4. Mansiyon, Bursa Büyükşehir Belediyesi Orhangazi Meydanı ve Çevresi Kentsel Tasarım Proje Yarışması

“Bu şehre tarih, damgasını o kadar derin ve kuvvetle basmıştır. O her yerde kendi ritmi, kendi hususî zevkiyle vardır, her adımda önümüze çıkar. Kâh bir türbe, bir cami, bir han, bir mezar taşı, burada eski

bir çınar, ötede bir çeşme olur ve geçmiş zamanı hayal ettiren manzara ve isimle, üstünde sallanan ve bütün çizgilerine bir hasret sindiren geçmiş zamanlardan kalma aydınlığıyla sizi yakalar.”

Ahmet Hamdi Tanpınar, Beş Şehir.

Tasarım çalışması için oluşturulan stratejik çerçevenin üç temel hedefi bulunmaktadır:

KORUMACI YAKLAŞIM
Tarihi ve Kültürel Değerlerin Korunması, tarihi yapıların çevrelerindeki olumsuz fiziksel koşullardan arındırılarak görünür kılınması.

Yarışma alanının kültürel ve tarihi değerlerine uygun yapılaşarak doğal dokunun sergilenmesi, bu amaçla yapılacak yalın ve fonksiyonel peyzaj tasarımı.

FİZİKSEL DÖNÜŞÜM
Yapısal arındırma, yeniden düşünme, odak noktalarını görünür kılma

Alan genelinde fonksiyonel çözümler ve kullanım kolaylığı

Engelli erişiminin sağlanması

SOSYAL DÖNÜŞÜM
Ortak alan kullanımının teşvik edilmesi ve arttırılması, günün her saati yaşayan ve paylaşımcı kent meydanının oluşturulması.

Alanın Bursa için tarihi-sosyal-mekansal önemine uygun tasarımın yapılması, bu algının daha da güçlendirilmesine yönelik yeni işlevler ve mekanlar.

Yaya alanlarının arttırılması sonucu gelişen sosyal ve kültürel hayat.

TASARIM KARARLARI ve PROJE YAKLAŞIMI:
Yarışma’nın amacı olan Orhangazi Meydanı ve Çevresi’nin Tarihi Kent Merkezi’nin kimliğine uygun olarak günümüz kullanıcılarının ihtiyaçlarına hizmet edecek şekilde kentsel, mimari ve peyzaj tasarımı ilkeleri çerçevesinde yeniden düzenlenmesi konusu yukarıda verilen vizyon ile şekillendirilmiş ve aşağıda açıklanan ana tasarım kararları ile ele alınmıştır:

İKİ AŞAMALI KENTSEL DÖNÜŞÜM STRATEJİSİ

MEVCUT DURUM VE MEKANSAL DÖNÜŞÜM İHTİYAÇLARININ BELİRLENMESİ
Proje kapsamında yapılan saha incelemelerinde, aşağıdaki analizde verildiği üzere araç ve yaya dolaşımı ile ilgili sorunlu yollar belirlenmiştir. Düzensiz araç toplanma noktaları tespit edilmiş, alandaki trafik sorunları incelenmiş ve tanımlanmıştır. Yeniden ele alınmak üzere, fonksiyonunu yitirmiş kentsel alanlar ve proje kapsamında Meydan’a yaklaşım aksındaki iyileştirme çalışması yapılması gereken cepheler de belirlenmiştir.

2. Kentsel Dönüşüm Stratejisi 1. Aşama: Yapısal Arındırma
İlkesel tasarım alanı genelinde ve özellikle kentsel tasarım alanında çok sayıda tescilli tarihi yapı ve , sivil mimarlık örneği yapıları bulunmaktadır. Tescilli olmayan kamu ya da özel mülkiyetli yapıların yanı sıra fiziksel nitelikleri son derece kötü olan sundurma ya da sadece üst örtü şeklinde yapılarda bulunmaktadır. Önerilen düzenlemelerin temel hedefleri, tarihi yapıların çevrelerindeki niteliksiz donatılardan temizlenerek ortaya çıkarılmaları; sivil mimarlık örneği ve diğer tescilli olmayan mevcut yapıların da görsel kirlilikten arındırılarak bir tasarım bütünlüğü içerisinde nitelikli hale getirilmelerini sağlamaktır.

Böylece, Ulu Camii, Koza Han, Emir Han, Bedesten, Orhan Hamamı, İpek Han ve Tarihi Belediye Binası çevresindeki niteliksiz yapılar yıkılarak hem bu tarihi binaların ortaya çıkması sağlanmış, hem de ortaya çıkan açık alanlarda yeni yeşil meydanlar yaratılmıştır.

3. Kentsel Dönüşüm Stratejisi 2. Aşama: Meydan ve Açık Alan Düzenlemesi
Ana Aksların belirlenmesi
Proje kapsamında ilkesel tasarım alanı incelenerek, Orhangazi Meydanı’na da referans veren akslar belirlenmiştir. Kentsel ilişkileri anlatan akslar şu şekilde tanımlanabilir:

Ulu Camii ile başlayan aks Zeytin Han – Koza Han – İç Koza Han ve Belediye Meydanı’nı içerisine alarak Nilüfer Köylü Pazarı ve çiçekçiler ile sonlanmaktadır.

Koza Han’dan başlayan aks Orhangazi Meydanı’nı tanımlayarak Atatürk caddesi’ni geçip, karşı bloklarla sonlanmaktadır.

Orhangazi Meydanı’nı çevreleyen yaya aksları:
Ulu Camii Caddesi’nden Şehreküstü Meydanı’na olan yaya aksı(Bu aks kuzeyde Bursa Kent Meydanı ile sonlanmaktadır).

Abdal Meydanı’yla sonlanan Gümüşçeken Caddesi yayalaştırılarak tanımlanmıştır.

Ulu Camii ve Gümüşçeken Caddeleri güneyde Temenyeri Parkı ve Hünkar Köşkü Müzesi’ne ulaşmaktadır.

Uzun Çarşı ve Cumhuriyet Caddesi batıda Bursa Hisarı ve Tophane’ye bağlanmaktadır. Bu bölgenin meydan olarak kullanımı önerilmiştir. Ayrıca bu iki aks (Uzun Çarşı ve Cumhuriyet Caddesi aksları) doğuda Yeşil Türbe, Emirsultan Camiii ve Türbesi, Yıldırım Bayezid Camiii ve Türbesi’ne ulaşmaktadır.

Proje kapsamında tanımlanan yeraltı otoparkı, korunan ve yıkılacak yapılar, öneri satış birimleri, zemin altı kullanımı ve öneri üst örtü yukarıdaki şemada verilmiştir.

Yeşil Alan Sistematiği
Yeşil alan düzenlemesi ile yoğun bitki dokusu tercih edilerek kent içerisinde nefes alma noktaları yaratılmıştır. Peyzaj düzenlemeleri ile Hanlar Bölgesi ve Orhangazi Meydanı kentli için bir buluşma ve yaşama mekanı olacaktır. Yeşil dokunun Orhangazi Meydanı Çarşısı’nın sert zeminlerinde geniş bahçeler ile devam ettirilmesi, Atatürk Caddesi’nin diğer cephesinde ise dikey bahçeler ve çatı bahçeleri ile de üst kotlara taşınması sağlanacaktır.

Bu bölgeden başlayarak çevreye yayılan yoğun yeşil doku ile kentin zedelenmiş ve zayıflatılmış yeşil kuşaklarının yeniden birbirine bağlanması teşvik edilecektir. Böylelikle dillere yerleşen “Yeşil Bursa” vurgusu tekrar canlanacaktır.

Orhangazi Meydanı’nda dikey bahçeler ile zeminde arttırılmış olan yeşil doku cepheler aracılığıyla 3. boyuta taşınacaktır. Bu dikey bahçeler ile hem doğal bir ses ve ısı yalıtımı, hem de havanın temizlenmesi sağlanmaktadır.

Orhangazi Meydanı’nın Düzenlenmesi

Meydan kentin bir parçası ve toplumsal bir buluşma mekanı olmayı arzulamaktadır. Meydan yapısı ve çevre birimleri, kente kendini açar ve kentlinin içeri sızmasını sağlar. Orhangazi Meydanı, yalın ve kullanışlı tasarım kararlarıyla şekillendirilmiştir. Ulu Camii, Koza Han, Orhangazi Camiii ve Belediye Binası’nın tarihi niteliklerine ve önemlerine vurgu yapmak için izlenen bu sade tasarım stratejisi ile bölgedeki farklı yapıların uyumlu bir şekilde biraraya gelmesi ve çevreleriyle bütünleşmeleri hedeflenmiştir.

Meydan ulaşımı:
Orhangazi meydanına her iki taraftan da doğrudan erişim sağlanması ile engelli erişimi kesintisiz hale getirilmiştir.. Tarihi ve kültürel değeri olan yapıların vurgulandığı zemin döşeme farklılıkları ile süreklilik sağlanmıştır. ., Hanlar Bölgesi ve Tophane – Hisar Bölgesi arasındaki bağlantı da kuvvetlendirilmiştir. Böylelikle tarihi ve kültürel bölgeler arasındaki ilişki sağlamlaştırılmıştır.

Orhangazi Meydanı karşısındaki bina cephelerinde yeni düzenlemeler önerilerek, Koza Han -Meydan-Çarşı-Atatürk Caddesi cepheleri arasındaki bağlantı güçlendirilmiştir. Koza Han’dan başlayıp karşı cephelerde son bulan üç boyutlu etki, mekanın bir bütün olarak algılanmasına yardımcı olacak, böylece bir merkez olarak ele alınan Orhangazi Meydanı’nın tüm çeperleri görsel kirlilikten arındırılarak tamamlayıcı bir yapıda algılanacaktır. Benzer cephe önerilerinin Atatürk ve İnönü Caddeleri boyunca etaplanarak uygulanması öngörülerek ilkesel tasarım alanı genelinde bütüncül bir yaklaşım hedeflenmiştir.

Orhangazi meydanı’nda iki temel aks belirlenmiştir:

Ulu Camii ile başlayan aks ve Koza Han ile başlayan aksın kesişiminde, yönlendiriciliği ve dikkat çekiciliği ile çağdaş ve yalın bir dili olan, kullanışlı ve davetkar bir meydan tasarımı yapılmıştır.

Bu akslar Ulu Camii ile Belediye meydanı ve Koza Han ile Atatürk Caddesi’ndeki karşı cephe arasındadır.

Altgeçit ve Çarşı:
Orhangazi Meydanı’na açılan altgeçit çarşısı mekansal organizasyonu tuvaletler ve asansör erişimi de olacak şekilde düzenlenmiştir.

Orhangazi altgeçit çarşısı yeniden ele alınarak, çarşının üst kotu meydana ve alana üst kottan hakim seyir terasına dönüştürülmüştür. Meydana seyir terasının doğu-batı kısımlarından rampa ve merdivenlerle de ulaşılabilmektedir.

Çarşının meydana bakan kısmı yeniden projelendirilmiş ve yeni bir Meydan Çarşısı planlanmıştır. Hali hazırda çarşının meydana bakan bölümü, tasarımı destekleyecek ve Koza Han’ın sağladığı referanslarla uyum içinde yaşayacak şekilde ele alınmıştır. Var olan altgeçit ve çarşının çalışmasına engel olmayan bu müdahale, meydanın geometrisini düzenleyerek kullanımını rahatlatmayı; yakın çevresindeki yapılarla kurduğu uyum ile de Tarihi Orhangazi Meydanı’nın sürdürülebilirliğine destek olmayı amaçlamıştır. Buna göre, çarşı ile meydan arasında kurulan ilişkinin daha şeffaf ve tanımlı hale getirildiği düşünülmektedir.

4. Fonksiyon Dönüşümleri – Mekansal Çözümler – Yaşanır Açık Alanlar
Kentsel tasarım alanı ve ilkesel tasarım alanı içerisindeki niteliksiz yapıların temizlenmesi sonucu ortaya çıkan bölgelerde yeni yeşil alanlar ve farklı ölçeklerde meydanlar yaratılmıştır.

Şehreküstü Camii önünde

Abdal Türbesi önünde

İpek Han ve Merkez Bankası arasında

İvazpaşa Camii önünde

Ertuğrul Camii önünde

Geyve Han ve Fidan Han arasında

Belediye Binası arkasında tasarlanan bu farklı ölçeklerdeki boşluklar tarihi yapıların yeniden farkedilmesini sağladığı gibi kentliler için de toplanma ve nefes alma alanları haline gelmektedir.

Tarihi hanların avluları da durağan kullanımlarından ve ikincil planda kalmaktan kurtarılarak kentlinin aktif şekilde kullandığı kültür ve dinlenme alanları haline getirilmiştir. Koza Han ve Emir Han’ın açık ve kapalı alanlarında yaratılacak yeni kültürel ve sosyal aktivite mekanları ile yılın her mevsimi Hanlar Bölgesi’nin sosyal ve kültürel açıdan canlı kalması sağlanacaktır.

Yapısal arındırma aşamasının bir parçası olarak Atatürk Caddesi ile Orhangazi Meydanı arasında bir kesinti yaratan ve tarihi Belediye Binası’nı gölgeleyen Şefik Bursalı Sanat Galerisi yıkılarak Orhangazi Meydanı’nın bir bütün haline getirilmesi planlanmıştır.

Bu alanda sanat etkinliklerinin odak noktasında olmasını sağlamak ve kentlinin sanatla buluşabileceği nitelikli bir atmosfer yaratmak için yıkılan Şefik Bursalı Sanat Galerisi adının Koza Han Avlusu’nda bir sanat galerisi olarak devam ettirilmesi düşünülmüş, bu alan için diğer avlularda ve Orhangazi Meydanı’nda da kullanabilecek gezici sergi panoları tasarlanmıştır.

5. Kentsel Donatıların Tasarımı
Satış birimi fonksiyonuyla kullanılmak üzere modüler üniteler tasarlanmış, bu üniteler çeşitli meydanlarda, festivaller sırasında Orhangazi Meydanı’nda, çiçek satış birimleri olarak İmaret Sokak’ta ve Tuz Pazarı’nda çeşitli kombinasyonlarla kullanılabileceği öngörülmüştür.

Yeni satış birimleri, kent mobilyaları ve üst örtüler ile ilkesel tasarım alanı genelinde kentlilerin günlük yaşam kalitesi arttırılmaya çalışılmış ve Hanlar Bölgesi genelinde gerek estetik gerek ise fonksiyonel açıdan daha nitelikli bir fiziksel çevre planlanmıştır.

6. Ulaşım ve Trafik Düzenlemesi

Araç Dolaşımı:

Atatürk Caddesi – Cumhuriyet Caddesi kesişiminden başlayarak, İnönü Caddesi – Cumhuriyet Caddesi kesişimine kadar ana araç yolu zemin kaplamasının değiştirilerek ve belirli noktalarda trafik lambası ile araç trafiğinin yavaşlatılması planlanmıştır. Böylelikle bir anlamda Hanlar Bölgesi’ne giriş ve çıkış noktaları vurgulanarak bu bölgenin farklı dokusu ön plana çıkarılacaktır.

İlkesel tasarım alanı sınırları içindeki çok sayıdaki kullanışsız küçük otoparkın bir kısmı kaldırılarak araç sirkülasyonu ve yaya dolaşımının rahatlatılması hedeflenmiştir. Kapasite azalmasının önüne geçmek için ise alternatif, daha yüksek kapasiteli otoparklar daha uygun noktalarda önerilmiştir.

Haşim İşcan Bulvarı ve İnönü Caddesi kesişimin deki otoparkın olduğu alanda bir yeraltı otoparkı önerilmiştir. 480 araç kapasiteli otoparkın zemin üstündeki kısmının yeşil alan olarak kullanılması düşünülmüştür. Böylelikle alan genelinde yer alan mevcut dört adet katlı otopark, yeniden düzenlenen bir açık otopark, Haşim İşcan Bulvarı köşesinde yer alacak olan yer altı otoparkı ile bölgenin otopark ihtiyacı karşılanacaktır. Park yerlerinin alan geneline homojen dağılımları ve giriş/çıkış düzenlemelerinin daha iyi çalışır hale getirilmesiyle araç dolaşımı rahatlatılacaktır.

Hanlar bölgesinde kontrollü araç trafiği uygulaması ile yaya dolaşımının kesintisiz ve rahat hale getirilmesi planlanmıştır.

Yaya Dolaşımı:

Orhangazi Meydanı ve Hanlar Bölgesi genelinde kot farkları yaratmayan ve doğal eğimi kullanarak mekanlar arası sürekliliği sağlayan bir tasarım hedeflenmiştir. Böylelikle alan genelinde yaya dolaşımı ve engelli erişimi kesintisiz şekilde sağlanacaktır.

Cumhuriyet Caddesi’nde, Nostaljik Tramvay hattı ve yaya dolaşımı korunacak şekilde zemin döşemesinin, kent mobilyalarının ve peyzaj dokusunun yenilenmesi planlanmaktadır.

İlkesel alan içerisindeki ana yaya dolaşımı akslarının belirgin hale getirilmesi ve böylelikle yaya dolaşımının daha rahat sağlanması planlanmaktadır.

Gümüşçeken Caddesi’nde sadece katlı otoparka giriş-çıkış izni verecek şekilde araç trafiğine kapatılarak yayalaştırılması ve böylece Atatürk Caddesi ile Haşim İşcan Bulvarı arasında iki ana yaya aksının etkin olarak kullanılması sağlanacaktır. (Gümüşçeken Caddesi –aksı ve Ulu Camii Caddesi aksı)

Tramvay Hatları:

Nostaljik tramvay hattı korunurken, Atatürk ve İnönü Caddelerinden geçmesi planlanan ana tramvay hattının bölgeye esas ulaşım aracı olacağı öngörülmüştür.

Toplu taşımanın güçlendirilerek Hanlar Bölgesi ve çevresindeki araç yoğunluğunun azaltılması temel hedeflerden biridir. Yapılması planlanan tramvay hattı ile bölgenin kent geneliyle olan bağlantısı daha sağlıklı şekilde kurulacaktır.

Meydan ve Atatürk Caddesi kotları arasındaki kesintisiz bağlantı ile tramvay ve diğer toplu taşıma duraklarına erişim kolaylaştırılmıştır.

Otobüs ve Dolmuş Hatları:

Orhangazi Meydanı çevresindeki toplu taşım tramvay ve otobüs üzerine odaklanmıştır. Kent içi otobüsleri ve turist otobüsleri için indirme-bindirme cepleri planlanmıştır. Bu önemli merkezdeki araç yığılması ve kirliliği önlemek amacıyla Orhangazi Meydanı’ndan başlamak üzere taksi-dolmuş duraklarının kaldırılması, gerektiği durumlarda indirme-bindirme cepleri’nin bu araçlar tarafından da kullanılması öngörülmüştür.

Belediye’nin ulaşım stratejisi doğrultusunda ilkesel tasarım alanı içinde kalan diğer taksi-dolmuş durakları ise tramvay hattının çalışmaya başlamasıyla kademeli olarak azaltılacaktır.

Bu dönüşüm çevre dostu bir ulaşım stratejisinin kurulması için gerekli görülmektedir.

7. Çevre Dostu dönüşüm
Çevre dostu dönüşümde genel prensip enerji ve suyun verimli kullanılması, tüm mekanların doğal havalandırılmasının sağlanması, doğal ışık alması ve etkin peyzaj tasarımına ek olarak bitki, ağaç ve su ögelerinin doğru kullanımı ile mikroklima oluşturulması olmuştur.

Uzun Çarşı aksı boyunca tasarlanan yeni üst örtü çok fonksiyonlu yapısı ile çevre dostu bir tasarım örneği olacaktır. Üst örtü öncelikle çarşı üzerinde bir koruma sağlayarak, altında farklı fonksiyonların rahatlıkla gerçekleştirilmesini kolaylaştıracaktır. Referansını yine alanın genelinden alan doluluk/boşluk ilişkisi ile hem iklim kontrolü sağlanırken hem de doğal havalandırma ve doğal aydınlatma sağlanacaktır.