Katılımcı, İTÜ KKTC Eğitim Araştırma Yerleşkeleri, Gazimağusa Yerleşkesi Davetli Mimari Proje Yarışması

Mimari Rapor
Gazimağusa kenti sosyal ve fiziksel katmanlardan oluşur. Eski kenti oluşturan sur duvarları, kilise ve katedralleri, sarayları, pazaryeri ve hamamları ile yapılaşmış doku, farklı dönemlerin üst üste gelmesiyle eklektik bir hal alır. Sırtını bu duvarlara yaslayan kent, yüzünü denize döner ve kültürlerin buluştuğu bir liman kenti olarak kimlik kazanır yüzyıllar boyunca. Gazimağusa kenti arzulanandır. Savaş şehridir, göç şehridir, özlenendir, bulunmuştur. Her seferinde yeni içerik gelir ve var olanı doldurur. İnsan ve mekan ilişkisi kırılgandır. Sahip olma ve aidiyet muğlak kavramlardır.

İstanbul Teknik Üniversitesi, Kuzey Kıbrıs Kampüsü ile, oturmuş eğitim kültürünü kente taşır. İTÜ söylemi nettir. Beklenen esnek, dönüşümlere ve farklılıklara yer açan netliktir. İTÜ Gazimağusa Yerleşkesi mimari yapılaşması sahip olduğu kitle kurgusu, çevresine tutunma, besleme ve dönüştürme potansiyelleri ile kente en kritik noktasından katılır. Bugününü anlar, geleceğini biçimlendirir. Ona geleceğine giden yolda, nitelikli mekanlar aracılığıyla dönüşüm vizyonları ekler, yaşamı değiştirir.

Açık şehir kampüsleri şehirlerin gündelik hayatına doğrudan katılır, şehirle hemen bütünleşir ve onun parçası haline gelir. Şehirden uzak sınırlı/kapalı kampüsler ne kadar kopuk, zor ve seçenekli (a-senkronize) bir ilişki sunarsa, açık şehir kampüsleri o kadar zorunlu ve içiçe (senkronize) bir ilişkiyi yaratır besler ve büyütür. İTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü için de, gerek arazinin konumu ve gerekse de açık kampüs – şehir ilişkisinin getirdiği sosyal sorumlulukla bir proje önerisi yapmak kaçınılmaz olur.

Yerleşim Kararları:
Yerleşim kararlarını biçimlendiren en önemli girdiler, Etaplama ihtiyacı, tarihi doku, arazinin iki ana arterin kesişme noktasında bulunması, çevresinde bulunan oluşmuş ana-işlevsel odaklar arasındaki ilişkiler ağına yerleşmesi ve bunları tamamlaması, biçimlendirmesidir. Sur içi eski kent merkezi ile yönetim merkezini birleştiren aks bu arterlerden birincisini; bu aksı dik kesen, sur dışı yeni kent merkezi ile deniz aksı ise ikinci önemli arteri oluşturur. Her iki aksın doğuda ve güneydeki şu an için zorunlu bitişleri ise zaman içinde (Maraş konusunun çözümlenip kullanıma açılmasıyla) kaçınılmaz olarak uzar ve bu iki arteri işlevsel olarak daha da yükleyip zenginleştirir. Böylece yerleşke, konumu itibarı ile Gazimağusa kenti Maraş – Suriçibölgesi için geleceğe yönelik bir vizyon yaratma misyonunu da üstlenir. Bir başka deyişle, yerleşke ‘içinden şehir geçen kampüs’ gibi çalışarak, hem eğitim anlamında hem de sosyal anlamında nitelikli mekanlarıyla ciddi bir dönüşüm misyonuna ev sahipliği yapar. Kentin en önemli açıklarından biri olan eğitim, kültür ve sosyal içerikle donanmış bir merkezi onun kullanımına sunar. Bunu yaparken, çevresinde bulunan mevcut eğitim kurumları, eski kent merkezi, doğal koruma alanı olan hendek ve yönetsel merkezin potansiyellerini bünyesinde eritir.

Meydan(lar) ve Alle: Yerleşime ana yaklaşım olarak düşünülen KuzeyBatı yönünde İTÜ Kent Meydanı ziyaretçi ve kullanıcılarını karşılar. İTÜ Kent Meydanı tüm yıl boyunca kullanılabilecek, öğrenciler ve üniversite tarafından düzenlenecek etkinliklere olanak sağlayacak ve bu etkinliklerde üniversite sosyal yaşamı ile kenti de buluşturacak, aynı zamanda da kampüse giriş/toplanma/buluşma alanı olacak bir alan olarak düşünülür. Bu mekanlar, bütün yerleşkeye ortak bellek kazandıracak günlük olaylar ve festivaller gibi büyük organizasyonların paylaşılan anlarını barındırır, mekana aidiyet duygusunu güçlendirir.

Bu başlangıç/buluşmanın devamında yerleşkenin ana arteri işlevini gören Alle, burdaki yoğunluğu topoğrafyanın da desteği ile eğitim ve yaşam alanlarına, sosyal işlevlere doğru yönlendirir. ‘Alle’ birbirine paralel üç akıştan oluşur: üzeri örtülü, kültürel & sosyal kitle ile sürekli ve farklılaşan bir ilişki içerisinde akan ve oturma elemanları ile desteklenmiş bir yürüyüş aksı; derslikleri besleyecek ve su elemanı ile de hem doğal klimatizasyonu sağlanmış hem de mahremiyet seviyesi düzenlenmiş yürüyüş ve dinlenme aksı; ve bunların ortasında, üzeri açık ama korunacak anıtsal özellikli ağaçlar ile gölgelenmiş, kentin kullanımına açık yaya ve bisiklet yolunu içeren orta akstır. Alle aslında bir kısa yoldur, eski ve yeni kent merkezleri ile yönetsel merkezi birleştirir. Meydanlaşıp kent-sosyal mekanlara alan açar. Alır, sosyal aktiviteleri, alt geçitten hendeğe taşırır. Alır Rektörlük olarak düzenlenecek binanın avlusuna kadar ulaştırır (ileri aşama olarak önerilen Alle’nin devamı). Oradan Kaymakamlık, Belediye, Mahkemeler, Tapu, Posta ve bunları çevreleyen kamusal binalara ulaştırır.

Sosyalleşme ve buluşma alanı olan İTÜ Kent Meydanı ve İTÜ İstasyon Meydanı, şimdilik, Alle’nin iki ucunu oluşturur. İTÜ İstasyon Meydanı adını yarışmada korunacak bina olarak verilen tarihi Tren İstasyonu binasından alır. Projede yemekhane/kafeterya olarak işlevlendirilen Tamirhane binası mimari karakteri ile bu meydanın ana tanımlayıcısı olabilecek bir duruşa sahiptir. İstasyon Meydanı Alle’nin yönelimi ve yeşil bir dinlenme alanı olarak düşünülmüş ara yüz’ün devamı ile beslenir ve ortak bir sosyal alan olarak tanımlanır. Arazide bu meydanın konumlanacağı alanda bulunan endüstriyel elemanlar dış mekanda endüstriyel heykeller olarak korunur.

Arazideki fonksiyon grupları, arazinin topoğrafik yapısına, iklimsel verilere, çevrenin boşluk doluluklarına oranlanarak, mümkün olan her yerde parçalı, ayrık ve etaplar halinde inşaa edilebilir şekilde tasarlanır.

İTÜ Forum Kitlesi: İTÜ Kent Meydanına cephe oluşturan İTÜ Forum Binası, tek saçak altında toplanmış Kütüphane, Kitapçı, Kafeterya, Kongre ve Toplantı Salonları ile Spor ve Jimnastik Salonlarının oluşturduğu iki ana kitle; bunların arasındaki ‘Öğrenci Kulüpleri’ olarak fonksiyon kazanarak korunan binadan oluşur. Renovasyonu yapılarak yeniden kullanılan bu bina dış pavilyonları ile kütüphane ve spor alanlarını buluşturur. İTÜ Forum binaları, hem kampüsün ve hem de kentin kullanımına açılabilecek şekilde, bağımsız olarak tasarlanıp kentin kampüsle ilk karşılaştığı noktaya konuşlandırılmışlardır.

Kütüphane kitlesinin meydan ile buluşan zemin kotunda konumlanan kitapçı ve kafe burada oluşacak sosyal ortam ile kitap kültürünü buluşturur. Buranın devamındaki sergi alanı ve öğrenci kulüpleri binası Alle üstündeki pavilyonları sayesinde gelip geçenlerle iletişim içinde etkinliklerini sürdürür. Devamında, spor salonu Alle’ye tam açılır ve günlük etkinlikler Alle’ye taşarken, hemen yolun karşısında bulunan okullara da hizmet verebilecek konum ve bağımsız içeriği devam ettirir. Gerek bu yolda bulunan binaların hemen hemen tümünün kamu binası olması (Belediye, Mahkemeler, Posta, Tapu vs.) ve gerekse de ölçekleri, bu kısma konulacak üniversite binalarının da kamu kullanımına açık olabilecek binalar olmasını anlamlı kılar.

Eğitim Alanları: Yabancı Diller ve Hazırlık Okulu, Derslikler, Bilgi İşlem ve Akademik Birimler fonksiyonlarını barındıran derslik kitleleri yerleşkenin yaya omurgasını oluşturan Alle’nin doğusunda, Alle’ye dik sokaklar yaratacak şekilde yerleşir. Böylece daha fazla konsantrasyon gerektiren derslik ve laboratuar birimleri, çevre yollardan en uzak noktaya, arazinin tam orta noktasına toplanırlar. Derslik binaları ana girişleri ve bunların etrafındaki oturma ve toplanma alanlarıyla Alle’ye daha kontrollü bir dolaşım aksı ile katılır. Yükselmek yerine topoğrafyanın avantajını kullanarak alt kotlara inen derslikler bu kotlardaki iç bahçelerden doğal ışık ve havaya ulaşır. Bu özelleşmiş bahçeler ara sokaklara üçüncü boyutta zenginlik katarken üst kotlara taşan sesler ile buradaki yaşama katılır.

Alle’ye açılı olarak bağlanan derslikler arasındaki yaya sokakları, Akdeniz ikliminin tipik düzenleme esaslarına göre hayat bulur. Denize dik konuşlandırılmış olan bu ara sokaklar, denizden (doğu) gelen sıcak yaz esintilerini gündüzün dar, gölgeli ve ağaçlı sokaklarda hızlandırarak Alle’ye boşaltır. Böylece hem Alle hem de sokaklar bir mikro iklimlendirme tasarımına yardımcı olurlar. Arazinin doğal meyilinde Alle’den başlayarak doğuya doğru akan bu sokaklar bizi, öğrencilerin yoğun olarak yaşayacakları, ve dersliklerden yeşil bir spor ve rekreasyon bandıyla ayrılmış yurtlar, misafirhane ve lojmanlar bölümüne ulaştırır, özelleştirir.

Aynı sokaklar üzerinde küçük avlular, bina giriş çıkışlarında genişlemeler küçük meydanlarda ve anfilerde potansiyel aktivitelere alanlar açar. İnsan ölçeği avlular, merdivenler, ağaçlar (mevcut ve yeni) ile oranlanır. Böylece programın dayattığı yüksek yoğunluklu yapılaşma yatay etkilere dönüştürülüp insan ölçeğine çekilir.

Derslik binalarında esnek ve farklı büyüklüklerde mekan elde etmeye olanak verecek bir mimari düzenleme ve taşıyıcı sistem düşünülmüştür. Bu sayede iç mekanlar toplanma – tartışma – üretme – paylaşma süreçlerinde kendini dönüştürecek potansiyele sahip olur. İç mekanda parçalanıp bütünleşerek ihtiyaca göre biçimlenen mekanlar dış cephede sürekliliği olan ve iç mekanları ışık ve görsellik anlamında besleyen cam cephe kurgusuyla kabuk bulur. Böylece hem dersliklerin kendi aralarinda hem de derslikler ile diğer binalar arasında kurulan tektonik ilişki içteki dönüşümlerden bağımsız olarak devam eder. Dersliklerin zemin katlarında ortak kullanımlar, galeri katlarında yönetim ve öğretim elemanları, bodrumlarda stüdyo ve laboratuarlar, diğer katlarında ise değişken derslik alanları bulunur.

Yerleşkenin yaşam alanları deniz ve sur duvarları manzarasına ulaşabilecek şekilde arazinin doğusunda konuşlandırılmıştır. Yeşil dinlenme alanı yaşam alanları ve derslikler arasında bir ara yüz oluşturur. Bu açık alanlar ders saatlerinde dersliklerden akacak öğrencileri dengeleyeceği gibi yaşam alanları için de spor-dinlence alanı olarak görev yapar.

Yabancı Diller ve Hazırlık Okulu, arazinin kuzeyinde bulunan yola sınır, korunacak binalar ile derslikler arasında oluşturulan lineer avlu etrafına toplanır. Mevcut binalar bu birimlerin yönetim ve destek ünitelerini barındırırken, eğimden yararlanılarak oluşturulan derslik bloğu altındaki iki kat da bu birimler için gerekli derslik ve diğer eğitim fonksiyonlarına ev sahipliği yapar. Bu binanın girişinde oluşturulan meydan, onu besleyen kafeterya ve restoran ile çim anfi eğitimi açık alanlarla destekleyerek, bu eğitim birimlerine özel hale gelir. Böylece, korunacak binalar yeniden işlev kazanarak oluşturulan mimari kurguya katılırlar. Gerekli durumlarda yapılan nötr eklerle (çelik-cam) desteklenen binalar yoğun program taşıyan yapılanma içerisinde kaybolmak yerine, alternatif konumlanma açıları ile nefes alanları açarlarken, fonksiyonların ihtiyaç duyduğu mekanlar da tümden karşılanmış olur.

Yaşam Alanları: Lojmanlar Misafirhane Yurtlar Kreş Sağlık Birimi
Kampüsteki yaşam ve konaklama alanaları, yönlendirilme, ışık, modüler ve kolay inşaa edilebilir, sur duvarlarını aşmayacak şekilde ölçeklenen, hem kampüs içinden yaya olarak hem de araç ulaşımına yakın/yol üstü, özellikle Hazırlık binasına yakın, geçici ‘transit’ barınaklar olarak konumlanır. Öğrenciler için kısa (bir dönem veya bir yıl) konaklama alanı oluştururlar. Aynı zamanda bu yerleşkenin İstasyon Meydanına yakınlığı ve bu bağlamda sağlık ocağı, kreş, dükkanlar ile yan yanalık / yakınlık önem kazanır. Adaptasyon sürecindeki öğrencilerin kolayca ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri, üniversiteye ticari katkı sağlayacak farklı fonksiyonlu satış birimleri bu blokların zemin katlarını doldurur ve hem bloklara hem de arazinin doğusundaki yola servis verirler

Yemekhane ve Kafeteryalar: Programda verilen yemekhane ve kafeterya ihtiyacı yerleşkenin dış mekan ile beslenen sosyal alanlarında, aralarındaki mesafe gözetilerek ve homojen bir dağılımla kampüse yayılır. Arazide korunması öngörülen tarihi Tamirhane Binasının arka kısmına, modern bir dille yapılacak mutfak eki ile bu bina yemekhane ve kafeterya olarak yeniden işlev kazanır. Tamirhane ile birlikte İTÜ İstasyon Meydanını tanımlayan İstasyon Binası da modern eki ile bütünleşir ve kafeterya/restoran olarak işlevlenir. İTÜ Kent Meydanı ve Kütüphaneyi besleyen kafe, Hazırlık Meydanı kafesi ve Spor Salonu ile Öğrenci Kulüpleri etkinliklerine hizmet veren Spor Salonu kafesi sosyal mekanları besler, farklı sosyal odaklar oluşturur. Lojmanlar bloğu altında konumlanan kahvaltı salonu yerleşkenin bu yakasında kafe ihtiyacını da karşılayacak bir mekan olarak düşünülmüştür. Bu sayede yeme içme mekanları günün sadece belli saatlerinde değil, tüm gün boyunca hizmet verebilecek sosyal bir yapıya kavuşurlar.

Trafik, Servis ve Oto parklar: Hiçbir kent içi kampüste olmadığı gibi burada da araçlar kampüs alanı içerisine alınmazlar. Gazimağusa kent ölçeğinde yaya ve bisiklet trafiğinin teşvik edilmesi kararı ile yerleşke alanında park yerleri ancak zaruri noktalarda sağlanmış, gerekli durumlarda arazi çevresinde var olan çevre potansiyellerinin kullanılması öngörülmüştür. En çok ziyaretçi alacağı öngörülen İTÜ Forum Kitlesine 50 metre uzaklıktaki 100 araçlık park yeri konferans, konser, spor karşılaşması gibi aktivitelerin getireceği yoğun katılım durumlarında park yeri ihtiyacını karşılayacak niteliktedir. Araç trafiğine yönelik park yerleri arazide var olan ağaçları koruyarak kültürel-sosyal-spor etkinliklerini barındıran forum binası ve sağlık birimini de içeren yaşam alanları yakınlarında sağlanmıştır.

Yerleşke ana dolaşım omurgası boyunca yaya trafiğine katılacak şekilde düzenlenmiş bisiklet yolu Alle’ye bağlanan alt geçit ile başlayarak aldığı bisiklet trafiğini İstasyon meydanına kadar taşır ve burada bisiklet park yerleri ile destekler. Böylece kampüsten eski kent meydanına kadar kesintisiz bir yaya ve bisiklet akışı öngörülür. Kısacası bir kent kampüsü olması dolayısıyla, binalara ulaşımda araçlar özendirilmez. Bisiklet, toplu taşıma ve yaya trafiği onure edilir.Tavsiye edilmemekle birlikte, ihtiyaç halinde tüm Alle altı lineer bir bodrum otoparkı olarak düzenlenebilir.

Yerleşkeye otobüs servisi yaşam alanları ve dersliklerin ulaşımı da düşünülerek İstasyon meydanına yakın olan alt yoldan verilmiştir. Otobüsten inen yaya bu meydandan ana dolaşım omurgası olan Alle’ye katılır.

Mimari Dil:
Kampüste tasarlanan binalarda bir kitlesel netlik hedeflenir. Suriçinde bulunan Akdeniz ikliminden biçimlenmiş mekan biçimlenmesi, sokaklar, yayalaştırılmış ana aks, meydan gibi özellikler kitlelerle yeniden yorumlanır. İklime uygun kontrollü yaşam alanlarının oluşturulması, açık alan – yarı açık alan – kapalı alan kurgusunun yerleşkede aynı zamanda kamusal ve özel alanların tanımlanmasına da katkı koyması sağlanır.

Bina cepheleri, kuzeydeki tarihi kent ve sur duvarları ile güneydeki modern dönem Maraş yapılaşmasının (Belediye ve Yeni Mahkeme binaları gibi) oluşturduğu doku ve kitle özelliklerini yeniden yorumlayarak ikisi arasında bir bağ kurarken, özgün bir mimari dil oluşturur. Özellikle sur duvarlarına olan fiziksel yakınlık ve yüz yüze olma durumu ile arazide bulunan Kıbrısın tarihi tren istasyonunun yönetim, istasyon ve bakım birimlerinin getirdiği endüstriyel karakter, binaların detaydaki tektonik özellik yorumlarına yön verir. Daha kurumsal olarak nitelenebilecek Kütüphane ve Spor salonu cephelerinde kullanılan, güneş kırıcılarla birleştirilmiş boşluklu sarı taş duvar böyle bir yorumdan doğar. İklimlendirme ve iç mekana yansıttığı ışık oyunlarının yanı sıra özgün bir mimari dil oluşturur.

Sürdürülebilirlik / Çevre Duyarlılığı:
Yerleşkenin kullanım ve işletme ekonomisine sahip olması, çevreye ve enerji tüketimine duyarlılığı önemli bir kriter olarak ele alınmıştır. Doğal enerji kaynaklarının kullanımında öncelikle pasif solar bir yaklaşımla binaların kütle, yönlenme ve cepheleri ele alınır. Doğal ışığın farklı kotlarda kullanımı, binaların birbirine ve dış mekana olan iklimsel etkileri ile iç mekanlardaki işlevlere bağlı ışık ve orientasyon ilkeleri dikkate alınır. Bunların yetersiz kaldığı durumlarda kullanılacak diğer yöntemler, ikinci aşamada netlik kazanacaktır. Özellikle alt kot kullanımı, teraslar ve iç dış mekan geçişleri doğal klimatasyon için önemli ilkelerdir. Su elemanının kullanımı her ne kadar iklimlendirme ve mekan tanımlama özellikleri taşısa da, coğrafik konuma bağlı aşırı sıcak iklimin buharlaşma oranları, bu elemanların yüzey alanı miktarının sınırlı tutulmasına neden olur (1500-2000 mm/yıl buharlaşma oranı). Mevcut ağaçlar korunur, yoğun yapılaşmanın getirdiği gereklilikle taşınabilenler taşınır, kesilenlerin yerine kat kat fazlası dikilir. Arazinin bütününde yeşili sadece görsel bir eleman olarak değil, esasen iklimlendirici ögeler olarak kullanmak esas amaç haline gelir.

Gelişim ve Etaplama:
Yerleşke içindeki yapılar parçalı bir yerleşim şeması içinde planlanmış, böylece tüm yapılar ve yakın çevre düzenlemelerinin nitelikli bir biçimde aşamalı olarak inşa edilmesine ve kullanılmasına olanak sağlanmıştır. Arazide yapılaşma, üç ana etap olarak öngörülür.

Eğitime hizmet verecek alanlar öncelikli olarak tanımlanıp 1. etapda;
Akademik personel ve öğrencileri barındıracak yaşam alanları 2. etapda;
Arazide geçici yerleşim olarak düşünülen ve yönetim tarafından Eylül ayında eğitime başlanmasına yönelik hazırlanan arazinin batısındaki alana yapılacak ITU Forum (kütüphane ve spor salonu) ise 3. Etapda ele alınması düşünülmüştür.

1. Etabı oluşturan eğitim yapıları ve 2. Etapdaki yaşam alanları fonksiyon kazandıkça geçici binaların fonksiyonları taşınacak ve 3. Etapdaki yapılaşma başlayacaktır. Etap 3’ün barındıracağı kütüphane, spor salonu, kültürel ve sosyal fonksiyonların süreç tamamlanana kadar kent potansiyelleri tarafından karşılanabileceği düşünülmüştür. Belediyeye ait, Gazimağusa kenti spor arenasının sportif etkinlikler için; yerleşkenin karşısında bulunan halk kütüphanesinin ise güçlendirilip amacına yönelik kullanılarak, eğitimi destekleyecek şekilde hizmet verebileceği öngörülmüştür.

İTÜ Gazimağusa Kent Yerleşkesi olarak kimlik kazanan yerleşke şehir ölçeği, yoğunluğu ve iklimine uygun olarak konumlanır, ölçeklenir ve formunu bulur. Bu koşullarda gelişmeye yönelik olarak İTÜ Yönetim (Rektörlük) Kitlesi olarak tanımlanmış binaya doğru uzanabilecek potansiyele sahip olur. Önerilen yapı dili bu alanda da sürdürülebilecek niteliktedir.