MİMAD Seminerleri: Kadıköy’ün Kaybolan Özellikleri

MİMAD Seminerleri kapsamında düzenlenen ve Arif Atılgan'ın konuşmacı olacağı "Kadıköy'ün Kaybolan Özellikleri" başlıklı seminer, 21 Aralık 2022 Çarşamba akşamı saat 19:30'da Zoom üzerinden yapılacak.

Etkinlik metni:

Seminerde konu iki ayrı bölümde ele alacaktır.

İlk kısımda ele alınacak daha kapsamlı içerikteki konular şunlardır:

1-KALKEDON: Kalkedon, bilindiği gibi Kadıköy’ün ilk ismidir. ‘Körler Şehri’ anlamındadır. Buraya M.Ö. 675 yılında Megaralılar yerleşmiştir. Onlara daha güzel bir yer olan Sarayburnu’na gelenler bu adı takmışlardır. Anadolu Yakasını o kadar kötü görmüşlerdir ki ‘buraya ancak körler yerleşebilir’ diyerek oraya Körler Şehri adını takmışlardır. Kadıköy’de Kalkedon şehrinin surlarının bulunduğu alan günümüze kalmamıştır. İskele, Altıyol, Ayvalıtaş Meydanı ve Mühürdar arasında kalan alandır. Maalesef bu surlardan günümüze hiçbir iz kalmamıştır.

2-YELDEĞİRMENİ: Burası Kadıköy Çarşısı ile birlikte Kadıköy’ün en eski yerleşim alanıdır. Galata ile birlikte ilk apartmanlı mahalle örneğidir. Osmanlı’nın Anadolu yakasına gelmesinden itibaren Yeldeğirmeni’nde yaşam oluşmuştur. Zira ordunun süvarileri Haydarpaşa Çayırı’nda, piyadeleri Talimhane Meydanında talim yapmışlardır. Semt bu iki kalabalık arasında oluşmuştur. 1800’lü yıllarda ilk sokaklar görülür. 1872 yılında Kuzguncuk’ta çıkan yangın sebebiyle buraya Yahudiler gelmişlerdir. Yeldeğirmeni, Müslüman ve Hristiyanların birlikte yaşadığı bir semtimizdir. Burada Türk, Yahudi, Rum, Ermeni, her kimlikte insan birlikte olmuştur. Semtte daima mahalle yaşantısı görülmüştür. Ancak 2000’li yıllarda uygulanan Canlandırma Projesi sebebiyle değişim yaşanmıştır. Semt mahalle görünümünden uzaklaşmış, eğlence mekânlarının bulunduğu alan haline gelmiştir.

3-KADIKÖY ÇARŞI: Asırlık Çarşı adeta müze gibi idi. Ancak burada da 2000’li yıllarda uygulanan Canlandırma Projesi sebebiyle Çarşı kimlik değiştirmiştir. Artık geçmişten gelen esnaflar kaybolmuşlardır. Onların dükkânlarında yeme-içmeciler bulunmaktadır. Maalesef bu işyerleri tarihi Çarşı ile sınırlı kalmamış Altıyol ve Moda’ya kadar sınırlarını genişletmiştir. Garip olan şudur ki Kadıköy’de yeniden yapılan planda tarihi Çarşı, Altıyol ve Moda’ya kadar genişletilmiştir. Yani Çarşı’da çarşılık kalmamış ama alanı oldukça fazla büyütülmüştür.

4-HAYDARPAŞA GARI-İSKELESİ-LİMANI-ARKEOLOİK KALINTILARI: Haydarpaşa’da önemli değişiklikler görünmektedir. Gerek Gar’da yapılan restorasyon çalışmaları gerekse alanda yapılan  arkeolojik kazılar sebebiyle buraya uzun süredir tren gelmemektedir. Çalışmalar bittiğinde biri Ankara hızlı trenine diğer ikisi banliyö trenlerine ait olmak üzere alana üç hat gelecektir. Ancak iskelesine vapur gelmemekte ve liman atıl kalmaktadır. Gar’daki çalışmaların ne safhada olduğunu pek öğrenemiyoruz. Zira içeri kimse sokulmuyor. Ama diğerlerini görebiliyoruz. Özellikle arkeoloik kalıntıların arasından trenler Gar binasına kadar nasıl gelecek merak ediyoruz.

5-KUŞDİLİ ÇAYIRI: Kuşdili Çayırı Osmanlı döneminin son dönemlerinden, Cumhuriyet döneminin ise ilk dönemlerinden günümüze gelmiştir. O yıllarda burası insanların sosyalleştiği bir alandır. O günlerin alışkanlık ve adetlerine göre insanlar çayırda piyasa yapmaktadır. 1980’li yıllarda buraya Salı Pazarı getirilmiş ve Çayırda bozulmalar başlamıştır. Doğal olarak Pazar yerinin gereği olarak çayır tamamen kaybolmuş, ağaçlar da kesilerek yok edilmiştir. Daha sonra Pazar yeri kaldırılmış ancak bu sefer de alan otopark olarak kullanılmaya başlamıştır. Günümüzde buranın tekrar çayır ve koruluk hale getirilmesi için halkın mücadelesi vardır. İBB’nin hazırladığı bir plan alana yeşili getirmektedir ama yine otopark korunmuştur. İnsanlar burasının tamamen yeşil alan olmasını istemektedir.

6-KALAMIŞ İSKELESİ VE YAT LİMANI: Kalamış İskelesi 1800’lü yılların sonlarından itibaren hizmet vermektedir. Ancak 1970’lerde başlayıp 1980’lerde hızlanan sahil doldurulması ile yok edilmiştir. Buradaki kumsal yok olmuştur. Diğer yandan dolgu alanının bir kısmı tekne çekek yeri olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu durum giderek Fenerbahçe’ye kadar olan kıyının da eklenmesiyle Yat Limanı haline getirilmiştir. Daha sonra yapılan değişikliklerle Yat Limanı büyütülmüştür. Günümüzde buranın daha kapsamlı hale getirilerek kullanılması planları yapılmaktadır. Kalamış İskelesi artık yoktur. Halkımız buranın tamamen kaldırılmasını ve halka açılmasını istemektedir.

7-SÖĞÜTLÜÇEŞME İSTASYONU: Adını burada bulunan bir çeşmeden almıştır. 1872 yılında, çalışmaya başlayan tren için istasyon yapılmıştır. Söğütlüçeşme İstasyonu yıllarca halkımıza hizmet etmiştir. Bir çalışan tarafından çevresi 25-30 yıl kadar önce ağaçlandırılmıştı. İnsanlar hem gölgesinde dinlendiği hem temiz havasını soluduğu hem de meyvelerini yediği ağaçlardan oldukça mutluydu. İstasyonun Gar yapılma çalışmaları için bu ağaçlar kesilmiştir. Buradaki çalışmalar Gar işlevinin Söğütlüçeşme’ye getirileceğini göstermektedir. O zaman Haydarpaşa ne olacaktır? Gar Haydarpaşa’da mı Söğütlüçeşme’de mi yapılacaktır? İnsanlar doğru bir açıklama beklemektedirler. Bu arada viyadükler hızla dikilmektedir.

8-FİKİRTEPE: 1970’lerden önce buraları kırlık yerlerdi. İstanbul’da sanayi tesisleri çoğaldıkça kırdan kente göç başladı. Gelenlerin yerleştiği alanlardan biri de Fikirtepe idi. Burada yapılan gecekondu ve kaçak binalar ile kendine özel bir yerleşim alanı ortaya çıkmıştı. 2000’li yıllarda 1/1000 Fikirtepe ve Çevresi Uygulama İmar Planı ile burası yoğun bir yapılaşmaya açılmıştır.  Şartlara bağlı olarak 6 emsale kadar yapılaşma izni verilen alan Kadıköy’ün tüm dengelerini alt üst etmiştir. Başlarken olduğu gibi bittiğinde de çeşitli sorunlar içeren bu proje günümüze kaotik bir şekilde gelmiştir.

İkinci bölümde ise Kadıköy’e ilişkin noktasal bazı konular ele alınacaktır. İnsanlar Kadıköy’de yıllarca entelektüel bir yaşam sürdürmüşlerdir. Çevre sadece insanların yaşamıyla değil tarihi eserleriyle, yapılarıyla, mekânlarıyla kendine özeldir. Ancak özellikle son 20 yıldır olumsuz gelişmeler olmuştur.

Yukarıda yazılan kapsamlı konuların dışında Kadıköy’de yıllardır çeşitli değişiklikler yapılmıştır. Sonuçta tüm çevre, eğlence amaçlı yeme-içme sektörünün etkisinde kalmıştır. Dolayısıyla çevre kimliğini kaybetmiştir. Kadıköy her gün kendi nüfusu kadar başka semtlerden eğlenmeye gelenleri de barındırmaktadır.

Zoom üzerinden online yapılacak seminere mimadseminerleri@gmail.com adresinden isim-soyadı ve eposta adresi bildirilerek kayıt olunabilir.