Metin Bayrak – “Günümüz Mimarisine Felsefe ile Bakmak”

07 Şubat 2012 Salı günü saat 19:30'da, Metin Bayrak tarafından "Günümüz Mimarisine Felsefe ile Bakmak" konulu söyleşi gerçekleştirilecek.

Bilginin mobilizasyonu da denebilecek küreselleşme olgusunun yaşandığı günümüz, ister bireysel ister kurumsal bütün aktörleri mekânlar – kültürler – bilinçler – disiplinler arasında hareket etmeye zorlamakta. Bilgi, yalnızca içeriğiyle değil biçimiyle de hareket ederek üretildiği yerden eşzamanlı olarak alınıp birden çok bilinçte ve yerde varlık kazanmakta. Diyalektik, bu süreci hızlandırarak zenginleştirmekte. Herhangi bir mimari yapının, nerede olduğu, genellikle, ne mimarından ne malzemesinden ne üslubundan ne… anlaşılmakta. Heryerdelik, hiçbiryerdeliktir de; bu, bir bakıma, günümüz mimarlığının kimlik(sizlik)liği olarak da okunabilir.

İnsanlar ile toplumlar, yaşama biçimlerini, hayatı kavrayış şekillerini çeşitli araçlarla nesnelleştirirler; bu nedenle her tavır ideolojiktir. İdeolojik olan tavır, “iktidar” ve “kimlik” kavramlarıyla harmanlanır; mimari yapıda buna işlev ve sağlamlık / kalıcılık yanında estetik de katılır; üç boyutlu hale gelip kalıcı bir varlığa dönüşen mimari yapıların dayandığı bir zihniyet dünyasının varlığı vakıadır.

Mimarlık objesinin yerleştiği mekân ile birlikte yarattığı ideolojik tavır işleve indirgenemez; işlevi aşan boyutlara sahip olup habitatıyla anlam kazanır. Mimari obje, kimliğine, fonunda yer alan habitatla (mekân / yaşam) birleşerek kavuşur; insan bilincine nüfuz ederek kalıcılaşır. İdeoloji, iktidarın, mekânı yeniden yaratıp anlamlandıran temel aygıtıdır. İktidar, kuvveden fiile geçmiş ideoloji olarak kentsel yaşam mekânlarını ve de facto yaşamı, yaşamın öznelerini(n) üret(il)me sürecinde başat aktördür. Yaşamın habitatı, ideolojinin kendini yeniden ürettiği temel fondur. Yaşam, fon ile objeler arasındaki diyalektik ilişki olarak varlık kazanır. Mimari obje ile yeniden üretilen mekân, ideolojinin iktidar aracılığıyla kendini estetik bir obje olarak nesnelleştirip meşrulaştırdığı habitatıdır. Mekân, iktidarın ideolojisini çeşitli araçlarla realize edip nesnelleştirdiği kültürün habitatı olmak bakımından görünür bir kimliğe sahiptir.

Mimari eser, aynı zamanda estetik bir objedir. Mimarinin işlevden öte bir anlamı olması, onu başlı başına bir “değer” kılar; bir mimari yapının üretim süreci ve yaşam süreci, insanın “ethos”unu biçimlendirmesi nedeniyle etik bir olgudur da; bu, ona ideolojik bir kimlik kazandırır. Mimari dil, “zeitgeist”tan bağımsız olamadığı gibi güncel dilin, zihniyet dünyasının da parçası olmaktan kendini kurtaramaz. Zihniyet dünyası, kaçınılmaz biçimde mimaride de nesnelleşir.

Bir sanat dalı olarak mimarlık ve felsefe kavramının çözümlemesi ile başlanarak mimari yapıların felsefi okuma”ları, temel kuramsal çerçeve sunan Hartmann’ın Geistik tabaka, Altusser’in “ideoloji”, Adorno’nun “kültür endüstrisi” ve Foucault’un “iktidar” kavramlarıyla “yapılacaktır.

Felsefi okumaları yapılacak yapılar, 2000’lerde inşa edilen çeşitli türdeki yapılardan seçilerek belirli sayıda örnekten oluşacaktır.

Felsefe, mimarlığın strüktürüdür. Strüktürü alındığında geriye bina değil yığın kalır; ortada, artık bir araya getirilmiş ama “çimentosu” olmayan malzeme yığınından söz edilebilir. Bu farkındalıkla günümüz Türk Mimarlığının felsefi temelleri, interdisipliner bir bakış açısıyla çözümlenerek serimlenecektir.

Bu konuşmanın amacı, günümüz Türk mimarlığında kimi mimarlık ürünleri temele alınarak ideolojik birer nesne olan yapılarda nesnelleşen “iktidar”, “kimlik” ve “estetik” kavramlarına felsefeyle bakmaktır; böylece her geçen gün küreselleşen dünyanın aktörlerine yüklediği rolleri daha çok icra etmeye çalışan, göreli olarak başarılı da olan Türkiye’nin günümüz mimarlık ortamının dayandığı felsefi temelleri analiz ederek genelinde Mimarlığı özelinde Türk Mimarlığını ve mimarlık üzerinden ekonomik-sosyopolitik yapıyı tanımak isteyenlere yeni bakış açıları kazandırmak.

Anahtar kelimeler: “mimari eleştiri”, “mimariye felsefeyle bakmak”, “mimarinin felsefi eleştirisi”, “mimaride iktidar”, “mimaride ideoloji”

Kısa biyografi: 1973’te Denizli’de doğdum, lisans ve yüksek lisans öğrenimimi Hacettepe Üniversitesi’nde felsefe alanında yaptım. Şu anda İstanbul’da özel bir kurumda felsefe öğretmeni olarak çalışıyor, mimarlık alanında doktora programına hazırlanıyorum.

(V. Metin Bayrak)