Süper Kent Zonguldak Dosyası Başlıyor

2018'den itibaren üç aylık periyotlar halinde Türkiye'nin kentlerini inceleyeceğimiz Süper Kent dosyasında yılın açılışını, kara elmasın memleketi Zonguldak ile yapıyoruz.

Zonguldak’ın bilinen tarihi M.Ö. 1200’lere kadar uzansa da, yöre tarihine kıyasla Zonguldak kentinin tarihinin çok daha yakın zaman içinde şekillendiğini söyleyebiliriz. Yüzyıllar boyu Friglerden Perslere, Romalılardan Selçuklulara birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış olmasına rağmen Zonguldak için asıl dönüm noktası, bölgede kömürün bulunması ve ardından Hazine-i Hassa (Evkaf Nezareti) yönetimi ile 1848 yılında ilk kömür işletmeciliğinin başlaması oldu. Padişah fermanı ardından tanımlanmış havza sınırları içinde yer alan kömür işletmeleri ile birlikte şehirleşme faaliyetlerinin başladığı Zonguldak, 1850 sonrası hızla gelişen ekonomisi sayesinde Anadolu coğrafyası için stratejik bir konum edindi ve çevre yerleşmelerden yöreye doğru yoğun bir işçi akını yaşandı. ¹  Bu dönem içinde yerli sermayenin yanı sıra yabancı yatırımcılar da Zonguldak’a gelmeye başladı. Kırım Savaşı ile, havza ocaklarının yönetimi İngiltere’ye bırakıldı ve bu dönemde dekovil hatları, yeni demir yolları döşendi. ²

On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren yoğun göç alan yerleşmede gerçekleşen kontrolsüz yapılaşma faaliyetleri, bölgedeki kömür tesisleri için engel oluşturmaya başladı. Bu duruma karşı önlem almak üzere 1910’da ilan edilen Teskere-i Samiye Kanunu ile havzanın tamamı kamulaştırılarak, havzada özel mülkiyet sınırlandırıldı. Ancak bu müdahalelere rağmen, bölgedeki hızlı ve plansız gelişmenin önüne geçilemedi. ³

(Kaynak: zonguldak.bel.tr)

1924 yılında il olan Zonguldak, Cumhuriyet sonrası ilan edilen ilk il olma özelliğini taşıyor. Cumhuriyet Dönemi ile beraber kentsel altyapı üzerine çalışmalar ve endüstriyel yatırımlar ilde ağırlık kazandı ve işçiler için toplu barakalar inşa edildi. 1940 senesinde kömür havzasının tamamen devletleştirilmesi ile ocaklar bir araya toplanırken, lojmanlar ve sosyal tesislerin sayısı arttırıldı. ¹ Bu dönemde yapılan sosyal tesisler, kent yerleşimini yönlendiren ana faktörler olarak karşımıza çıkıyor. 

Seyfi Arkan’ın Kozlu Kömür-İş İdare Binası ve İşçi Evleri Sitesi Projesi, 1930’lu yıllarda Türkiye’de inşa edilen önemli sosyal konut yerleşimlerinden biri.

İlk imar planının 1953 yılında hazırlandığı kent, bu plandan on bir yıl sonra, 1964’te, Türkiye’deki ilk geniş kapsamlı planlama çalışması olan Zonguldak Bölgesi Ön Planı ile tanıştı. 1960’ların sonlarına doğru, bir sonraki imar planı için İller Bankası’nda başvurulduğunda Zonguldak, Kilimli, Kozlu ve Çatalağzı yerleşmeleri “Zonguldak Metropoliten Alanı” adı altında, bir bütün olarak ele alındı. Ancak 1980 sonrasında bu bütüncül yaklaşım sonra erdi ve yerini tekrar parçacıl planlamaya bıraktı.¹

Kömürün bulunmasının, kentin gelişmesinde büyük bir kırılmaya neden olduğu Zonguldak’ın, madencilik faaliyetleri sayesinde Batı Karadeniz’de ve Anadolu coğrafyasında hayati bir rol taşıdığını söyleyebiliriz. Ancak bu rolün bir bedeli olarak, kente yapılan yatırımlar ile orantılı ortaya çıkan ani nüfus değişimleri, havzada mülkiyete dair sıkıntılar ve işçi sınıfın konut ihtiyacının karşılanmasındaki sorunlardan ötürü Zonguldak, uzun yıllar boyunca çarpık yapılaşma ile mücadele etmiş.

Cumhuriyet Dönemi’nden itibaren sürekli ve hızlı dönüşüm süreçlerinden geçen kent hakkında yapmış olduğumuz bu kısa girişin ardından dosyamız, önümüzdeki üç ay boyunca paylaşacağımız haberler, projeler ve söyleşilerimiz ile devam edecek. Dosyaya eklenen içerikleri Süper Kent: Zonguldak etiketinden takip edebilir, katkı sağlamak ve dosya hakkında önerilerde bulunmak için editor@arkitera.com üzerinden bizimle iletişime geçebilirsiniz.

Kaynaklar:

1 – Zonguldak Belediyesi, 2015-2019 Stratejik Planı

2 – Türkiye Taşkömürü Kurumu Resmi Sayfası, “Havza Tarihi”

3 – Zonguldak Belediyesi, 2010-2014 Stratejik Planı