MİMAD Ocak Ayı Doktora Semineri: Paul Bonatz’ın Türkiye Yılları

Paul Bonatz'ın Türkiye Yılları adlı seminer, 1877-1956 yılları arasında yaşamış Alman mimar Paul Bonatz'ın Türkiye'de geçirdiği yıllara odaklanır.

1916, 1927 ve 1942 yıllarında muhtelif sebeplerle birer defa Türkiye’yi ziyaret etmiş olan mimar, 1943-1954 arasında geçen on bir yılda ülkede yerleşik olarak yaşamıştır. Seminerin amacı, bir yandan Bonatz’ın Türkiye’deki ideolojik ve morfolojik üretimlerini arşiv belgeleri üzerinden ve mümkün olduğu kadar tarafsızca ortaya koymaya çalışmak, diğer yandan, söz konusu üretimlerin ülkenin mimarlık ortamında çarptığı yüzeyleri tespit edebilmek adına adı geçen yıllar ekseninde bir mimarlık tarihi okuması yapmaktır. Bu iki paralel okuma, Bonatz’ın Türkiye ve Türkiye’deki mimarlık çevreleriyle kurduğu ilişkiyi doğru yorumlayabilmek adına oldukça kritiktir.

Sözü edilen ikili paralel okuma, belge çalışmasının yanında bir literatür taraması yapmayı zaruri hale getirir. Bu bağlamda mimarın Türkiye ile ilk kurduğu ilişki olan 1916 yılından, ülkeyi tamamen terk ettiği 1954 yılına kadar geçen zaman dilimi, var olan muhtelif mimarlık tarihi anlatıları üzerinden anlaşılmaya ve ortaya konmaya çalışılır. Başta Arkitekt ve Mimarlık dergileri olmak üzere dönemin yayınları taranır, dönem üzerine yazılmış metinler kapsamlı olarak incelenir. Bu suretle Paul Bonatz’ın üretimlerinin arka planı doldurulmaya, içerikleri daha yakından anlaşılmaya çalışılır.

Seminerin asıl odağı, mimarın Türkiye’de yerleşik olarak geçirdiği on bir yıl olmakla birlikte, öncesinde bu coğrafyaya değdiği tek seferlik serüvenler de detaylı birer okumaya tabi tutulur. Türk-Alman Dostluk Yurdu proje yarışması dolayısıyla Türkiye’ye ilk geldiği yıl olan 1916, yaptığı Doğu Avrupa gezisi dahilinde İstanbul’a uğradığı yıl olan 1927 ve Anıtkabir proje yarışması jürisi olarak ülkeye davet edildiği yıl olan 1942, hem saydığımız nedenler, hem de bu dönemlerin Türkiye ve Almanya bağlamlarındaki sosyo-kültürel ortamları doğrultusunda detaylı bir şekilde değerlendirilir.

Bu çalışmanın ana fikri, Paul Bonatz’ın bir iktidar figürü olması üzerine kurulur. Milli Mimari söylemi bağlamında, Türkiye’ye geldiği andan itibaren, muhtelif birçok yöntemle iktidarını pekiştiren Bonatz’ın kullandığı tüm mecralar yakından incelenir ve tüm detaylarıyla analiz edilir. Sürekli olarak birbirini üreten bir sarmal içerisinde kıvrılan söylem ve iktidar dahilinde Paul Bonatz’ın pozisyonu anlaşılmaya çalışılır.

Paul Bonatz’ın Türkiye Yılları adlı çalışma, Paul Bonatz’ın Türkiye’de geçirdiği yıllar üzerine yapılmış en kapsamlı çalışmalardan biri olma iddiasındadır. Aynı zamanda bir mimarlık tarihi anlatısı ortaya koymak suretiyle Bonatz’ın üretimlerinin altının doldurulmaya çalışıldığı bu tez, literatüre kendi konusu dahilinde önemli bir katkı yapmayı amaçlamaktadır.