Katılımcı, Antalya Kepez Dokuma Alanı Fikir Projesi Yarışması

Proje Raporu

Proje Alanının Tarihsel Gelişimi

Tarihsel süreçte birçok farklı kültüre ev sahipliği yapmış olan Antalya, sahip olduğu doğal, kültürel, tarihi ve çevresel değerleri ile her dönemde albenisini sürdürmüştür. Cumhuriyet’in kurulduğu ilk yıllarda ülke genelinde nüfus hareketleri düşük hızda seyretmiştir. 1950’li yıllardan itibaren ekonomik ve politik değişimlere paralel olarak kırdan kente göçün gerçekleşmesi ile birlikte kentsel nüfus artış göstermiş, kentleşme ivme kazanmıştır. Türkiye’nin kentleşme süreci ile örtüşen bir gelişim süreci deneyimlemiş olan Antalya’da da, Cumhuriyet’in ilk yıllarında tarım ve ticari etkinlikler gözlenmiş; tarihi boyunca liman şehri olarak mekansallaşmış olan kentte, kent makroformu da Kaleiçi ve çevresinde şekillenmiştir. Yine Türkiye’nin kentsel gelişim dinamiğine benzer şekilde, kentin mekansal gelişimi 1950’li yıllardan itibaren hız kazanmıştır. Kentin yoğun göç aldığı ve nüfus artışı yaşadığı 1950-1960 yılları arasındaki dönemde artan nüfus ile birlikte kentte kamu yatırımları ve sanayi sektörü gelişim göstermiştir. Tarımda makine kullanımının yaygınlaşması ile birlikte dönemin önemli sanayi hammaddesi ürünlerinden olan pamuk üretimi artmış, kentte pamuk üretiminde ortaya çıkan artışı değerlendirmek ve nüfus artışı ile doğan işsizlik sorununu çözmek amacıyla buna ilişkin sanayi yatırımları yapılmıştır. Kentte tarım ve tarımsal sanayinin gelişiminde 1952 yılında kurulan Antalya Pamuk ve Narenciye Tarım Satış Kooperatifleri Birliği önemli rol oynamıştır. İlk olarak 1955 yılında Antalya Pamuklu Dokuma Sanayi Türk Anonim Şirketi kurulmuş, 1956 yılında ise kente istihdam sağlayacak olan Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikasının temeli atılmış, fabrika 1961 yılında üretime başlamıştır. Diğer taraftan aynı dönemde açılan önemli sanayi tesislerinden olan Antalya Kepez Elektrik Santrali 1961 yılında, Antalya Ferrokrom Fabrikası ise 1957 yılında kurulmuştur. Kentte özlemlenen yoğun sanayileşme ve tarımsal gelişim 1950-1960 yılları arasında kentsel gelişime ivme kazandırmıştır. Tarım ve sanayi sektöründeki gelişmeleri, 1980 sonrasında turizm sektöründeki gelişmeler takip etmiştir. Turizm sektörünün öne çıkmaya başlaması ile birlikte kentte 1980-1990 yılları arasında yüksek oranda kentsel nüfus artış hızı görülmüş, kent yoğun göç çekmiştir. 1990 yılından itibaren ise tarım sektörünün ișgücü içindeki payı azalmaya başlamış, kent ekonomik faaliyetlerinde tarım, turizm ve hizmetler ağırlıklı bir yapının varlığını ortaya koymaya bașlamıștır. Antalya tarihi boyunca sahip olduğu potansiyelleri ile birlikte ülkemizin kentleșme sürecinden en fazla etkilenen ve gelişime açık yerleșmelerinden birisi olmuştur. Kent, özellikle son yıllarda turizm sektöründeki gelişime paralel olarak, ciddi bir kentsel değişim ve dönüşüm geçirmeye başlamıştır.

Kepez Dokuma Fabrikası

Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren tam bağımsızlığı ve yüksek üretim gücünü sağlamak amacıyla kurulan fabrikalar, tarımda makine kullanımıyla birlikte Anadolu’nun sanayi hammaddesinin üretimine elverişli alanlarında kurulmuştur. Ancak birçoğu, değişen üretim teknolojilerine ayak uyduramayarak, zarar ettiği gerekçesiyle, özelleştirilmiş veya faaliyetleri durdurulup kapatılmıştır. Antalya Kepez’deki Dokuma Fabrikası da kuruluş tarihi olan 1955’ten itibaren şehrin ekonomik gelişimine etki etmiş, kentsel yerleşim dokusunun da şekillenmesinde kritik bir öneme sahip olmuştur. Antalya’nın tarihsel gelişim sürecinde en önemli etken olan liman ve kalenin üstlendiği şehirleşmedeki katalizör görevini, fabrika da kuruluşundan itibaren paylaşmıştır. 1955 yılında hayata geçirilen Dokuma Fabrikası, kuruluşundan itibaren toplumsal yaşamı düzenleyen bir üretim ve yaşam alanı olarak kent kimliğinin şekillenmesinde önemli rol oynamış ve peyzaj bütünlüğü içinde toplumsal, ekonomik ve kültürel öğeleriyle sanayi mirasını içeren bir yaşam merkezi olarak öne çıkmıştır. Ancak böylesine değerli bir üretim alanı 2003 yılında fabrika faaliyetleri zarar edildiği gerekçesiyle durdurulmuş, fabrika Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından 2004 yılında özelleştirme kapsamına alınmıştır.

Yarışma Alanı Analizi – Üst Ölçek Kararları

Şehrin gelişip büyümesiyle, bugün Dokuma Fabrikası kentsel yerleşik alan içerisinde merkezi konumda kalmış; fabrikadaki üretimin durmasıyla birlikte, fabrika ve proje alanı kentsel boşluk (brownfield) haline dönüşmüştür. Konumu ve fiziksel özellikleri ile ciddi bir potansiyele sahip olan proje alanı, şehrin kuzey kısmı ve kıyı hattı arasında çok önemli bir düğüm noktası haline gelmiştir. Gelişmekte olan Kepez ile Antalya’nın en yüksek potansiyeline sahip kıyı, bu kentsel boşluğun bir düğüm noktasına dönüşmesiyle birbirleriyle ilişkilendirilip, bir bütün olarak davranmasına yardımcı olacaktır. Yarım yüzyıl kadar faaliyet gösteren fabrikanın üretim gücünü ve potansiyelini, şehrin kuzeyi ile şehrin kıyı hattının etkileşiminde ve örgüsünde kullanmak, fabrika alanının üretim alışkanlığının bir devamı niteliğindedir. Tıpkı kumaş dokuma örgüsünde olduğu gibi, şehrin kıyı şeridinin paralelinde bulunan pasif durumdaki potansiyelleri (atkı), tasarlanan dikey aks (çözgü) ile birbirine bağlanmış ve şehrin potansiyellerinin bir bütün olarak çalışması sağlanmıştır. Bu örgüdeki odak ve düğüm noktası dokuma parkı ve proje alanıdır.

Dokuma Parkı

Kentte 1950’li yıllardan itibaren yoğunlaşmaya başlayan kentsel doku, bugün yeni gelişen kentsel alanların dinamiklerine ayak uydurmada yetersiz kalmaktadır. Sağlıklı bir kentsel yaşam ortamı sağlamak için dokuma alanının kent parkı olarak değerlendirilerek kentlilerin kullanımına ve kente kazandırılması gerekliliği bulunmaktadır. Proje alanına ilişkin olarak “Dokuma Fabrikası Çalışma Grubu”, fabrika alanı içerisinde yer alan binaların muhafazası, var olan peyzaj ve bitki dokusunun korunarak binalarla birlikte restorasyonu ile alana yeni fonksiyonlar yüklemeye dönük bir fikir projesi oluşturmuştur. Gerçekleştirilen bu çalışma raporu ve senaryosu dikkate alınarak, fabrika alanı ve kentin bütünü ile bütüncül olarak ilişki kuracak bir park alanına yaklaşırken öncelikle çalışma grubu tarafından belirlenen temel tasarım kararları ve prensipleri öneri proje için önemli girdi oluşturmuştur.

Tasarım Kararları

Tasarım sürecinde, öncelikle şehrin ve proje alanının güçlü yanları, potansiyelleri ve zayıf yönleri tespit edilerek, alana yaklaşım biçimleri belirlenmiştir. Dokuma Fabrikası için karar verilen yaklaşım ve temel kararları yansıtacak şekilde tasarımı yönlendiren sirkülasyon aksları belirlenmiştir. Dokuma Fabrikası’ndan çıkan ve fabrikanın kolektif hafızasıyla, kentliye bırakılan boşluğun (proje alanının) bütüncül olarak çalışmasını sağlayan aks, ana promenat olarak belirlenmiştir. Hafıza aksı olarak adlandırılan bu aksa ek olarak, kıyı şeridinden gelen çözgü aksı proje alanında tasarımı güçlendiren niteliktedir. Bu akslar 8 metrelik genişliğe sahiptir ve bu aks boyunca bisiklet yollarının sürekliliği sağlanmıştır. Bu ana akslara ek olarak ikincil akslar da alandaki zonlamayı sağlamıştır. İkincil aksların genişliği ise 6 metre olarak belirlenmiştir. Her iki aks gerekli olması durumunda alana servis sağlanacak şekilde düşünülmüştür. Proje alanı zonlandıktan sonra ayrıca ara yollarla (patikalarla) bölge içi ulaşım sağlanmıştır. Koşu ve bisiklet parkı, rüzgar parkı, sera alanları ve bostanlar, ana meydan, merkez park, spor parkı, yağmur göletleri ve sanat parkı alandaki fonksiyonel bölümlendirmelerdir. Alandaki rekreatif kullanıma optimum düzeyde hizmet sunacak servis birimleri ile yapılaşma öngörülmüştür. Bu yapılaşmalar, aksların kesişiminde konumlandırılan öğrenci merkezi ve çarşı, baharevi, spor parkına hizmet eden servis alanları, rüzgar parkındaki atölyeler (dans, müzik, heykel, resim vb.), hafıza aksındaki servis alanları şeklindedir. Toplam inşaat alanı 8.860 m²’dir. Parkın tümünde gözetilen ana tasarım kararının amacı oluşturulan tüm mekanların ve tanımlanan tüm fonksiyonların, her yaştan, becerinden, durumdan insanlar tarafından kullanılabilmesini olanaklı kılmak, bütünselleşme sağlayan kapsayıcı bir tasarım yaklaşımı tanımlamaktır. Bu bağlamda tasarım yaklaşımı, ürün tasarımından, mimarlığa ve kentsel tasarıma, çevre kontrolü sağlayan basit sistemlerden, karmaşık bilgi teknolojilerine kadar değişen ölçekleri kapsamaktadır.

İklimsel Veriler- Sürdürülebilir Tasarım Kararları

Antalya kentinin ılıman iklimi, doğal ve kültürel yapısı, turizm olanakları, yaşam koşullarının rahatlığı, kente göçü arttırarak nüfusun hızla artmasını sağlamış ve kenti Türkiye’nin cazibe merkezi haline getirmiştir. Akdeniz iklim tipine sahip olan kentte yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. Özellikle bahar ve güz aylarında yoğun yağış söz konusudur. Yarışma alanında, ekolojik, sosyal ve kültürel bağlamda sürdürülebilir bir tasarım yaklaşımı gözetilmiştir. Bu yaklaşımlar şu şekildedir:

Rüzgar Patikaları: Bölgenin hakim rüzgar yönü olan kuzeybatı aksında, topografik hareketlerle rüzgar patikaları oluşturulmuştur. Oluşan rüzgar koridorlarıyla, proje alanının serinlemesi ve kullanıcıların konforunun arttırılması hedeflenmiştir. Rüzgar hareketine engelleyici bir etkisi olmaması için bu alanın itkilendirilmesinde taç genişliği dar olan ağaç türleri tercih edilmiştir. Yağmur Göletleri: Antalya şiddetli yağış alan bölge olduğu için, yağmur sularının toplanması amacıyla yağmur göletleri tasarlanmıştır. Yağmur suyunun kanalizasyon aracılığıyla doğrudan denize boşaltılması yerine arazide toplanmasıyla, su kirliliğinin önüne geçilmiş, alanın su ihtiyacının buradan karşılanması hedeflenmiştir. Gölet bölgesinin, kullanıcıya farklı deneyimler kazandırması ve farklı canlı popülasyonlarına ev sahipliği yapması düşünülmüştür.

Güneş Panelleri: Eski Dokuma Fabrikası’ndan çıkan ana aksa yerleştirilen yapı birimlerinde, bisiklet kiralama, gerektiği yerlerde tuvalet, duş ve mescit alanlarıyla birlikte, alanın ihtiyacını karşılaması amacıyla büfe gibi ticari birimlerin olması öngörülmüştür. Aynı zamanda, Dokuma Fabrika’ sına yakın olan birimlerde, fabrika alanındaki atölyede üretilen ürünlerin satılması için ticari alanlar düşünülmüştür. Bu yapı birimlerinin elektrik enerjisini karşılaması amacıyla çatılarına güneş panelleri yerleştirilmiştir.

Güneş Kırıcılar: Eski Dokuma Fabrikası’ndan çıkan ana aks boyunca (Hafıza Aksı) güneşten koruma sağlaması amacıyla pergolalar tasarlanmıştır. Bu pergolalara, dokuma alanındaki kolektif hafızanın, alanın ruhuyla pekiştirilmesi amacıyla dokuma kumaşlar eklenmiştir. Isıya ve ışığa karşı koruma sağlaması ve gölge yaratması için de bu kumaşlar tercih edilmiştir. Geçirgen Sert Zeminler: Arazide kullanılan sert zeminler, yüzey geçirgenliği yüksek olan malzemelerden seçilmiştir. Böylece, sağanak yağışta sel sularının oluşması engellenmiş, yer altı sularının ve göletlerin yağmur sularıyla beslenmesi sağlanmıştır. Yeşil Alanlar: Proje alanında yoğunluklu olarak yeşil zeminlere yer verilmiş olması, yere düşen yağmur suyunun emilmesine olanak sağlamaktadır. Güvenli, sağlıklı, her daim yaşayan (canlı), çekim merkezi oluşturan, sürdürülebilir bir kentsel açık alan yaratarak kentin diğer odak noktalarıyla bütüncül bir şekilde ilişki kuran ve kentin tümüne hizmet edecek bir kentsel açık yeşil alan hedeflenmiştir ve bu doğrultuda tasarlanmıştır.