3. Ödül, 19 Mayıs İzleği Kentsel Tasarım Yarışması

Mimari Rapor

MM MAKROFORM ÖLÇEKTE ALANIN KENT İLE KURDUĞU İLİŞKİ

MM1 TARİHSEL KENT GELİŞİM SÜRECİ

Samsun Kenti’nin modern dönem kentsel gelişimini tetikleyen başat aktör 19.yy sonlarında inşa edilen Reji Fabrikası ve onunla ilişkili iskele ve demiryolu hattıdır. Reji fabrikasının zaman içerisinde gelişim göstermesi sonucunda anakara ile bitişik dolgu alanlar yapma ihtiyacı ortaya çıkmıştır. 1950’li yıllardan itibaren Samsun Fuar Alanı sebebi ile dolgu alan yüzeyler giderek artmış 1970 – 1980’li yıllarda kontrol edilemez ölçeğe ulaşmıştır. Günümüze erişen kıyı çizgisi 2000’li yıllarda gerçekleştirilen dolgu çalışmaları nihayetinde şekillenmiştir.

1950’li yıllardan itibaren kentsel gelişim yönü Atakum (batı) istikameti olarak gelişim göstermiştir. O tarihe kadar kentin sayfiye mekanı olan bölge günümüzde kente eklenen konut bölgesi halini almıştır.

1869 yangını tarihi dokunun önemli ölçüde zedelenmesine sebep olmuştur. Fransız
Mimar Briyö tarafından hazırlanan imar planı kent merkezinin günümüzdeki temel izleğini oluşturmaktadır. 1960 Bülent Berksan planı ise kentsel gelişim yönlerini yeniden tanımlamıştır.

MM2 NAZIM İMAR PLANI

Samsun Kent merkezi 4 ilçeden oluşmaktadır; Atakum, İlkadım, Canik ve Tekkeköy. 1 / 50.000 Çevre Düzeni Planı özelinde Batı yönü (Atakum) ile Güneybatı yönü (İlkadım) ilçesi kentleşmenin yoğun yaşandığı gelişim bölgeleri olarak görülmektedir. Bir zamanların birkaç katlı konut yapıları ile sayfiye mekanı olarak yerleşim gören Atakum ilçesinde günümüzde çok katlı konut blokları inşa edilmektedir. Ankara yolu üzerinde ticaret ve konut ağırlıklı yapılaşma görünmektedir.

1/5000 nazım imar planı özelinde sanayi gelişim bölgesi olarak Tekkeköy ilçesi görünmektedir. Canik ilçesi sınırlarında bulunan küçük sanayi alanları Tekkeköy yönünde tahsis edilen yeni alanlara taşınmaktadır. Yoğun nüfus yapısının olduğu kent merkezi çevresinde alt merkezler gelişim göstermeye başlamış durumdadır.

MM3 KENTSEL ÖLÇEKTE GERÇEKLEŞTİRİLEN PROJELERİN ENTEGRASYONU

Halihazırda Samsun Kent merkezi ve yakın çevresinde kamusal nitelikte birçok proje geliştirilmektedir. Projelerin ağırlığı kentsel dönüşüm projeleridir. Tüm bu projelerin kent bütünü ile entegrasyonu özelinde 2 farklı istikamette ulaşım kurgusu önerilmiştir. Kıyıya paralel şekilde gelişim gösteren hızlı tramvay hattı doğu istikametinde Tekkeköy ile batı istikametinde ise Atakum ile ilişkilendirilmiştir. İlkadım ilçesi sınırları dahilinde uygulamaları devam eden kentsel ölçekteki projelerin ulaşım özelinde ilişkilendirilmeleri amacıyla toplu taşıma ringi önerilmiştir.

MM4 ATAKUM – DOĞU PARK REKERASYON HATTI

Samsun Kenti kıyı şeridinde farklı zamanlarda muhtelif rekreasyon alanları oluşturulmuştur. Halihazırda batı yönünde Büyükşehir Belediyesi tarafından Atakum Rekreasyon alanı projesi devam ettirilmektedir. Doğu istikametinde ise Su kayağı alanı ve Doğu Park rekreasyon alanı düzenlemesi yakın tarihte tamamlanmıştır.

Yarışma Alanının Batı ve Doğu rekreasyon alanları ile ilişkilendirilmesi amaçlanmış ve kıyıya paralel doğu – batı istikametinde Atakum – Doğu Park Rekreasyon hattı önerilmiştir. Rekreasyon hattının kent merkezi ile eklemlendiği noktada 19 Mayıs İzleği (kuzey – güney) yaya kurgusu önerilmiştir. Atakum – Doğu Park Rekreasyon hattı aracılığı ile oldukça geniş bir alana yayılan kıyı aktivite alanları birbirleri ve kent merkezi ile ilişkili hale getirilmeye çalışılmıştır.

MM5 YARIŞMA ALANININ KENT BÜTÜNÜ İLE ENTEGRASYONU

Samsun Kenti tarihi kentsel dokusu 1869 Yangını sonucunda önemli derecede tahrip olmuştur. 1905 tarihinde Fransız Mimar Briyö tarafından hazırlanan imar planı kıyıya diklemesine uzanan sokakları tanımlamaktadır. Bu imar planı Samsun Kentinin günümüze erişen kentsel dokusunun altyapısını oluşturmaktadır. Briyö’nun önerdiği dik sokak kurgusu 1950’li yıllardan sonra yavaş yavaş kıyı şeridi ile ilişkisini yitirmeye başlamıştır.

Yarışma Alanı özelinde Briyö’nun önerdiği kıyıya dik açılı sokak kurgusu baz alınarak kentlinin denize ulaşması sağlanmaya çalışılmış, kent ile kıyı entegrasyonunun gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır.

MM6 KIYI ÇİZGİSİ DEĞİŞİMİ / PALİMPSEST BİR KIYI ŞERİDİ ÖZELİNDE SAMSUN

Samsun Kent merkezi Reji Tütün Fabrikası merkez olmak kaydıyla deniz istikametinde dolgu alanlar yaratılarak gelişim göstermiştir. 19.yy sonlarında inşa edilen iskeleler Samsun’un liman kenti olması yolunda imkan sağlamıştır. 1950’li yıllardan itibaren ise liman bölgesinin kent merkezi üzerindeki baskısı sonucu kontrol edilemez dolgu alanları oluşmaya başlamıştır.

Yaklaşık 130 yıllık bir süreç sonucunda Samsun Kent merkezi kıyı şeridinden yaklaşık 400 metre kadar uzaklaşmış durumdadır. Kıyı şeridi özelinde 5-6 ayrı katman bulunmaktadır. Her müdahale sonucunda Samsun kenti kıyı şeridi çizgisel olarak değişim göstermiştir. 1930’lu yıllara kadar seçilebilen Reji iskeleleri zamanlar kaybolmuştur. (Şimendifer İskelesi, Yolcu İskelesi, Tütün İskelesi, Gümrük İskelesi, Gaz İskelesi, Dakik İskelesi, Zahire İskelesi, Park İskelesi)

Yarışma Alanı özelinde prensip olarak bundan sonra herhangi bir dolgu alanı uygulamasının gerçekleştirilmemesi önerilmektedir. Ayrıca Samsun Kent hafızasında önemli yerleri bulunan iskelelerin farklı zemin malzemeleri ve bilgi panoları aracılığı ile bir zamanlar bulundukları yerde algısal olarak hatırlatılmaları önerilmiştir. Bu doğrultuda iskelelerin bir zamanlar bulundukları konumlar tespit edilmiş ve denize ulaştıkları bitiş noktalarına bilgi levhaları konumlandırılmıştır.

KT KENTSEL TASARIM STRATEJİSİ

KT1 İLİŞKİSİ KESİLMİŞ ZONLARIN TESBİTİ

Yarışma Alanı özelindeki temel kentsel sorun erişilebilirlik olarak saptanmıştır. Sahil Taşıt Yolu ve raylı ulaşım sistemlerinin varlığı Yarışma Alanının mevcut kentsel doku ile ilişkisini zayıflatmaktadır. Kontrolsüz bir şekilde gelişim gösteren dolgu alanlar sonucunda kent merkezinden gittikçe uzaklaşan sahil bandına erişim doğu – batı istikametindeki ulaşım hatları sebebi ile daha da zahmetli duruma gelmektedir.

KT2 1905 KENTSEL PLANLAMA STRATEJİSİNİN YENİDEN YORUMLANMASI

Fransız Mimar Mösyö Briyö tarafından 190 tarihinde hazırlanan kentsel planın nirengi noktasını kıyıya dik sokak örüntüsü oluşturmaktadır. Bu düşünce Yarışma Alanı’nın kent merkezine entegrasyonu için temel prensip olarak yeniden yorumlanmıştır.

Halihazır sahil araç yolunun tamamen toprak altına alınmasının gerçekçi bir çözüm olmadığı yorumlanarak sokak uzantılarının kıyı bandına erişimlerinin üst yaya geçidi, alt yaya geçidi, ışıklı yaya hemzemin geçidi ve ışıksız yaya hemzemin geçidi olarak gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.

KT3 KIYI ŞERİDİNE PARALEL KENTSEL AKTİVİTE OMURGASI VE ODAK NOKTALARI OLUŞTURULMASI

Kıyı şeridine dik uzanan mevcut kentsel dokuya ait yaya erişim potansiyelleri kıyı şeridine paralel uzanan kentsel aktivite omurgası ve odak noktaları ile ilişkilendirilmiştir. Kent Merkezi ve Cumhuriyet Meydanının kıyı şeridi ile bağlantısı 19 Mayıs İzleği yaya ulaşım kurgusu aracılığıyla sağlanmıştır.

AA ALT ÖLÇEK STRATEJİLERİ

AA1 ULAŞIM DOLAŞIM SİSTEMİ

Yarışma Alanı özelinde deniz ulaşımı, raylı sistem ulaşımı, araç ulaşımı, bisiklet ile ulaşım ve yaya ulaşımı potansiyelleri irdelenmiştir. 1.derece toplayıcı yol ve 2. derece dağıtıcı yol tanımları yapılarak yarışma alanı içerisinde doğu – batı istikametinde iki gidiş iki geliş olmak üzere 1 adet taşıt yolu önerilmiştir. Açık otopark alanları bu taşıt yolunun her iki tarafında konumlandırılmıştır.

Mevcut Raylı Sistem durakları potansiyel transfer noktaları olarak yorumlanmıştır. (Gençlik Parkı istasyonu, Liman İstasyonu, Büyük Cami İstasyonu, Cumhuriyet Meydanı İstasyonu, Gar İstasyonu, Kılış Dede İstasyonu, Samsunspor İstasyonu). Liman İstasyonu ve Gar İstasyonu yakılarında Park & Ride Kapalı otopark alanları önerilmiştir

Yarışma alanın kuzey ve güzey uzun kenarları boyunca bisiklet yolu önerilmiştir. Cumhuriyet meydanından başlayarak kuzey – güney istikametinde Sambis istasyon noktaları konumlandırılmıştır.

AA2 Yeşil Alan Stratejisi

Yeşil alan rehabilitasyonu, bataklık alan, Peyzaj restorasyonu
Mert Irmağı ekosistemi canlandırılmalı
Yeşil kuşak / Yeşil sistem
Botanik Park
Yeşil alanın kesintisiz devamlılığı
Endemik bitki koleksiyonu
Doğal sulak alan peyzajı
Yağmur suyu toplama

AA3 ALAN TAHSİSİ

Alan tahsisi mevcut kentsel kullanım alanları ile ilişkilendirilerek gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda Atatürk Kültür Merkezi ve Tarihi Kent merkezinin bulunduğu batı alanı Kültürel fonksiyonların ağırlıklı olarak ele alındığı bir alan olarak değerlendirilmiştir. 19 Mayıs İzleği’nin erişim sağladığı Cumhuriyet Meydanı – Kurtuluş yolu yakın çevresi Kent Meydanı olarak değerlendirilmiş ve alanın kıyı ile ilişkili kısımları dinlenme odaklı rekreasyon alanları şeklinde düzenlemiştir. Yarışma alanının Tren Garı ile ilişkili bölümü spor alanları olarak değerlendirilmiştir. Bu alan hemen güneyinde mevcut kentsel doku içerisinde bulunan Atatürk Anadolu Lisesi, 19 Mayıs Lisesi, Samsun İmam Hatip Lisesi, Ticaret Lisesi ve Samsun Endüstri Meslek Lisesi ile ilişkili kılınmıştır. Mevcut Tren Garı Gençlik Merkezi haline dönüştürülmüştür. Gençlik Merkezi doğusunda Deneyim parkı ile komşu kılınmıştır. Yarışma Alanının doğu ucunda bulunan Mert Parkı ve Mert Irmağı mevcut hali ile değerlendirilerek piknik ve rekreasyon alanı olarak tanımlanmıştır.

AA4 DENİZ ULAŞIMININ ÖZENDİRİLEREK ALTERNATİF YARATILMASI

Samsun bir kıyı kenti olmasına rağmen deniz ulaşımı imkanını yeterince değerlendirememektedir. Bu doğrultuda oldukça uzun bir kıyı hattı bulunan yarışma arazisi kıyı şeridi üzerinde potansiyel alanlar saptanmış ve deniz ulaşımı için motor ve kayık iskeleleri önerilmiştir.

Yarışma Alanının batı yönü dalgakıran sebebi ile korunaklı bir iç limandır. Bu potansiyel değerlendirilerek bu alanda su sporlarının, tekne ve kano müsabakalarını yapılabileceği parkur önerilmiş ve kıyı şeridi üzerinde Su Sporları Kulüp yapısı konumlandırılmıştır.

AA5 TRANSFER MERKEZLERİ

Yarışma alanı boyunca doğu – batı istikametinde uzanan tramvay hattı ve üzerinde bulunan istasyon noktaları potansiyel transfer merkezleri olarak tanımlanmıştır. Bu doğrultuda Gar ve Liman İstasyon noktaları yakınlarına Park & Ride kapalı otopark alanları önerilmiştir.

Kurtuluş İskelesi’nin batı yönünde bulunan Motor İskelesi’nin deniz ulaşımı özelinde transfer merkezi olarak işlev göreceği öngörülmüş ve bu alanda kapalı bekleme mekanı önerilmiştir.

AA6 19 MAYIS İZLEĞİ

Yarışmanın temel motivasyonunu oluşturan 19 Mayıs izleği hem kent belleğindeki yeri özelinde hem de potansiyel yaya ulaşım kurgusu özelinde çok amaçlı yorumlanmıştır.

Panorama 1919 Müzesi’ni mevcut hali ile çevreleyen strüktür Cumhuriyet Meydanı ve Onur Anıtı ile ilişkilendirilerek Kent Merkezi ile Kıyı Promenadı arasında kesintisiz bir yaya sirkülasyon imkanı sağlamıştır. Önerilen yeni strüktür mevcut strüktürün uzantısı olarak ele alınmış ve gerek peyzaj elemanları ile gerekse 19 Mayıs izleği bilgi panoları ile tanımlanmıştır. Önerilen yaya geçidinin Cumhuriyet Meydanının doğal bir uzantısı olması amaçlanmıştır. Yaya geçidi Mınıtıka Palas – Cumhuriyet Meydanı – Onur Anıtı – Kurtuluş Yolu – Atatürk Müzesi – Panorama 1919 Müzesi ve İlk Adım Anıtını kesintisiz yaya erişimini sağlamaktadır.

Samsun Kenti gerek 19 Mayıs 1919 günü ile gerekse Milli Mücadelede sürecinin başlangıç noktası olma hali ile özdeşleşmiştir. Bu doğrultuda 19 Mayıs İzleği birbirini bütünleyen 2 koşut izlek olarak değerlendirilmiştir. Mıntıka Palas başlangıç noktası olarak kabul edildiğinde önerilen yaya üst geçidi ilk izlek olarak yorumlanmış 1919 – 1923 tarihleri arası Kurtuluş Savaşı süreci tema alınmıştır. Yaya geçidi üzerinde 49 adet bilgi panosu konumlandırılmış ve her bir panonun konusu belirlenmiştir.

Panorama 1919 müzesi ile Temsili Bandırma Vapuru arasındaki Kurtuluş Yolu ise 19 Mayıs 1919 gününü anlatan ve o gün Samsun’a ayak basan Atatürk’ün yanındaki 18 şahsiyetin hatırlatıldığı / tanıtıldığı tematik bir güzergah olarak ele alınmıştır.