmek için uygun bir biçimde tasarlanarak, fotovoltaik paneller için iskelet görevi görmektedir. Çanakkale kenti, yaz aylarında günde 11-12 saat güneşlenme süresine sahip olduğundan, yapının enerji gereksiniminin karşılanmasında bu iklim özelliğinden yararlanılması uygun olacaktır. Elde edilecek güneş enerjisinin geceleri kamusal alanının aydınlatılmasında, kullanıcıların ilgisini çekmek üzere meydan zemininde ışık oyunları ve meydanda yapılacak etkinliklerin enerji ihtiyacı için kullanılması da yenilikçi ve özgün uygulamalar olacaktır.

Kent merkezinin en büyük sorunlarından biri otoparkların yetersizliğidir. Çözüm olarak yapının -1. ve -2. katları kapalı otopark olarak tasarlanmış ve iki katlı kuyusuz lift otopark sistemi önerilerek 2 katta toplam 497 araçlık park yeri oluşturularak sorun aşılmıştır. Bu otopark sisteminin gereksinimi olan yüksek kat gerekliliği, alana ilişkin zemin durum bilgi notunda belirtilen kısıtlar da dikkate alınarak 3.50 metre olarak tasarlanmıştır.

Yapının malzeme seçiminde Çanakkale’nin geleneksel mimari dokusu ile yapı malzeme ve teknikleri incelenerek, nitelik ve estetikten ödün vermeksizin ekonomik bir çözüm önerisi sunulmuştur. Buna göre, taşıyıcı sistem brüt beton halinde bırakılarak, yerel olarak tedarik edilen ve Çanakkale mimarisinde fazlaca yer alan ham kızılçam ve meşe ağaçları kullanılmıştır.

Çanakkale’de hakim rüzgar yönü Kuzeydoğu olup, hızlı esen rüzgarlı gün sayısı yüksektir. Kamusal alan peyzajında kullanılacak flora, toprak gereksinimleri de dikkate alınarak, rüzgara dayanıklı ağaç ve bitki türlerinden seçilmelidir. Yerleri değişmesi gereken ağaçların yerleşiminde hakim rüzgar yönü olan Kuzeydoğu yönüne dikkat edilerek, Muammer Aksoy Parkı’nda rahatsız edici boyutlara ulaşabilecek rüzgarın önüne geçilmek amaçlanmıştır. Peyzajda Çanakkale’ye özgü endemik bitki türlerinden olan Troya düğün çiçeği (ranunculus pedatus subsp. trojanus), yabani karanfil (dianthus ingoldbyi) ve şakayık (paeonia mascula subsp. bodurii) gibi nesli tükenme tehlikesi altında olan çiçek türleri kullanılarak alan renklendirilebilir ve halkın bu tür tehlike altında olan türler konusunda bilinçlenmesi sağlanabilir.

Bu alanın kentliye yeniden kazandırılması planlanırken, Çanakkale vizyonunu gelecekteki kamusal yapılara taşırken bir yol gösterici olarak kullanılması için bir manifesto hazırlanmıştır.

Manifesto

• Kent merkezinde yaya ve bisikletçiler, araçtan üstün olmalıdır.
• Engelli insan değil engelli mekanlar sorun yaratmaktadır. Kent merkezinde engelliler en az engelsizler kadar rahat yaşamalıdır.
• Kent merkezindeki yapılar, çevresiyle bir uyum içerisinde, kamuya açık olmalıdır. İçe dönük olmamalıdır.
• Kentin yapıları doğayla mutualist bir ilişki kurmalı, doğadan aldığını doğaya vermelidir. Kentteki yapılar için sürdürülebilirlik, bir katma değer değil bir zorunluktur.
• Kent merkezinde araç depolaması, yer altında yapılmalıdır. Sokaklar transit geçişler haricinde mümkün olduğunca yayalar ve bisikletlilere bırakılmalıdır.