4. Mansiyon, Kimlikli Kent Mobilyaları Fikir Tasarım Yarışması

Proje Raporu

Dur Soluklan Durakları / Eskişehir

Bir kentin kimliğini tanımlarken sadece fiziksel kimlikten bahsetmek yeterli değildir. Kentin sosyal ve ekonomik karakteri bu mekana özgü ipuçlarını vermektedir. Mekanı tanımlayan, insan ve insanların mekanla kurdukları ilişkiler bütünüdür. Tarihsel süreçte kentin ekonomik uğraşları, ilk yerleşim yerleri ve üretim mekanları o kentin çekirdeğini oluşturmaktadır. Çekirdekte gelişen sosyal ve ekonomik ilişkiler kentin gelişmesine ve şimdiki halini almasına sebep olmuştur. Bu bağlamda Eskişehir İli’nde ilk yerleşim ve üretim mekanları ana odak halinde ele alınarak tarihsel kimlikleri vurgulanmak istenmiştir.

Eskişehir’in sahip olduğu yaşlı ve genç nüfusuyla dengeli ve özgün bir sosyal yapıya sahiptir. “Dur soluklan durakları”; yaşlı nüfusun oturma ve dinlenme ihtiyaçlarına yönelik kavramsallaştırılırken; genç nüfus için duraklama, düşünme, yavaşlama gibi alt kavramlar yüklenerek isimlendirilmiştir. Kent mobilyalarının esnek geometrik formu değişen koşullar ve kullanımlar çerçevesinde şekillenebilmektedir.

Kentin tarihsel, doğal ve sosyal kimlikleri ayrı ayrı irdelenerek ortak tasarıma yönlendiren bir form oluşturulmuştur. Eskişehir İli’nin tarihsel, mekânsal değişimi, nüfus hareketleri ve sebepleri, demografik yapısı araştırılmış; sahip olduğu coğrafya, iklim verileri ile etkileşimli olarak kurgulanarak tasarım girdileri oluşturulmuştur.

Sosyal yapı girdileri, mevcut nüfus yapısıyla benzer oranlar oluşturacak şekilde 53 kişi ile yapılan mülakatlar sonucunda incelenmiştir. Mekan içinde yaşayan sakinleriyle şekillenmektedir, analizlerin bütünlüğü yerli kullanıcılarla yapılan mülakatlar ile sağlanmıştır. Bu kapsamda önerilen kent mobilyaları, Eskişehir’in tarihten gelen özgün kimliği ile örtüşen ve çağdaş gereksinimlerle birleştiren, sosyal bir anlayışla tasarlanmışlardır.

Yapılan anket çalışmasıyla 29 u kadın 24 ü erkek olmak üzere genç, yetişkin ve yaşlı yaş gruplarına göre, yerli 53 kişi ile mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar değerlendirildiğinde Eskişehir’i çağrıştıran simgeler sırasıyla Porsuk Çayı, Odunpazarı, Tren Garı, Bağlar, Espark, Kiremit Fabrikası olarak karşımıza çıkmaktadır. Vakit geçirilen mekanlar ise sırasıyla Doktorlar Caddesi, Bağlar, Taşbaşı Bölgesi, Odunpazarı, Gar çevresi olarak sonuçlanmıştır. Bu sonuçlar değerlendirildiğinde kentin ana çekirdeklerinin kentlinin belleğinde kenti çağrıştıran simgeler arasında hala var olduğunu ancak vakit geçirilen mekanlar olarak çok tercih edilmedikleri sonucuna varılabilmektedir. Çıkan sonuçlar neticesinde bu alanların mekan kalitesinin tasarımlarla güçlendirilerek daha tanımlı, anlamlı ve ilişki kurulabilir mekanlar haline getirilmesi amaçlanmıştır.

Ulaşım tercihleri sonuçlarına bakıldığında yaya ve bisiklet odaklı ulaşımın baskın olduğu görülmektedir. Tasarım alanları arası kurgulanacak aks üzerinde, yürüme mesafelerinde dinlenme birimleri, bisiklet parkları ve diğer elemanların kullanımlarının önerilmesi tasarım bütünlüğü açısından önem taşımaktadır.

Kamusal alan memnuniyetinin olumsuz sonuçlandığı mülakatlarda ortak problemler kent kimliğini yansıtmayan tasarımların oluşu, yetersiz ve kullanışsız kent mobilyalarının varlığı gece aydınlatmasının yetersiz oluşu ve güvenlik olarak karşımıza çıkmaktadır.
Analiz ve anket sonuçları doğrultusunda kentin kimliğini oluşturan tek bir özellik yerine birden fazla özellik olduğu sonucuna varılmıştır. Bu doğrultuda tek ve değiştirilemez bir tasarım yolu yerine, kentin farklı kimliklerine uyum sağlayabilecek esnek (modüler) bir tasarım anlayışı geliştirilmiştir.

Tasarım İlkeleri

• Yer Seçimi

Tasarım alanı seçilirken yapılan analizler sonucunda elde edilen değerlendirmeler sonucunda tarihsel süreçte kentin çekirdeğini oluşturan Odunpazarı, Taşbaşı çevresi ve Tren garı bölgesi odak mekanlar olarak seçilmiştir. Bu alanların seçilmesinde tarihsel süreçte kent hayatının başladığı alanlar olması ön planda olmuştur. Ek olarak anket çalışmasında bu alanların karakterlerinin kentli belleğinde azalmış olması, alanların seçimine iten faktörlerdendir. Bu alanlar doğrultusunda kurgulanan aks, kentlinin yoğun olarak vakit geçirdiği Doktorlar Caddesi ve Hamamyolu Caddesi’nden de geçmektedir. Tasarım alanı seçerken, tasarlanan alan kadar alanın yakın çevresiyle bütünlüğü de tasarımın sürdürülebilir olması açısında büyük önem taşımaktadır. Kurgulanan aks; Gar bölgesiyle başlayıp Odunpazarı’nda son bulmaktadır. Bu alanlar karakterlerine göre farklılıklar göstermekte olup geliştirilen model ile birbirileriyle ilişkileri kurulmaya çalışılmış, kentin unutulan kimliğine vurgu yapılmak istenmiştir

Kent mobilyalarının tasarımlarının detaylı plan ve kesit gösterimleri Taşbaşı Bölgesi odağında gösterilmiştir. Ancak geliştirilen tasarımlar diğer alanların karakterine adapte olabilecek şekilde şekillenebilmektedir. Tasarlanan mobilyaların modüler olması bu esnekliği ve adaptasyonu sağlamaktadır.

• Ulaşım Sistemi

Kurgulanan ana omurga 2 km uzunluğunda Gar Bölgesi ve Odunpazarı Bölgesi arasında konumlanmaktadır. Mevcut ulaşım sistemleri göz önüne alındığında bu aks tramvay hattı doğrultusunda Odunpazarı’na doğru gelmekte, Odunpazarı bölgesinde yayalaştırılmış tarihi sokaklara girerek Külliye’de son bulmaktadır. Tramvay hattı doğrultusunda olan bu aks mevcutta taşıt trafiğinin kontrollü olarak sağlandığı, yaya öncelikli bir ulaşım bağlantısıdır.

Anket sonuçlarından elde edilen yaya ve bisiklet odaklı ulaşım oluşturulan aksın karakteri açısından önem taşımaktadır. Yaya ve bisiklet odaklı kurgulanan aks boyunca yerleştirilen kent mobilyaları bu karaktere uyacak nitelikte tasarlanmıştır. Oturma elemanlarına ek olarak tasarlanan bisiklet park yerleri yaya ve bisiklet kullanımlarının bir arada düşünülerek oluşturulmuştur. Ayrıca bu aks üzerinde yaşlı nüfus göz önüne alınarak 200 m’de bir aralıklarla yaslanma/ duraklama/dinlenme alanları kent mobilyaları ile kurgulanmıştır.

• Yeşil Alan Sistemi

Kent mobilyaları mekan ve kullanıcı arasında bir ara yüz oluşturmaktadır. Bu mobilyaların tasarımları, konumlanmaları, o mekanda yaşanacak hayatı da şekillendirmektedir. Tasarım alanı yakın çevresi yeşil alan sistemi göz önünde bulundurularak, kurgulanan aksın bu sistem arasındaki kopukluğu gidermesi amaçlanmaktadır. Kurgulanan bu aks kuzey-güney doğrultusundaki kopukluğu, kentli için daha tanımlı, takip edilebilir, algılanabilir ve yaşanabilir karakteriyle bütünleşmesini sağlamaktadır

• Form

Tasarım formu; kentin sahip olduğu doğal katmanlarından Porsuk Çayı ve tarihsel süreçte hem mekânsal hem sosyal olarak önem taşıyan tren garı raylarının formu kullanılarak oluşturulmuştur.

Porsuk Çayı’nın akışkan ve sürekli yapısı, rayların çizgiselliği ve makaslanma konumlanmaları göz önünde bulundurularak modüler tasarımlar üretilmiştir. Ayrıca alanın özelliklerine bağlı olarak beşeri ve coğrafi koşullar birlikte düşünülmüştür. Düz araziye sahip bir kentte olası yükseltiler ile algılanabilirlik ve farkındalık artırılması amaçlanmıştır.

Genç ve yaşlı nüfusun kaynaştırılması diğer bir sosyal girdi olarak tasarımlarda kullanılmıştır. Kalıcı nüfus ile geçici ve değişken genç nüfus bir arada olması, tasarlanan mekanlarda bu iki farklı sosyal katmanın ortak değerlerinin saptanması ve buluşturulmasını amaçlanmıştır. Bisiklet bu noktada birleştirici bir kullanımdır. İki nesil arası köprü niteliği taşımaktadır. Çizgisel form bu noktada tasarımı şekillendirmiştir.

• Materyal Seçimi

Eskişehir’in kimliğinin temelini oluşturan demiryolu hattı, çimento ve kiremit fabrikaları varlığı ile tasarım materyali olarak korten, beton seçimi yapılmıştır. Bu malzemelere ek olarak kentin rüzgarlı ve soğuk iklimi göz önüne alınarak oturma birimlerinde, oturma ve yaslanma alanlarında ahşap kullanımı yapılmıştır.

Demir raylarının renk ve dokusundan esinlenerek seçilen korten malzemesi, kendi doku ve rengi ile kent içinde algılanabilir ve estetik bir duruşa sahiptir. Ayrıca kolay işlenebilir ve üretilebilir olması bu malzemenin seçiminde etkili olan faktörlerdendir.

Korten ve ahşap ile mekanda zıtlık yaratacak olan beton malzemesi yalnızca zemin kaplamalarında kullanılmıştır. Dayanaklılık ve geçirimlilik özelliklerine sahip olması bu malzemenin seçiminde etkendir.

Ahşap kentin doğal özelliklerine adapte olabilen ayrıca yapılan araştırmalara göre, kullanıcıya huzur ve dinlenme hissi veren bir malzeme olması sebebiyle oturma birimlerinde, kullanıcının temas ettiği yüzeylerde kullanılmıştır.

Tasarım Modelleri

Kent mobilyaları tasarlanırken, mobilyaların işlevselliği, estetik duruşu, biçim, malzeme, renk ve doku uyumu, algılanabilir olması dikkate alınmıştır. Tren raylarının çizgiselliği ve makaslanmasından etkilenerek kurgulanan modüler sistemli yapı bütün kent ögelerinde uygulanmıştır. Ana birimlerin kendi içindeki çeşitliliği farklı birimlerin yan yana gelmesiyle fonksiyonel kullanımlara olanak sağlamıştır. Ana öğeler olan;

Oturma elemanları,
Aydınlatma elemanları,
İşaret ve bilgi levhaları,
Zemin kaplaması,
Sınırlandırıcı ve yönlendiriciler,
Çöp kutuları,
Durak tasarımı,

Ögeleri kendi içlerinde de alt gruplar oluşturarak farklı ortamlarda opsiyonel kullanıma elverişli hale getirilmiştir. Kent merkezindeki verimli kullanımın yanında kentin geneline yayılacak minimallikte tasarlanmış ürüneler ihtiyaca göre şekillenen kullanımlarla bir araya getirilmesi hedeflenmiştir.

• Oturma Elemanları

İki modülden oluşan oturma birimlerinin bir arada kullanımlarında kullanıcı etkileşimini arttırmak hedeflenmiştir. Paralel kenar solidlerin bir araya gelişi açılı kombinasyona imkan vermiştir. Bunun yanında ikil birimlerin çoğaltılması plan-görünüşte ray makaslanmalarına referans olmuştur. İhtiyaca göre birimlerin tekil kullanımları ve tekil birleşmeleri de söz konusudur. Çiçeklik, yaslanma, çöp kutusu, bisiklet park yerleri ve masa alt birimlerinin oturma elemanlarına aynı detayla bağlanmasının sağlanması modüler kullanımı destekler niteliktedir. Kentte bulunan yaşlı nüfusun projeye adını da veren dur soluklan durakları kavramı yaslanma elemanları ile desteklenir.

• Aydınlatma Elemanları

Oturma birimlerindeki çizgisellik ve açılar ile ortak bir dil oluşturan aydınlatma elemanları üç modülden oluşmaktadır. Bunların ilki direk aydınlatmayı sağlayan L birimlerdir. İç aksamın el verdiğince ince tasarlanmış bu ürün Eskişehir’de okunan genel çizgisel yapıyı destekler nitelikte basitçe uygulanmıştır. Yine modüler sistemi destekleyerek düşünülmüş öğeler farklı birimler ile bir araya gelişlerinde ya da kendi kombinasyonlarında çeşitlilik sağlayarak kent içerisindeki dinamik ve değişken yapıyı vurgulamıştır.

• İşaret ve Bilgi Levhaları

Kendi içinde birçok tarihi mekan ve ticaret alanı barındıran Eskişehir için düşünülmüş işaret ve bilgi levhaları korten malzeme bükümü ile üretilen oldukça yalın bir yaklaşımla tasarlanmış ürünlerdir. Bu alanların kent içindeki vurucu yapısına karşın barışçıl güçlü bir çizgisel formla dikkat çekici bir obje olma niteliği taşır… Yer yer teknolojik elemanlarla birleşmiş olan işaret ve bilgi levhaları kent içinde yönlendirici elemanlar ile bağlantılı düşünülmüş, takip imkanı sağlaması amaçlanmıştır.

Bu levhalara görme engelliler için üretilen braille alfabesi kabartmaları eklenmiştir.

• Zemin Kaplaması ve Ek Birimler

Kiremit ve çimento fabrikalarının yoğunluğu Eskişehir’e hem yapısal olarak hem de sosyolojik olarak farklı bir kimlik kazandırmıştır. Bunun yanında yine tren raylarını temsilen korten malzeme de birleşimi çoğulcu bir yapıya götürmüştür. Sosyolojik yansımalar ve materyal yaklaşım birleşince lineer yapıların farklı boylarda ve materyallerde bir araya gelmesi durağan bir sistem içindeki dinamik ve kaotik yapıyı vurgular niteliktedir.

Ek birimler olarak doğa faktörü baz alınmıştır. Bütünden parçalar çıkarılarak elde edilen bitki alanları kent içinde homojen dokuyla bütünleşik çoğalma imkanı sağlamıştır.

Sınırlandırıcı ve yönlendiricileri de destekler nitelikte olan yer karoları yer yer ışıklandırılarak gece koşulları da düşünülmüştür. Yine belli noktalarda yapılan aydınlatmalar atmosferik açıdan da farklı bir ambians sağlamaktadır.

• Sınırlandırıcı ve Yönlendiriciler

Kent içindeki kaosu önlemek adına en önemli elemanlar olan sınırlandırıcı ve yönlendiriciler, diğer elemanlarla ortak bir dil yakalayacak şekilde tasarlanmıştır. Yaya ve araçların yönlendirilmesini sağlayan elemanlar farklı boyutlarda düşünülmüştür. Geniş kaldırımlarda bisikletlik olma özelliği gösteren sınırlandırıcılar yer yer zemin kaplamasındaki dokularla dil birliği sağlayarak yönlendirici olma özelliği de taşır. Gece ve gündüz koşulları düşünülerek tasarlanmış ürünlerde belli elemanlar aydınlatılarak her iki durumda da kullanışlılığı arttırmak amaçlanmıştır. İşaret ve bilgi levhaları ile ortak bir dil taşıyan ve birbirlerini destekleyen bu birimler kent sakininin hayatını kolaylaştıracak şekilde uygulanmıştır.

• Çöp Kutuları

Ekolojik alanda yenilikçi yaklaşımlar benimseyen Eskişehir’in atıklarını ayrıştıran ve kullanıcıya da bunu sevk eden örnek bir şehir haline gelmesi hedeflenmiştir. Bu nedenle atık kutuları ve geri dönüşüm üniteleri kentin birçok yerinde konumlandırılmıştır. Modüler sistemde çoğalan birimler LEED sisteminin esas alınması ile çoğalmıştır. Kağıt, metal, plastik, cam, evsel vb. etiketli birimlerin konumlandırılmasında o bölgede en çok hangi tip atık çıktığı dikkate alınmıştır. Estetik olarak çizgisel açılı birleşim fikrini sürdüren elemanlar işlevsel olarak da oldukça hassas bir yaklaşımla tasarlanmıştır. Korten plaka büküm ve kaynaklanması ile bir araya gelen birimlerde çöp poşeti ile kullanım ön görülmüştür. Kapak kısmının uzun olması çöp poşetinin kenarlardan sarkan kötü görüntüsünü gizlemek amaçlı yapılmıştır. Atık kutusunun ağzı genişken geri dönüşüm ünitelerinin ağızlarının küçük olması kullanıcının bu noktada dikkatini çekmek ve farklılığı algılamasını sağlamak amacıyla yapılmıştır.

• Duraklar ve Bekleme İstasyonları

Kentteki diğer bir önemli öge olan duraklar kullanıcı için az zaman geçirdiği bekleme alanlarıdır. Kısa süreli olmasına rağmen bu alanı işlevlendirmek hem kullanıcının zamanını değerlendirmesine hem de alanla sağladığı ilişkiyi kuvvetlendirmek durak tasarımları için hedeflenen bir kurgu olmuştur. Diğer elemanlar ile ortak bir dil taşıyan ürün, çoklu kullanımlara imkan vermektedir. Tasarımda mekanla kurduğu ilişkide yol sirkülasyonunun sağlanması esas alınmıştır. İzdüşümündeki dikdörtgensel alan sağdan ve soldan açık form ile geçirgen bir özellik taşır.

Enerji tasarrufunun önemsendiği ürün güneş panellerinin sağladığı enerji ile aydınlatmasını, elektronik bilgi levhalarını çalıştıracak enerjiyi sağlar. Bekleme ve park alanları olarak bisikletlikler ve engelli şarj istasyonları da bu fikirle birleşerek lineer bir modül oluşturulmuştur.