Eşdeğer Ödül (Plug Ofis, İğdeli Mimarlık), Gaziemir Aktepe ve Emrez Mahalleleri Kentsel Dönüşüm Proje Yarışması

PROJE RAPORU

MEVCUT DURUM ve KORUNACAK YAPILAR

Kentler, dinamik yapıları sayesinde sürekli olarak mevcut sınırlarını esnetmeye, bir önceki sınır tanımının dışında kalan alanlara doğru yayılmaya eğilim göstermektedirler. Kent merkezleri kentsel alt merkezlere doğru genişlemeye çalışır.

Planlı olarak büyüyemeyen kentler, kent içinde yer alamayacak kadar büyük ölçekli fonksiyonları (sanayi, üretim vb.), kentin “o an içerisinde” tanımlanmış çeperlerin dışında konumlandırırlar. Fakat şimdiki zaman eylemleri stratejik bir genişleme hareketini baz almadığından ve kentler çeşitli nedenlerle büyüyerek sınırlarını durmadan yeniden tanımladığından, bir önceki “kent dışı” olarak nitelendirilen alanlar bir zaman sonra “kent içi” sınırlar içerisinde kalabilmektedirler.

Gaziemir Aktepe ve Emrez mahalleleri de İzmir kentinin bir dönem çeperlerinde yer almış, daha sonra Ege Sanayi Bölgesi gibi büyük hamleli ve kendi başına büyük bir yerleşim alanına ihtiyaç duyacak fonksiyonların da tetiklemesiyle mevcut durumundan daha kapsamlı, nitelikli bir yapılaşmış çevreye dönüşmeye ihtiyaç duyan bir bölgedir.

Proje alanı, bu bağlamda hem çevresinde oluşan metropoliten ölçekli eşik ve oluşumlarla ilişki kuran hem de kendi içinde yeterli olabilecek bir yerleşim örüntüsüne ihtiyaç duyan bir niteliktedir.

KENTSEL EŞİKLER

Proje alanı, kentsel ölçekte dokunduğu çeperler ile geçirimli ve geçirimsiz olarak iki tipte ilişki kurmaktadır. İzmir çevre yolu ve Akçay Caddesi ve etrafında gelişen ticaret işlevi alanın erişiminde büyük kesikler oluşturmaktadır.

Uzundere deresi ve alan içindeki dere de doğal eşikler yaratmaktadırlar.

Altan Aydın Caddesi alana erişimde en baskın ve neredeyse tek öğedir. İkincil olarak ise alanın kuzey yönünde bulunan Aydın mahallesi ve Peker mahallesinden kılcal erişim olanakları okunmaktadır.

Fuar alanına geçişi sağlayan alt geçit ise alanın kurgusunda önemli bir potansiyel barındırmaktadır.

KENTSEL YEŞİL ARAKESİT

İçe dönük ve kendine yetebilecek konut yoğunluklu yerleşim dokusu, çevresiyle direk olarak ilişki kurduğunda sorunlu arakesitler ile karşılaşılmaktadır.

Çevre ilişkileri büyük ölçekli kesikler ile örgütlenen bölge için, bir yeşil kentsel arakesit kurgulanmıştır.

Bu kentsel arakesit, alan içinde kurgulanacak mahalle ölçekli yaşantıyla büyük kentsel eşikler arasında bir geçiş mekanı oluşturacaktır.

Enerji nakil hatları bu kentsel yeşil arakesit içinde kalarak konut yerleşim dokusundan koparılacaktır.

KENTSEL ARAKESİTİN FARKLILAŞMASI

Öneri kentsel arakesit, hem alanın içinde oluşturulacak yerleşim dokusunun ihtiyaçlarına karşılık verecek hem de yerleşim sahiplerinin dışında da bölgeyi bir çekim merkezi haline getirecektir.

Böylece yerel kullanıcıyla kent kullanıcısının karşılaşmasını sağlayacak bir yaşantı kurulmuş olacaktır.

Kentsel yeşil arakesitte konumlanan açık – yarı açık ve özel yapılaşmalar çeperin sunduğu potansiyele göre farklı fonksiyonlara dönüşecektir.

YERLEŞİM DOKUSU ve ARAKESİT İLİŞKİSİ

Çeperlerdeki eşikler ve sorunlar ile alan arasında çözümleyici bir geçiş mekanı niteliği taşıyan yeşil arakesit, çeperlere göre ilk şekillenmesini gerçekleştirdikten sonra alanın içerisindeki topografik ve fonksiyonel bölgelere göre de formunu değiştirerek alan içerisine de sızmaktadır.

Alanda var olan tepeler, kentsel ölçekli çeper ile mahalle ölçeğindeki yerleşim dokusu arasında önemli karşılaşma mekanları olarak kurgulanmıştır.

ANA ULAŞIM AKSLARI

Hem alan içini örgütlemesi hem de kentten gelen yol ile fuar alanına geçişi birleştirmesi için, etrafında ticaret fonksiyonlarının gerçekleştiği bir DİNAMİK AKS önerilmiştir.

Mevcutta bulunan Altan Aydın Caddesinin izi sürülerek, Dinamik Aks ile kesişen, Akçay Caddesi ve mevcut konut dokusunu birleştiren bir diğer aks bölgenin bir diğer örgütleyicisidir.

Dinamik Aks önemli bir bulvar olarak çalışmaktadır. Hem önemli bir geçiş mekanı, hem de üstünde barındırdığı ticaret fonksiyonlarıyla büyük bir çekim merkezi niteliği taşımaktadır.

BAĞLANTILAR

Fuar bağlantısı ve kent merkezi birincil bağlantılarının yanı sıra, alanın çevresinde ilişki kurulması gereken önemli öğeler, bölgeler ve fonksiyonlar yer almaktadır.

Dinamik aks ve Altan Aydın Caddesi büyük bir örgütlenme sağlasa da ikincil yollar ve meydanlar sayesinde alan bu diğer bağlantı noktaları ile etkileşime girmekte ve geçirimlilik sağlanmaktadır.

Bunlardan en önemlilerinden biri, İZBAN istasyonundan bir alt geçit ile gelinen İZBAN Meydanı’dır.

İÇ YOL ÖRÜNTÜSÜ

Kentsel yeşil arakesitin tanımladığı iç bölge, yoğun olarak konut yerleşimi dokusuna sahiptir. Mevcut yolların topografya ile kurduğu izler de takip edilerek yeni izler oluşturulmuştur.

Ana ve ikincil yolların dışında bir de iç yol örüntüsü hem alan içi ulaşımı kurgulamakta hem de yapılaşma parsellerinin sınırlarını belirlemekte kullanılmıştır.

Yeşil arakesit ile iç dokunun kesiştiği yerde oluşan döngü ise bütün alanda erişim eşitliği sağlamaktadır.

PARSEL OLUŞUMU

Ana akslar ve ikincil arterler ile kentsel arakesit bölgesinin arasında kalan bölümlere önerilen yol örgütlenmesi, genel yapılaşma alanlarının çatkısını kurgulamaktadır.

Topografya ve çevresel verilere göre optimize edilen yol dokusu, konut yerleşim alanı boyutlarının alt ve üst sınırları arasında çeşitlenerek, tekil yapı- sıra blok – site – apartman tipolojilerine olanak tanıyan bir araya gelme biçimi ortaya çıkarmaktadır.

Eğim ve kentsel dinamiklere göre parsellerin içine konumlanan fonksiyonlar ve yapılar çeşitlenmektedir. Kentsel arakesit ve yerleşim dokusunun kesişim noktalarında özel yapılar konumlanmaktadırlar.

KONUT ÇEŞİTLİLİĞİ

Öneri konut dokusu, mevcut yerleşimler gibi bulunduğu yerin topografyası, fiziksel koşulları ve kentsel dinamiklerine göre çeşitlilik içermektedir.

Alan içinde konut dokuları genel olarak 5 tipte çeşitlenmektedir.

İlk tip (1), oluşturulan dinamik aksın etrafında konumlanan altı ticaret üstü konut olarak şekillenen apartman tipolojisidir. Bunlar diğer tiplere göre daha yüksek katlıdır.

İkinci tip (2) apartman dizisinin arkasında yer alan ve kendi avluları olan U bloklardır. Üçüncü tip (3) olan parçalı bloklar alanın çeperleri ile dinamik aks arasında konumlanmaktadır. Alan içindeki derenin kenarında hem dereye hem kent dokusuna avlu açan S bloklar (4) yer almaktadır.

Son tip ise (5) alanın güneydoğu ve güneybatı kısımlarında yer alan, eğimin sıklaştığı bölgeye yerleşen, kota oturan sıra evlerdir.

TİCARET AKSI ve BÖLGELERİ

Alanın ana örgütleyicilerinden olan DİNAMİK AKS kentten fuar alanına geçişte lineer bir ticaret alanı potansiyeli sunmaktadır. Oluşan bulvarın etrafındaki yapıların (I Bloklar) zemin katları ticaret olarak işlevlendirilmiştir.

Aynı şekilde Altan Aydın Caddesi boyunca da lineer zemin kat ticareti yer almaktadır. Bu sayede alanın merkezinde hem kuzey-güney yönünde hem de doğu – batı doğrultusunda bir ticaret aksı oluşturulmuştur.

Lineer ticaretin yanı sıra bölgenin çeperler ile kesişim noktaları ve birincil ve ikincil yolların kesişim noktalarında oluşan meydanlarda açık AVM ve iş merkezleri konumlanmaktadır.

Alanın iç kısmında yer alan lineer ve bölgesel ticaret fonksiyonları, çeperlerde yerini bölgesel üretim – imalat vb. ticaret tipine bırakmaktadır. Çeperde konumlanan pazaryeri de bölgede üretilen ürünlerin satıldığı bir ticaret bölgesi tanımlamaktadır.

ÇEPER

Kentsel yeşil arakesit, iç yerleşim dokusuyla kentsel dinamikler arasında bir geçiş bölgesidir. Bu niteliği, çeperin içerisinde birçok farklı ölçekte ve işlevde yapı ve açık alan bulunmasını sağlamaktadır. Yer yer park ve yeşil alan olarak iç dokuya sızmakla birlikte, fuar alanına dönük yönde metropoliten bir kimlik kazanır. Ofis, yönetim ve konaklama fonksiyonları fuar ve sanayi bölgesi ile ilişki kurmaktadır.

Uzundere Dere’si kenarında ise hem kent kullanıcılarının, hem çevre yerleşmelerden gelenlerin hem de alanın kendi kullanıcılarının bir arada bulunduğu büyük bir rekreatif alan yer almaktadır.

Ofis bölgesi ile bu büyük açık parkın kesişim noktasında Gaziemir Belediyesi için Spor kompleksi konumlandırılmıştır.

Kurşun fabrikası kent merkezinden alana gelirken ilk karşılaşma mekanı olan kent parkının içinde yer almaktadır.

SOSYAL DONATILAR

Öneri tasarımda yeşil çeper ile iç yerleşim dokusunun kesiştiği yerlerde kültür yapıları konumlandırılmıştır. Bu karar, alanın çevre etkileşim bölgeleriyle (fuar-komşu mahalle vb.) iç yerleşim dokusu arasında nirengi noktaları oluşturmayı hedeflemektedir.

Yeşil çeper içerisinde yer alan sosyal donatıların yanı sıra, iç yerleşim dokusunun da kendine yeterli bir mekanizma olabilmesi için dinamik aks ve çeper yola takılı sosyal donatı yapıları önerilmiştir.

Mevcut dini yapılar dinamik aks üzerinden konumlanmaktadır. Eğitim yapıları mevcut okul dışında iki yapı ile daha büyük bir kapasiteye erişmiştir. Sağlık ocağının yanı sıra Peker mahallesine giden yol ile çeper kesişiminde bir hastane önerilmiştir.

Bunlara ek olarak alanın içinde medyatek, halkevi, mesleki eğitim merkezi, düğün salonu ve belediye hizmet binaları da yer almaktadır.

YEŞİL ALANLAR ve PARKLAR

Çeper bölgesi, yeşil alanın en yoğun olduğu bölgedir. Kentsel arakesitteki yapıların sert zeminleri dışındaki bölgeleri park ve açık yeşil alanlar olarak kurgulanmıştır.

Alandaki tepe noktalar büyük park alanları olarak tasarlanmıştır.

Yerleşim dokusu içinde de mevcutta korunacak ağaç alanı olarak tanımlanan alan park alanına dönüştürülmüştür. Bunun yanı sıra dinamik aksın ortasında 10 m’lik bir yeşil alan bandı öngörülmüştür.

Konut ve sosyal donatı avluları da yarı kamusal yeşil alanlardır. Her parselin etrafını da yeşil zeminler çevrelemiştir.

Böylece kamusal – yarı kamusal ve özel yeşil alan hiyerarşisi kurulmaya çalışılmıştır.

MEYDANLAR

Alanın iç bölümü ve çeper kesişim noktalarındaki özel yapıların meydanları, hem giriş noktalarını vurgularken hem de geçici kullanıcı ve kalıcı kullanıcıların kesiştiği toplanma mekanları olarak ortaya çıkmaktadır.

Fuar yönünde kongre merkezi meydanı, Uzundere deresi yönünde, Altan Aydın Caddesi’nin çeper ile birleştiği yerde semt kültür merkezi meydanları bulunmaktadır.

Kent merkezinden alana giriş yapılırken ilk karşılaşılan kent parkı da büyük bir toplanma ve rekreasyon mekanı olarak kurgulanmıştır.

Dinamik aks ile Altan aydın Caddesi’nin kesişiminde alanın en önemli ticaret toplanma meydanı konumlanmaktadır.

KAMUSAL – YARI KAMUSAL – ÖZEL ALAN İLİŞKİLERİ

Alanda ilk hiyerarşik düzenleme çeper ve iç doku arasındaki ilişkidir. Kentsel yeşil çeper metropoliten ölçekte bir kamusal alan tariflemektedir.

Kent parkları, dere kenarı rekreasyon alanı, pazar yeri bölgeleri hem yerleşim bölgesinin hem de kentin toplanma ve karşılaşma alanıdır.

Bunun yanı sıra yerleşim dokusu içerisindeki meydan ve parklar da kamusal alanların konut bölgesine sızmasını sağlamaktadır. Konut içi avluları ve ortak bahçeler yarı kamusal alanlardır.

ETAPLAMA

Bu alanda ön görülen dönüşüm hamlesinin ana tetikleyicisi, alanın bir cazibe merkezi haline getirilerek hem sabit kullanıcısının daha sağlıklı bir çevrede yaşaması hem de gündelik ve değişken kullanıcıların da bu senaryoya dahil olmasıdır.

Bu koşulu sağlamak amacıyla da ana yola bypass bir çözüm olarak alanın içinden geçen fuar bağlantı yolu kurgulanmıştır. Bu yol hem bir geçiş mekanı hem de kullanıcılara sosyal ve ticari aktivite alanları oluşturan önemli bir öğe ve çekim merkezidir.

İkinci hamle olarak da kentsel arakesit olarak tanımlanan bölge oluşturulmuştur. Burada yer alan ve fuar ile ilişkili olan konaklama, yönetim ve ofis üniteleri ile alanın sosyo-ekonomik yapısının iyileştirilmesi hedeflenmiştir.