5. Mansiyon, Kimlikli Kent Mobilyaları Fikir Tasarım Yarışması

PROJE RAPORU

Konsept Yaklaşımı

ŞEHR-İ AYINTAB-I CİHAN

Evliya Çelebi Seyahatname’sinde Gaziantep için, “Dünya yüzünden geniş bir ili, göz alıcı büyük yapıları her yerden aranan eşyası, birçok mezraları, bolluk ve verimliliği, bitimsiz yiyecek ve içecek pınarları ve ırmaklarıyla burası ‘Şehr-i Ayıntab-ı Cihan’dır” der. “Ayn, Arapça’da göz, tap ise pınar anlamına gelir. “[1]

Şehr-i Ayıntab-ı Cihan” yani, “Dünya’nın Göz Bebeği Şehir” proje ili olarak seçilen Gaziantep için en iyi betimlemedir ve projenin çıkış noktası olmuştur.

Gaziantep tarihi, kültürü ve kendine özgü gelenekleri ile içinde bir çok kimlik barındırır. Kimisi zamanla ön plana çıkmış, kimisi ise unutulan değerler haline gelmiştir. ‘Gaziantep’te çok çeşitli el sanatları mevcuttur. Geçmişte Gaziantep’teki en yaygın el sanatlarından biri olan kilimcilik hakkında; ‘Yörede yapılan araştırmalar neticesinde, Kilim’in yalnız el tezgâhlarında imal edildiği ve bu iş kolunun çok canlı olduğu devirlerde Gaziantep’te 7000 civarında el tezgâhının faaliyette olduğu, 1960’larda bu sayının 100-150’ye düştüğü saptanmıştır. Motorlu dokuma tezgâhlarının yaşamımıza girmesiyle, talep daralması problemine bir çözüm gibi görülen kalitenin düşürülmesi, Antep kilimlerine olan talebi daha da azaltmış ve tezgâhlar yavaş, yavaş ortadan kalkmaya başlamıştır. Antep kilimleri günümüzde, genel olarak köylerde kendi ihtiyaçlarını gidermek maksadıyla kadınlarca dokunmaktadır.’ [2]

Kilimler, dokuyanların geçmişini, yaşamını, içsel dünyasını ve düşüncelerini temsil eder. Her kilim, dokumasında bezenmiş motifler ile bir mesaj vermektedir. Her motifin kendine özgü anlamı ve kullanım nedeni vardır. Bunlardan sıklıkla kullanılan Göz motifi, insan gözünün kem bakışlara karşı en iyi koruyucu olduğu inancından dolayı ortaya çıkarılmıştır. Bu motif kilimlerde yer aldığında, nazara karşı koruduğuna inanılırdı.

Evliya Çelebi’nin Gaziantep için betimlediği Dünya’nın Gözbebeği deyimi ile bağdaştırılan Göz motifi, projenin temelini oluşturmaktadır. Projede Gaziantep’in unutulan kültürel değerlerinin, inançla birleştirilip ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Projedeki kent mobilya tasarımlarında esinlenilen Göz motifi, tüm kente kaybolan kimliğini kazandırmakla birlikte, eski inanış biçimine de bir göndermede bulunur. Tüm kent, nazara karşı korunacaktır.

Günümüzde halen kilimcilikte kullanılmakta olan Göz motifinin, projede kullanılan sembolik ifadesi ve stilize edilişi aşağıdaki transform şeması ile belirtilmektedir.

Araştırma Raporu

Gaziantep’te özel bir okulda kent ve kent mobilyaları hakkında yaptığımız araştırma anketi ve yerinde yapılan incelemeye göre;

• Mevcut kent mobilyalarında sürdürülebilirlik, işlevsellik, estetik ve ergonomik olgularının azlığı ve bazı ürünlerde tamamen eksikliği,
• Kent mobilyalarının yaşlı ve engelliler göz önünde bulunarak tasarlanmadığı,
• Toplu taşıma duraklarının bazı bölgeler hariç yenilenmediği, eskilerinin ise kent ulaşım-dolaşım sistemi, otobüs güzergahları ve saatleri hakkında bilgi içermediği,
• Toplu taşıma duraklarında aydınlatma olmadığı için güvenlik sorunu teşkil ettiği,
• Çöp kutularının tasarımı ve yerleşim azlığından kaynaklanan çevre kirliliğinin fazla olduğu,
• Kentin tarihini yansıtan, en kalabalık ve bilinen meydanının Demokrasi Meydanı olduğu,
• Demokrasi Meydanı’nda, kent mobilyalarının kentin kimliği ile bağdaşmadığı, bazılarının Vandalizm yüzünden zarar görmüş olduğu ve beğenilmediği için eskisi kadar vakit geçirilemediği saptanmıştır.

Anketin grafiksel anlatımı aşağıda gösterilmiştir.

Tasarım Yaklaşımı

Yapılan bu araştırma doğrultusunda, proje bölgesi olarak seçilen Demokrasi Meydanı’nda ve bunun gibi daha birçok alanda, kentlilerin daha fazla vakit geçirebilmesi ve yaşadıkları bu yer ile bir bağ kurup kaybolan kültürel değerlerinden izler bulabilmesi hedeflenmiştir.

Bu sonuçlar ile birlikte, tüm ürünlerin, çevreye duyarlı, sürdürülebilir, işlevsel, estetik, ergonomik gibi yaşam kalitesini artırmaya yönelik özelliklere sahip olması amaçlanmıştır.

Projede tasarlanacak kent mobilyaları;

Toplu taşıma durakları

Oturma birimi

Aydınlatma elemanı

Çöp kutusu

Su ögesi (Çeşme) olarak seçilmiştir.

Tasarlanan kent mobilyaları, kent kimliği ile bire bir eşleşen ve kent imajını çizebilecek ikonik tasarımlardır. Ürünlerdeki renk, doku, malzeme seçimleri, kentlilere psikolojik ve biyolojik açıdan huzur vererek mekanların yaşam kalitesini arttıracak şekilde özenle yapılmıştır. Tasarımların en önemli özelliği, kullanıcı uyumlu ve fonksiyonel olmasıdır. Aynı zamanda, kent mobilyalarının işlevlerini yerine getirebilmeleri için, uluslararası standartlara uygun, ergonomik ve dayanıklı olması ön planda tutulmuştur.

Ürünlerin tasarım yaklaşımı, proje ili Gaziantep’in kendine özgü tarihi ve kültürel özelliklerine bağlı olarak şekillenmiştir. Tüm tasarımlar, kente kimlik kazandıracak ve kent kültürünü yansıtacak olan GÖZ deseninden izler taşımaktadır. Bu tarihi olgu, kentlileri psikolojik olarak olumlu yönde etkileyip yaşadıkları yere olan aidiyet duygusunu güçlendirecektir.

Kent Mobilyaları |Toplu Taşıma Durakları

Projede, tasarlanan toplu taşıma duraklarının ‘Akıllı’ ‘Duyarlı’ ve ‘Sürdürülebilir’ olgularına sahip olması hedeflenmiştir. Günümüz teknolojisi kullanarak yeni nesil bir durak tasarlanmıştır.

AKILLI – Durakta taşıyıcı görevi gören ve tasarımın bütünlüğünü sağlayan beton dikdörtgen prizma üzerine bilgi ekranı ve bölge haritası entegre edilmiştir. Toplu taşıma aracının güzergahının daha anlaşılır olması ve topluma yol göstermesi amaçlanmıştır. Aynı zamanda bilgi ekranında otobüs geliş sürelerinin yer alması zaman kavramı açısından daha net bir bilgi sağlar.

DUYARLI – Engelliler için bilgi ekranının altına sesli anlatım butonu ve buton bilgisini anlatan kabartma yazı ile oluşturulmuş metal plaka yerleştirilmiştir. Bunlara ek olarak, tekerlekli sandalye için gereken alan bırakılmış olup, durağın iç köşe kısmına elektrikli sandalyeler için şarj ünitesi entegre edilmiştir.

SÜRDÜRÜLEBİLİR – Tasarlanan toplu taşıma durağı, solar güneş paneli kullanımına olanak sağlar. Tavan kısmında, panel takabilmek için gerekli alan bırakılmıştır. Belediyenin böyle bir uygulamayı uygun gördüğü bölgelerde, durak çatı profillerinin üzerine paneller monte edilerek, durakta kullanılan elektriğin ana merkezinin güneş enerjisi olması sağlanabilir. Tasarım, buna olanak sağlayacak şekilde tüm detaylar düşünülerek yapılmıştır.

Durak, farklı alanlar için farklı ölçülerde üretime olanak sağlar. Koyulacak alanın gereksinimine göre 3m, 5m ve 9m gibi ölçülerde üretilebilir. Bunun yanı sıra, dar alanlar için sundurmasız seçeneği de mevcuttur. Bu tekli modelde de bilgi ekranı, harita, engeliler için sesli anlatım butonu ve kabartma yazı entegre edilmiştir.

Kent Mobilyaları | Oturma Birimi

Oturma birimi özellikle yaşlı ve engelliler düşünülerek sırtlıklı ve genel kullanım için sırtlıksız bank olmak üzere iki farklı şekilde tasarlanmıştır. Manzaranın çift yönlü olduğu durumlarda ve genç popülasyonun fazla olduğu alanlarda sırtlıksız, manzaranın tek yönlü olduğu ve uzun süreli oturma imkanı sağlayacak mekanlarda sırtlıklı model kullanılması öngörülmüştür. Bankın oturma yüzeyinin sağ ve solunda bulunan beton geniş alanlar hem kolçak gibi destek görevi görür, hem de yan sehpa işlevlidir. Dekoratif tamamlayıcı olarak Cor-ten ve beton kombinasyonu ile tasarlanan saksı, bankların yanına eklenerek bir peyzaj oluşturulmasını sağlar. Saksı seçeneği sırtlıklı ve sırtlıksız modelde de kullanılabilir. Malzemede ağırlıklı olarak ahşap ve beton eşleşmesi vardır. Kolçaklarda, bağlantı kısımları ve sırtlık taşıyıcısında elektrostatik boyalı metal kullanılması uygun görülmüştür. Oturma ve yaslanma yüzeyinde ahşap malzeme kullanılmasının en önemli özelliği, hava şartlarına bağlı olarak sıcak-soğuk olması durumunda, insan vücudu ile teması halinde rahatsız etmemesidir.

Oturma birimleri modüler olarak kullanıma olanak sağlar. Yan yana getirilip uzun bir oturma birimi veya bir havuz oluşturulabilir. Meydan, park, bahçe gibi geniş ve görüş açısının fazla olduğu alanlarda, modüller birleştirilerek oturma birimi genişletilebilir, farklı şekiller alabilir. Aşağıda bazı yerleşim örnekleri, şematik olarak mevcuttur.

Kent Mobilyaları | Aydınlatma Elemanı

Aydınlatma elemanı sürdürülebilir bir tasarıma sahiptir. Modüllerin üzerinde bulunan solar panel sayesinde enerjisini güneşten alır. Işık gücü için ise, daha uzun ömürlü ve daha az karbon salan, güvenli bir teknoloji olduğu için de LED aydınlatma kullanılmıştır. Bu şekilde tasarımın “eko-tasarım” olması amaçlanmıştır.

Aydınlatma elemanı 4 metre ve 5,5 metre olmak üzere iki boyda tasarlanmıştır. 4 metre olan elemanda iki, 5,5 metre olan elemanda ise üç adet panel kanalı bulunur. Aydınlatma panelleri kelepçe sistemi ile bu kanallara takılır. Aydınlatılacak alanın genişliğine göre panel azaltılıp, çoğaltılabilir. Park, bahçe, meydan gibi geniş alanlarda tüm panellerin aktif olması uygun görülmektedir.

Tasarlanan aydınlatma elemanında, modüllerin takılacağı kanallar, direğin altına da yapılmıştır. Bu kanallar projede tasarlanmış olan aynı çöp kutusunun yine kelepçeler yardımı ile beton direk üzerine monte edilmesine olanak sağlar. Dar alanlarda, aydınlatma ve çöp kutusu birlikte kullanılabilir.

Aydınlatma panelinin detaylı anlatımı aşağıda yer almaktadır.

Kent Mobilyaları | Su Ögesi (Çeşme)

Su bir canlı gereksinimidir. Doğal kaynakların yanı sıra, şehirlerde çeşmelere çok sık rastlanmaz. Bundan yola çıkarak, bu eksikliğin giderilmesi amaçlanmış, hem insanların hem de sokak hayvanlarının kullanmasına olanak sağlayan bir çeşme tasarlanmıştır. Çeşmenin üst kısmından insanlar faydalanırken, akmakta olan fazla su aşağıdaki haznede belirli bir seviyeye kadar depolanır ve sokak hayvanları da su içebilir. Seviyeyi aşan fazla su, kanala akar ve gider kısmına bağlanır. Sistemin çalışması ile ilgili detay çizimleri aşağıdadır.

Kent Mobilyaları | Çöp Kutusu

Çöp kutusu tasarımında estetik olgu en önemli kriter olmuştur. Geleneksel çöp kutularının, işlevi nedeniyle estetikten uzak tasarımına kıyasla minimal çizgiler ile, tasarımın bütünlüğüne uygun bir tasarım yapılmıştır. Çöp kutusunun rahat boşaltılabilmesi ve bunun sürekli yapılacak bir işlem olması dolayısıyla mekanizma kullanılmayarak tak-çıkar kapak tasarlanmıştır. Kapakta insan teni ile temas etme ihtimaline karşılık elektrostatik boyalı metal kullanılmıştır. Gövde kısmı Cor-ten ve ayak kısmı yine boyalı metaldir.

Çöp kutusu istenirse ve gerektiği bölgelerde aydınlatma üzerine monte edilebilir. kelepçe sistemi ile aydınlatma direğinin üzerinde montaj için açılan kanallara denk gelerek takılır.

Çöp poşeti asma ve değiştirme teli, gövdenin içerisinde bulunur. Kapak yüksekliği, çöp poşetinin gözükmemesi için gereken ölçüdedir. Bu şekilde kirli görünüm önlenmiş olur. Mafsalı tel ve tel destek yeri aşağıdaki çizimde gösterilmiştir.

Çöp kutusu, kağıt-cam-plastik ayrımı yapılabilmesi adına üçlü olarak ayrı bir tasarımda birleştirilmiştir. Bu şekilde geri dönüşüme olanak sağlayarak çevreye duyarlı bir tasarım olması amaçlanmıştır.

Malzeme Seçimler

Yerleşim Önerileri

• Toplu taşıma durakları, kent ulaşım-dolaşım sistemi göz önünde bulundurularak mevcut yerleşime göre belirli aralıklarla konumlandırılmalıdır.
• Oturma birimlerinin yerleşimi ile ilgili yapılan birçok araştırmaya göre, “oturmak için görüşün engellenmediği, iyi iklimsel koşullara sahip dış mekanın kenar bölümleri ya da insanların arkalarını korunaklı hissettikleri yerlerin seçildiği belirlenmiştir.” [3] Bankların aktiviteye dönük olması ancak yaya sirkülasyonunu engellemeyecek şekilde yaya yolundan en az 60 cm içeride konumlandırılmalıdır. “Genel durumlarda normal bir insan için yürüme mesafesi 400-500m olarak saptanmıştır. Çocuklar, yaşlılar ve engelli insanlar için bu mesafe azalmaktadır. Bu kullanım gereksinimi düşünülerek, kentte her 100 metrede bir bank yerleştirilmesinin uygun olacağı saptanmıştır.” [4]
• Yapılan araştırmaya göre kent sokaklarının aydınlık olmadığı, buna bağlı olarak kişilerin akşam saatlerinde kendini güvende hissetmediği ortaya çıkmıştır. Bu sebeple projede, tasarlanan aydınlatma elemanının normale göre daha sıklıkla yerleştirilmesi uygun görülmektedir.
• Yapılan araştırmada, Gaziantep sokaklarında bulunan çöp kutularının yetersiz olduğu ve buna dayalı olarak çevre kirliliğinin fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Bu sebeple projede çöp kutularının sıklıkla yerleştirilmesi uygun görülmektedir. Kağıt-cam-plastik geri dönüşüm çöp kutuları ise normal çöp kutularına oranla daha az sıklıkta yerleştirilebilir.
• Çeşmeler, özellikle insanların daha fazla vakit geçirdiği ve hayvanların daha çok bulunduğu park, bahçe, meydan gibi alanlarda konumlandırılmalıdır.