Eşdeğer Ödül (K2Y Mimarlık), Gaziemir Aktepe ve Emrez Mahalleleri Kentsel Dönüşüm Proje Yarışması

PROJE RAPORU ÖZETİ

Proje alanı, İzmir’in Gaziemir ilçesinin kuzey sınırında yer alan yaklaşık 122 hektar büyüklükteki Aktepe ve Emrez mahallelerini kapsamaktadır. Alanın, İzmir-Çeşme çevre yolu kavşağında yer alması, havalanına yakınlığı, Yeni Fuar Alanı ve Serbest Bölge’ye yakınlığı ve bağlantısı bölgenin konumunu değerli kılmaktadır. Çevresinde yer alan potansiyellere karşılık tasarım alanı içinde yer alan yerleşimlerde çeşitli sorunlar saptanmıştır.

KENTSEL TASARIM KARARLARI

Proje alanı, temelde birbiri ile kesişen ticari ve kültürel kullanımların oluşturduğu omurgalar üzerinden kurgulanmıştır. Ticari aks, mevcut Altan Aydın caddesi doğrultusunda ele alınmış, kültürel aks ise Yeni Fuar alanı ve alandaki mevcut yapılar doğrultusunda, ticari aksla kesişecek biçimde ele alınmıştır. Bu omurgalar aynı zamanda proje alanının topografyası ile örtüşmektedir.

Kentsel tasarım kararları aşağıdaki alt başlıklar altında açıklanabilir.

1. Kentsel Akslar ve Odaklar

Tasarım alanında yer alan ticari ve kültürel omurga bölgesel odaklara karşılık gelir. Bu bölgeler içinde yapısal olarak birbirine eklemlenen ve alanın gündelik yaşam içinde konut dışı kullanımlarına karşılık gelen donatı alanları bulunacaktır.

Ticari aks, mevcut dokuda yine benzer kullanımın ön planda olduğu bir kentsel aks olarak kullanılmaktadır. Önerimizde, bu aks yeni yapı stoğu ile desteklenerek yenilenecek, ticaret alışkanlığının sürdüğü yeni mekânsal olanaklar ile yeniden canlandırılacaktır. Bu aks, zemin kotunda gündelik ticari faaliyetlerin yer alabileceği mekânlar olarak kurgulanırken, üst kotlarında Akçay Caddesine yakın olan bölümünde ofis ve otel gibi diğer kullanımlara olanak verir. Benzer yapılaşma tipi kuzey batı Peker Mahallesi yönünde de uzanım gösterir. Bu bölgede ise üst kot kullanımlarında çeşitlilik öngörülmüş, konut alanlarının da içinde yer aldığı bir doku hedeflenmiştir.

Öte yandan, kültürel omurga, içinde pek çok donatı alanını barındıran odaklar dizisi olarak görülebilir. Ticari omurga ile kesiştiği noktada, bir meydan ve onu besleyen kültürel yapı, mevcut korunması istenen cami ve sağlık ocağı yapıları ile merkezin kalbini oluşturur. Kültür omurgası kuzey doğu yönünde eğitim birimleri ve çeperdeki yeşil alan ile sonlanırken, güney batı yönünde sağlık, eğitim, dini tesis, ticari kullanım birimlerini içerecek şekilde spor merkezi ile sonlanmaktadır. Kültür omurgası hem mevcut hem de öneri yapıların birbiri ile ilişkilendiği yaya kullanımı öncelikli, yeşil alan destekli, çevresinde oluşturulan geniş yollarla üst ve alt kotlardan rahatça taşıtla ulaşılabilen bir mekânsal diziye karşılık gelir.
Alan içindeki bir diğer odak ise öneri pazaryeri ve çevresi olarak ele alınmıştır. Bu odak aynı zamanda hem alan içine hem de çepere yakın olması sebebiyle Aydın ve Peker Mahallelerine de hizmet verebilecektir.

Yeni Fuar Alanı tasarım alanı dışında yer almasına karşılık alan içinden yapılan bağlantılar ile tasarımın kültür omurgası üzerinden eklemlendiği önemli bir odak olarak ele alınmıştır. Tasarım alanı içindeki ticari aksın fuar alanının yaratacağı hareket ile canlanacağı düşünülmüştür.

2. Ulaşım Kararları

Makro ölçekte, proje alanının kent merkezine bağlantısı iki ana arter üzerinden gerçekleşmektedir. Biri Çeşme otoyol bağlantısı üzerinden diğeri de Akçay Caddesi üzerindendir. İmar planındaki karara uyarak bu iki arter yeniden düzenlenerek alan içinde birbirine bağlanmıştır. Bu bağlantı aynı zamanda Yeni Fuar Alanı yönünde de süreklilik göstermektedir.

Aktepe ve Emrez mahallelerini birleştiren Altan Aydın Caddesi 25m.lik geniş kaldırımlı ve otopark cepli olarak kullanıcı dostu bir caddeye dönüştürülmüştür. Bu cadde, kuzeyde bulunan Peker Mahallesi ile Akçay Caddesini bağlamaktadır. Aynı zamanda, alanın Akçay Caddesi bağlantısını sağlayan kavşak, bölgenin Buca – Gaziemir – Konak bağlantısını da oluşturmaktadır.

Proje alanının Uzundere Deresi ile sınırını teşkil eden ve mevcutta kısmen 1465 Sokak olarak kullanılan yol genişletilerek Uzundere Rekreasyon alanına da bağlantı sağlayan 20m.lik bir taşıt yoluna dönüştürülmüştür. Böylece, alanın kuzey yönündeki ulaşım çevre bağlantıları ile güçlendirilmiştir.

Alan kuzeydoğu güney batı yönlerinde gridal yapı adalarını oluşturacak şekilde ana akslara bölünmüş olup bu yollar arasında ikincil servis yolları ile birleştirilmiştir. Ana arter, toplayıcı yollar 20m ve 25m.lik yollardır. Konut adalarına servis veren yollar ise 10.lik taşıt yolları olarak kurgulanmıştır. Gridal düzen aynı zamanda topografik yapı ile de uyum sağlayacak biçimde ele alınmıştır.

Ticari aks olarak tanımlanan B1 bölgesi, avlulu ve iç boşluklu karma kullanımların yer aldığı bir düzende kurgulanmış, diğer B3, B4, B5, B6 bölgelerinde olduğu gibi, kapalı otoparkların bodrum katlarda yer aldığı bir çözüm geliştirilmiştir. 9 katlı apartman bloklarının yer aldığı B7 bölgesinde de hem açık hem de kapalı otoparklar planlanmıştır. Alana yaklaşık 11.000 araçlık kapalı otopark yerleştirilmiştir.

Tasarım alanı içinde oluşturulan ulaşım kademelenmesi Yeni Fuar Alanı, Buca bağlantısı, Karabağlar yerleşmeleri, tasarım alanının hemen yanında yer alan mevcut cadde ve sokaklar ile bağlantıları süreklilik oluşturacak biçimde ele alınmıştır.

3. Topografya

Tasarım alanı 80m ve 128m kotları arasında değişen yükseklikler içermektedir. Özellikle kuzeydoğu güney batı yönünde arazi benzer yüksekliklere ulaşmakta, kuzey ve güney yönlerinde bu yükseklikler azalmaktadır. Topografyanın yükselerek alanı iki ayrı bölüme ayırması bir avantaj olarak değerlendirilmiş, sırt oluşturan bölge kültür omurgası olarak tanımlanmıştır. Böylece, kuzey ve güney yönlerinden kültür omurgasına benzer uzaklıklarda yerleştirilen konut alanları oluşturulmuştur. Konut tipleri, eğimin azaldığı yerlerde avlulu, çevre yoluna yaklaşan ve topografyanın oldukça hareketli olduğu alanlarda yüksek katlı bağımsız bloklar olarak tasarlanmışlardır.

Tüm yapı adaları topografyanın gerektirdiği yükseklikler temel alınarak tasarlanmış, teraslamalar yapılarak kotlara uyumlu bir biçimde yerleşmeleri sağlanmıştır.

4. Bölgeleme ve Yoğunluk Kararları

Proje alanı dokuz ayrı bölge altında tanımlanabilir. B1 alanın içinde mevcut olan ve geliştirilerek yeniden tasarlanan olan ticari omurgadır. Zemin ve zemin üstü kotlarında ticaret öncelikli kullanımların yer aldığı bu bölge üst kotlarda otel, ofis ve konut tiplerinin yer aldığı 4-9 kat arasında değişiklik gösteren bir yoğunluğa sahiptir. Bu alan, ana caddenin ihtiyaç duyacağı yüksekliklerde ele alınmış, tasarım alanının merkezi ticaret odağı olarak değerlendirilmiştir.

B2 kültür omurgası da çevresinde yer alan 4-5 katlı konut bloklarının yüksekliklerine kısmen yaklaşan ve cadde kullanımını ve kotlu ilişki çözümünü içeren ortalama 3-4 katlı yapılar grubundan oluşmaktadır. Topografya eğimleri de dikkate alındığında önerilen yüksekliklerdeki bu yerleşim, hem yoğunluğun dengeli bir biçimde dağıtılması açısından hem de mevcut ölçeği yakalaması açısından tercih edilmiştir. Kültür omurgası ortalama 4 katlı yapı gruplarının sınırlandırdığı bir bölgedir.

Konut bölgelerinin yoğunluklu olduğu B3, B4, B5, B6, B7 ve B8 bölgeleri farklı konut tipleri ve yüksekliklerinin bulunduğu alanlara karşılık gelir.

B3, B4, B5 ve B6 bölgeleri mevcut dokuyu da andıracak biçimde 4-5 kat yüksekliklere ulaşan bahçeli ve çekme mesafeleri dikkate alınarak tasarlanmış bloklardan oluşur. Zemin katlarında yürüme mesafesi yakınlığında küçük ticari fonksiyonlar öngörülmüştür.

Çevre yoluna yaklaşan B7 bölgesi ise 8-9 katlı blokların yer aldığı bir anlamda da alanın batı yönündeki sınırını temsil eden konut yerleşimine karşılık gelir. Çevre yolu ile arasında yeşil kuşağın yer aldığı ve arazinin geometrik olarak da saçaklanmaya başladığı bölgeler olarak bu alanlar, tasarım alanı genelinde tercih edilen 4-5 katlı konut yüksekliklerinin üstüne çıkan 9 katlı konut blokları ve onlara servis veren otopark, yeşil alan ve spor alanları olarak tasarlanmıştır.

B8 bölgesi de B7 bölgesi ve mevcut doku arasında yer alan, avlulu ve kademeli konut alanlarının olduğu bölgeye karşılık gelir. Tipolojik olarak diğer konut alanlarından farklılaşarak hem yayılan hem de yükselen bir çözüm içerir.

5. Uygulama Etapları

Uygulama Etapları mevcut yerleşimde yaşayanların yer değiştirirken mağduriyet yaşamalarına sebebiyet vermeden gerçekleştirilmelidir. Bu nedenle, tasarım alanı içinde öncelikli olarak yapılaşmamış alanların uygulanması hedeflenmiş, kademeli bir dönüşüm önerilmiştir. B3 konut bölgesi şahıs ve kamu parsellerinin karışık biçimde yer aldığı ve yapılaşmamış bir bölgedir. Benzer biçimde B8 ve B7B bölgesi de yapılaşmamıştır. B7A bölgesi de az yoğunluklu olarak mevcutta yapılaşmıştır. Dolayısıyla, konut ve küçük ticaretin yer alacağı bu 4 bölge öncelikli uygulama alanları içinde yer alacaktır. Bu alanların uygulaması bittiğinde büyük çoğunlukta konut alanı tamamlanmış olacaktır. Bölgede benzer ticari kullanımların devam etmesi öngörülmüştür. Bu nedenle, mevcutta büyük kısmı boş olan ve öneri projede Altan Aydın Caddesinin uzantısı olarak ticaret ve konut olarak işlevlendirilmiş olan B1A ve B1B bölgeleri hayata geçirilmelidir. Bu şekilde alan ticari olarak da desteklenmiş olacaktır. Devamında B2 donatı alanları büyük ölçüde mevcut barınma sorununun çözülmesi sonrasında gerçekleşecektir. Böylece, alanın cazibe oluşturan sosyal, kültürel, ticari donatıları ve çekim alanlarının oluşması tamamlanmış olacaktır. Sonrasında kalan konut alanları olarak B4, B9, B5 ve B6 bölgeleri tamamlanacaktır.

1. ETAP: B3 Bölgesi
2. ETAP: B7A Bölgesi
3. ETAP: B8, B7B Bölgeleri
4. ETAP: B1A, B1B Bölgeleri
5. ETAP: B2 Bölgesi
6. ETAP: B4, B9 Bölgeleri
7. ETAP: B5, B6 Bölgeleri

6. Yaya Erişimi ve Akışkanlık

Tasarım alanı ulaşım ve erişim kararları alınırken ada büyüklükleri, adalar arası yaya erişimleri, uygun mesafelerde yürüyerek donatı alanlarına erişim gibi konular dikkate alınmıştır. B3, B4, B5 ve B6 gibi tasarımda çoğunluğu oluşturan konut ve küçük ticaretin bulunduğu adalar 52mX80m büyüklüklerinde tasarlanmıştır. Adalar arasında yollara paralel yaya aksları, orta bahçe alanlarında da yaya erişimi tüm konut adası çözümlerinde kullanılmıştır.

Kültür omurgası taşıt ulaşım akslarıyla çevrelenmiş olup alt ve üst kotlarından yaya erişimlerinin sağlandığı, açık ve yeşil alanlarla desteklenmiş bir kamusal alanlar dizisidir. Birbirini besleyen kullanımlar arasında yaya erişimleri tasarlanmıştır.

B7 konut bölgesi taşıt yollarına ek olarak kuzey batı güney doğu yönünde kurgulanmış geniş yaya aksı ve yeşil bağlantısı ile diğer yaşam alanlarına eklemlenir.

B1 ticaret omurgası yaya geçişlerine olanak sağlayacak avlulu ve geçirgen olarak tasarlanmıştır. Çevresinde yer alan diğer adalardan zemin kotunda farklı noktalardan geçişler yapılabilir. Zemin kat kullanımı açık plazaların ve ticaretin yer aldığı mekânlar olarak kurgulanmıştır. Böylece, geçirgen ticari kullanım üzerinde yükselen konut, ofis, otel benzeri bloklar bu yapı modeline kolayca eklemlenebilirler. Ticaret kullanımı üzerinde yükselen bloklara avlular içinden erişim sağlanacaktır.

7. Yeşil, Açık Alanlar ve Dereler

Proje alanı içinde, şartnamede belirtilen korunacak yeşil alan bölgesi dışında yoğun yeşil doku bulunmamaktadır. Hem açık ortak kullanım alanlarınınhem de konut alanları çevresinin yeşil alanlarla desteklenmesi gerekmektedir. Korunacak yeşil alan genişletilerek içinde bir tepenin de yer aldığı bir kent parkına dönüştürülecektir.

Yeşil stratejisi konut ve çevresi yaşam alanlarından başlamak üzere kentsel tasarım kurgusunun temelini oluşturan ticaret ve kültür akslarının yapılaşma biçimlerine, yaya yollarının tasarımına ve çeperlerdeki sınır bölgelerinin yoğun yeşil kuşaklar ile kullanımına kadar çeşitli ölçeklerde ele alınmıştır.

Öncelikli olarak tüm konut alanları iç bahçe, çatı bahçesi ve geniş yeşil avlular ile birlikte ele alınmıştır. Yeşil alanlar, spor ve dinlenme alanları, çocuk bahçeleri, mahalle bostanları gibi çeşitli kullanımlarla desteklenmiştir.

Batıda Çeşme otoyolu, güneyde Gaziemir otoyol kavşağı çevresi ve Akçay Caddesi üzerinde yer alan ticari alanlar ile tasarım alanı arasındaki ara bölgeler, doğuda öneri lise ve çevresi ve Kurşun fabrikası bölgesi, kuzeyde de Uzundere deresi tasarım alanını çevreleyen ve birbiri ile ilişkili yeşil kuşakların yer aldığı bölgelerdir. Uzundere deresi, hem tasarım alanı ile birleştiği bölgelerde hem de risk alanına sınır oluşturan yerlerde bir rekreasyon alanına dönüştürülerek mevcut Uzundere rekreasyon alanına bağlanabilir. Bu yeşil bağlantı ulaşım ağı ile de tasarımda desteklenmiştir. Dere ve çevresinde oluşturulacak rekreasyon alanları yaşayanların piknik, günü birlik dinlenme ve gezinti, açık alan etkinlikleri gibi ihtiyaçlarını karşılayacak, bölgeyi bir çekim noktası haline getirecektir.

8. Etkileşim Alanlarının Dönüşümü

Alanın kuzey sınırında bulunan Kurşun Fabrikası insan sağlığını tehdit etmektedir. Üzerine toprak atarak kapatılmaya çalışması bu zehirli atık alanını tehdit olmaktan kurtaramamaktadır. Bu alanda zehirli atıkların kirlettiği kontamine toprak tamamen temizlenip tekrar sahaya götürülebilir. Toprağın rehabilite edilmesi ile birlikte bu alan tekrar kullanıma açılabilir. Kullanıma açılması durumunda bu alan projede tasarlanan kültür omurgasının bir devamı olarak değerlendirilebilir. Eğitim alanlarına destek veren spor ve yeşil alanlar olarak düzenlenip gerektiğinde eğitim yapılarının devamı da oluşturulabilir. Kurşun Fabrikası ve çevresinin dönüşümü aynı zamanda güneyde Akçay Caddesi üzerindeki ticari fonksiyonların dönüşümünü de etkileyecektir. Mevcut ticari fonksiyonlar sadece Akçay Caddesi üzerinden giriş ve servis almaktadır. Tasarım alanından ticari fonksiyonları arkadan bağlayan bir cadde tasarlanmıştır. Bu cadde, Paşa Köprü Mezarlığına doğru uzayabilir ve mevcut 4334 Sokak ya da 4306 Sokak la bağlanabilir. Akçay Caddesi paralelinde oluşan bu cadde, mevcut 179/3 Sokak gibi benzer dik sokakların oluşmasına olanak sağlayabilir. Böylece, hem Gaziemir Semt Garajı’na doğrudan bağlantı sağlayacak yeni bir ulaşım hem de yeniden düzenlenmiş şekli ile Arslan Kurşun Sanayi Sokak alana kazandırılabilir. Semt Garajına erişimi doğrudan sağlayacak sokakların oluşturulması hemen arkasında yer alan İzban İstasyonuna Yaya Ulaşımının da gerçekleşmesi sağlayacaktır. Ticari aks üzerindeki dönüşüm tasarım alanı içinde oluşturulan taşıt ve yaya ulaşımı sayesinde alana adapte edilebilir.

Kuzey Batıdaki Riskli Alan, tasarım alanı ile Uzundere rekreasyon alanı arasında yer almaktadır. Riskli alan gelecekte yapılacak yeşil ve rekreasyon öncelikli kullanımlarla Uzundere rekreasyon alanının bir devamı olarak ele alınabilir. Böylece, Uzundere Deresi tasarım alanı ile rekreasyon alanı arasında birleştirici bir öğeye dönüşebilir.

9. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

Proje alanı olan Emrez ve Aktepe mahalleri, Yeşilova Höyüğü kazıları ile 8500 yaşında olduğu anlaşılan İzmir için çok yeni kent alanlarıdır. Otoban bağlantısı ile şehir ile bütünleşmesi ve şehrin bir parçası olması kolaylaşan mahallelerde yeni sorun ise bütünleşmenin kendi kendisine yeten, şehri besleyen ve şehirden de gerektiğinde beslenen sürdürülebilir bir yapıda olmasını sağlamaktır.

Bölge özelinde, makro planlama ölçeğinde sürdürülebilirlik iki eksende ele alınmış ve etkileri dört başlık altında (Ekoloji ve çevresel boyut, sosyal boyut, ekonomik boyut ve enerji kullanımı) değerlendirilmiştir. İlki akıllı kent (smart city) yaklaşımıdır. Bu kapsamda kentlilerin yaşam kalitelerinin mümkün olan en üst düzeye çıkarılması hedeflenmiştir. Diğeri ise kompakt kent (compact city) yaklaşımıdır. Bu yaklaşım akıllı kent içeriğinin yanında fiziksel çevrenin bütünselliğine dönüktür.