2. Ödül, İTÜ KKTC Eğitim Araştırma Yerleşkeleri, Gazimağusa Yerleşkesi Davetli Mimari Proje Yarışması

Proje raporu:

Yeni kampus yerleşkesi Magosa kentinin üç önemli odağının ortasında yer almaktadır. Tarihi Magosa Kalesi, doğudaki liman ve güneydeki Namık Kemal Mahallesi’nin belirlediği bu alan aynı zamanda kentsel bir eşik olarak davranmaktadır. Magosa’nın ekonomik, sosyal ve kültürel yaşantısını zenginleştirecek yeni bir kentsel odak yaratmak temel hedeftir.

Tasarımımızın ana teması kampusun bu çok özel konumunun avantajlarını da kullanarak kentle sinerjik bir ilişki içine girmektir. Dolayısı ile yerleşke mevcut kent dokusu ile organik bir ilişki kurabilecek şekilde tasarlanmıştır. “Kapısız” bir üniversite kampusu fikrinden hareketle kentin her yönünden yaklaşılabilen, yaşantısına aktif olarak dahil olunabilen bir akademik ortam hedeflenmiştir.

Bunu tersi de geçerlidir: öğrenci ve akademisyenler kentten soyutlanmadan sürekli bir ilişki içine girebilecektir. Bu bağlamda üniversite alanının içinden bilinçli olarak geçirilen sokaklar ve avlular etrafında üretilen akademik / kültürel / rekreasyonel mekanlar kentsel tasarımın ana kararı haline gelmektedir.

Kampus ihtiyaç programı yoğun bir yapılaşmayı kaçınılmaz kılmaktadır. En temel problemlerden birisi alan içinde kalan mevcut tescilli yapılar, tarihsel izler ve mevcut yeşil doku ile yoğun program arasında kurulacak ölçeksel ilişkidir. Bu bağlamda geliştirilen öneride kampus yapısal programının bir kısmı arazi topografyasının olanakları içinde kısmen alt mekanlarda çözülmektedir.

Üniversite yapılarına ara kotlardan girilerek yapıların yükseklikleri dengelenmiştir.Normalde arsa mevcut kotuna doğrudan oturtulacak blokların ciddi ölçek problemleri yaratacağı düşünülmektedir. Özellikle arsa içindeki mevcut tescilli yapılarla komşu parsellerde yer alan Namık Kemal Lisesi, Kütüphane, Mahkeme Binası (Rektörlük) ile kurulacak görsel ilişki hassastır. Yeni kampus binalarının kısmen mevcut arazi kotlarının altından da girilerek çözülmesi kitlelerin ölçeksel açıdan dengelenmesini sağlamıştır.

Diğer yandan yapılar zemin kotunda kısmen kolonlar üzerinde yükseltilmiştir. Böylece süreklilik arz eden gölgeli açık mekanlar ve sosyal alanlar üretilmiştir. Kampusun yoğun ihtiyaç programına rağmen olabildiğince açık mekan oluşturmak tasarımın en başından itibaren ilke olarak benimsenmiştir. Topografyanın farklı kotlar oluşturacak şekilde tasarlanması sayesinde mevcut tescilli yapılar vurgulanmıştır. Böylelikle bu yapılar ölçeklerine uygun mekanlarla tanımlanmıştır.

İKLİMSEL BAĞLAM ve ENERJİ ETKİN TASARIM
Kıbrıs’ın iklimsel karakteri yapıların tasarımını doğrudan etkilemektedir. Kıbrıs makro iklim sınıflandırılmasına göre “yarı kurak” olarak adlandırılan iklim kuşağı arasında yer alır. Aynı zamanda bir Akdeniz adası olmasından dolayı yaz mevsimi sıcak ve kurak, kış mevsiminde ılık ve az yağışlı geçer. Dolayısı ile Magosa kentinde de yılın önemli bir kısmı güneşli ve sıcak günlerle karakterizedir. Dolayısı ile pasif güneş kontrolü önemli bir tasarım girdisidir. Yapıların yönlendirilmesinde optimum çözümler elde edilmeye çalışılmıştır. Derslik hacimlerinin olabildiğince kuzey yönünde konumlandırılmasına özen gösterilmiştir. Cepheleri karakterize eden güneş kırıcılar yöne bağlı olarak kurgulanmıştır. Özellikle güney ve batı cephelerinde geliştirilen yatay güneş kırıcılar istendiğinde elle de açılandırılabilmektedir (bkz. cephe sistem detayı).

Diğer bir önemli tasarım elemanı ilk bakışta öne çıkan yeşil bazadır. Kampus yapılarının üzerinde konumlandığı yeşil baza çok işlevli bir eleman olarak tasarlanmıştır: yapı ile dış mekan arasında kurgulanan, yüzeyini tırmanıcı bitkilerin örttüğü sürekli bir çeper oluşturmaktadır. Yeşil baza sayesinde sert güneş ışınlarını filtre edilmekte, binalar ile dış alanlar arasında serin ve gölgeli buluşma mekanları oluşmaktadır.

Bulunduğu enlem derecesinden dolayı güneş enerjisinin bol olduğu Magosa’da yaz aylarında ortalama günün 12 saati güneşli geçmektedir. Kış aylarında bu değer ortalama 5 saat dolayındadır.

Yıl genelinde günlük ortalama güneş enerjisi miktarı 417.3 cal/cm² dir. En fazla güneş enerjisi ise aralık ayında (günlük ortalama 214.5 cal/cm²) değerindedir. Bu nedenle yapıların çatı yüzeylerinde önemli ölçüde fotovoltaik güneş panelleri önerilmiştir. Buradan üretilecek enerjinin bina aydınlatması başta olmak üzere, misafirhane, spor duş hacimleri gibi mekanlara gereken sıcak su üretiminde kullanılması amaçlanmaktadır.

PEYZAJ
Arazinin topografyası farklı kotlarda geliştirilen iç sokak ve avlularla zenginleştirilmiştir. Alandaki mevcut okaliptüs ve çam ağaçların büyük bir kısmı korunarak yeni mekanları zenginleştirecek şekilde değerlendirilmiştir. Sulama gerektirmeyecek doğal endemik türlerin tüm kampus bütününde yaygın olarak kullanılması amaçlanmıştır. İç sokaklar boyunca önerilen derinliği az reflekte havuzlar açık mekan yaşantısını zenginleştirmenin yanında ortamdaki ısıyı emen serinletici bir unsur olarak kullanılmıştır. Kıbrıs her mevsim değişik renklere bürünen şaşırtıcı güzellikteki bitki örtüsüne sahiptir. Yeşil baza üzerinde yer alan tırmanıcı bitkiler ve sarmaşıklar yukarıda açıklanan işlevlerine ek olarak sokak ve avlu yaşantısını zenginleştirecektir.

Yeşil baza sistemi 45 derece eğimle ana bloklara bağlananmış çelik taşıyıcılar ve bunlar arasında gerilmiş metal kafes üzerinde gelişecektir. Taşıyıcı elemanlara kafes arkasından çapraz çelik bağ atılrak kafeslerin gerginliği sağlayacaktır. Yaprak döken türler kışın ışığın iç mekanlara nüfuz etmesini sağlayacaktır. Sonbahar renkleri veren ampelopsis, vitis coignetiae önerilmektedir. Yine önerilen Wisteria chinensis ‘floribunda’ (morsalkım), kafesin yapı tarafında çiçekler üretecek, Mayıs ayında çiçekler suyun üzerine petaller halinde düşecektir. Su zemini koyu renkli bazalt ile kaplanarak lirik bir görüntü çıkacaktır. Kafes ve sarmaşık içerden binaya bakan tarafından aydınlatılacaktır. Su yüzeyi koyu renkli olduğunda kafes ve bitkisel materyal suya yansıma yapacaktır. Sarmaşıklar çok yoğun yapraklı olmayacaktır. Böylece arkaya ışık geçirerek cepheye bakan yapraklarda kuruma olması engellenecektir.

ULAŞIM ve SERVİSLER
Kampus birçok aksın kesişimde yer almaktadır. Açık otopark üretimi arsanın kısıtlı olanaklarından dolayı sınırlı sayıdadır. Arsa çeperlerinde oluşturulan belli sayıda açık otopark cebi ihtiyacın belli bir kısmını karşılayabilecektir. Fevzi Çakmak Bulvarı, İlker Karter Caddesi ve Fazıl Polat Bulvarları üzerinde kentin toplu taşıma ağına bağlı otobüs durakları ve taksi bekleme cepleri öngörülmüştür. Yemekhane, Misafirhane ve Market gibi yoğun servis isteyen birimler ortak bir kısmi bodrumdan servis alacak şekilde çözülmüştür. Laboratuar hacimleri de yine bodrumdan servis alacak şekilde çözülmüştür. Kafeterya olarak restore edilen tescilli 5 no’lu yapı doğrudan Fevzi Çakmak Bulvarı’ndan servis almaktadır.

ARAZİ KULLANIMI – PROGRAM – ETAPLAMA
Kampus arazisi farklı yönlerde gelişen promenadlarla tanımlıdır. Ancak yapısal program kuzey-güney aksının her iki yanı boyunca net bir şekilde ayrılmıştır (şekil ..). Derslikler, Akademik Birimler ile Yabancı Diller ve Hazırlık Okulu bir arada doğu kanadında yer almaktadır. Diğer tüm birimler (Sosyal/Kültürel tesisler, Kütüphane, Kafeterya vb.) batı tarafında konumlandırılmıştır. Misafirhane bloğu kentle doğrudan ilişki kuracak şekilde İlker Karter Caddesi üzerindedir. Kapalı Spor Salonları alandaki sıkışıklıktan dolayı güney yönünde yer altında çözülmüştür. Bu mekanın üzerinde açık spor alanları yer almaktadır.

Etaplama 3 aşamada kurgulanmıştır. Başlangıç etabı olan ilk etapta Yabancı Diller ve Hazırlık Okulu’nun yanında tüm donatı birimlerinin inşa edilmesi planlanmaktadır. Aynı etap içinde Yemekhane, Kütüphane, Bilgi-İşlem Kütüphane işlevlerini barındıran bloğun tamamlanması öngörülmüştür. Mevcut tescilli yapıların da aynı etapta restore edilerek işlevlendirilmesi planlanmıştır.

2. Etapta Derslik ve Akademik Birimlere ait yapının ilk kısmının inşa edilmesi tasarlanmıştır. Misafirhane kitlesinin de öğrenci sayısındaki artışa paralel olarak aynı etapta tamamlanması öngörülmüştür. 3. Etap üniversitenin büyümesinin de tamamlandığı Derslik ve Akademik birimlere ait son dilimin inşa edildiği son aşama olarak düşünülmüştür.

STATİK TASLAK ÖNERİ RAPORU
Bu taslak öneri rapor kapsamında, KKTC Magosa Mevkiinde bulunan arazide yapılacak olan İTÜ Kampus Yerleşkesine ait statik açıdan öneriler sunulmaktadır.

Zemin ve Deprem Parametreleri
İnşaat alanına yapılacak proje kapsamındaki jeolojik ve jeoteknik çalışmaları zemin etüt sondajları ve jeoteknik değerlendirme raporunun detaylı olarak hazırlanması gerekmektedir. Yapı +12.00 kotuna oturmaktadır. Yapılmış olan çalışmalardan elde edilen bilgilere göre yapının bulunduğu yer Yarışma Şartnamesi ekinde verilen jeolojik raporda belirtildiği üzere 3. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Yapıların eğitim amaçlı kullanılması nedeni ile yapı önem katsayısı I=1.4 olarak alınmalı, sünek bir taşıyıcı sistem seçilmeli ve hesaplar buna göre yapılmalıdır.

Temel Yalıtım Sistemi
Bu bölgede temelin korunması için bohçalama ya da sıvı membran ile temelin tamamını sudan koruyan yalıtım sistemi önerilmektedir.

Temel Sistemi
Temel sistemi olarak radye temel önerilmektedir. Bilindiği gibi radye temel sistemi her açıdan uygun bir sistemdir. Radye temel düzleminin bulunduğu ortamda dilatasyon şartları oluşmadığınıdan ve aksine farklı oturmaları önlemek bakımından temelde dilatasyon yapılmaması uygundur. Bu durum temel yalıtımının etkinliği açısından da önemlidir.

Yapısal Taşıyıcı Sistem
Yapının taşıyıcı sistemi betonarme perde-kolon ve kiriş plak sisteminden oluşmaktadır. Taşıyıcı sistem planda 4.00m – 8.00m aralsında aks aralıklarına uygun olacak şekilde düzenlenmiştir. Bazı kullanım alanlarında büyük açıklıkların geçilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu durumda plan mümkün olduğunca kare olacak şekilde düzenlenesine özen gösterimiş ve döşeme sisteminin dişli döşeme (kaset) yapılmasına karar verilmiştir. Ancak bu dişli döşeme sistemi; hazır kaset kalıplarla yapılan sık gözlü, çok ağır, gayrı ekonomik kaset döşeme değil; geniş açıklıklı hafif ve ekonomik olacak şekilde tasarlanmıştır. Dolayısı ile kirişlere eşit olarak dağılması sağlanan yükler mümkün olduğunca hafifletilmiş olacaktır. Kat yüksekliklerinin 4.50m civarında olması nedeni ile yer değiştirmelerin kontrol edilmesi için sünek çerçevelere yardımcı olmak üzere sünek perdeler tasarlanmıştır.

Dilatasyon Derzleri Bırakılması
Yapılar farklı boyutlardadır. Akademik Blok ve Sosyal/Kültürel Tesisler Bloğu 100 m yi geçen ölçülere sahiptir. Dolayısı dilatasyonlarla ayrılmaları gerekmektedir. Ancak gerek deprem bölgesinin 3. derece oluşu gerekse iklimine göre günlük ısı farkının büyük olmayışı nedeni ile dilatasyon şartlarını zorlayan etkiler büyük değildir.

Yapının temelinde dilatasyon şartlarının oluşmaması nedeni ile temel düzleminde dilatasyon yapılmayacaktır.

Yapı Analizi
Üçüncü derece deprem bölgesinde yer alan Magosa İli’nde bulunan binaların analizi; ABYBHY–7 (Afet Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik), TS 500/2000 (Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları), TS 648/1980 (Çelik Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları) ve TS 498/1987 (Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin Hesap Değerleri) kuralları esas alınarak gerçekleştirilecektir.

Yapıların bazı gölgelerinde projenin ana fikrini oluşturan büyük açıklıklar geçilmektedir. Bu büyük açıklıkların yapının davranışına etkileri incelenmiş ve buna göre dilatasyon yerleri ve taşıyıcı sistem seçimi yapılmıştır. Dilatasyon yerleri büyük açıklıklara yeteri kadar süreklilik sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Büyük açıklıkların olduğu yerde gerek ince yapı elemanlarının etkilenmemesi gerekse konfor şartlarının düzenlenmesi için yer değiştirmelerin birbirlerine eşitlendiği bir taşıyıcı sistem seçilmiştir.

Açıklıklar her katta kendi kirişleri tarafından geçilmektedir. Açıklık ortasındaki kolonlar ise kat kirişlerini birbirine moment aktaracak şekilde bağlayarak taşıyıcı sistemi bir tür vierendeel kirişine dönüştürmektedir. Bu durum kat kirişlerinin konfor şartını sağlamasında oldukça etkin bir rol oynayacaktır. Bu prensip (yerdeğiştirmelerin eşitlenmesi) uçlardaki uzun konsollar içinde geçerlidir. Yönetmeliğimiz bu gibi durumlara ( düşey taşıyıcıların süreksizliği) bazı katsayıların kullanılması koşulu ile izin vermektedir.

Yapıların düşey yükler ve deprem yükleri altındaki davranışı, üç boyutlu dinamik analiz, sonlu elemalar metodu ve matris deplasman metodu kullanarak gerçeğe en yakın çözümler yapan yazılımlar kullanılarak yapısal hesaplar yapılacaktır. Büyük açıklıkların geçildiği yapılar için ayrıca ikici mertebe hesapların yapılması, yapının nonlinear bölgedeki davranışlarının incelenmesi gerekecektir.

Sonuçlar
Yapılan ön inceleme sonucunda binada statik açıdan problem bulunmamaktadır.