Bir otelin inşaat çalışmaları sırasında ortaya çıkan…

Müze Otel Antakya, Temmuz 2019’da açıldı.Açılışından tam 10 yıl önce, 2009’da -yatırımcısının sözüyle- bu arsada bir otel yapma fikri oluşmuş. Turizmin hareketlenmeye, Hatay’ın parlamaya başladığı o yıllarda büyük bir talihsizlik olarak Suriye’deki istikrarsızlık baş gösterdi. İnşaatın tamamlanıp otelin açılmasının üzerinden altı ay geçmeden de pandemi başladı. Turizmi son derece olumsuz etkileyen bu iki durum halen devam ediyor. Otel bu koşullar altında, geçtiğimiz iki yılda ilk ziyaretçilerini ağırladı.

Yapı, Antakya Çarşısı’nın 2 kilometre kadar kuzeydoğusunda 17 dönümlük bir parselde yer alıyor. Yatırımcı ASF Otelcilik 2001 yılına kadar çok hisseli parseldeki arsaları satın alıyor. 2009’da otel yapım süreci başlıyor. Hilton’la görüşülüyor. Hilton iki bodrum kat talep ediyor. Bunun üzerine III. derece arkeolojik sit alanı olan arsada bir sondaj kazısı yapılıyor. Ve kazıdan buluntular çıkmaya başlıyor. Ardından koruma kurulunun talebiyle bilimsel bir kazı başlıyor ve kazı 7 ayda tamamlanıyor. Süreci ayrıntılı dinlemek isteyenler için Emre Arolat Antakya Müze Otel’i Anlatıyor.

Güneydoğusundaki Habibi Neccar Tepesi’nden akıp gelen ve zamanında arsanın ortasından geçen derenin izini kullanmak; bodrum katlarda yapılamayan tüm otel servislerini çatıya taşımak; otel odalarını prefabrike olarak hazırlayarak zeminle çatıdaki otel servislerinin arasına “istiflemek” temel kararlarıyla Müze Otel şekilleniyor. Otelin de müzenin de koridorları açık havada. Sadece ihtiyaç duyulan mekanlar kapalı.

Yazının buraya kadar olan bölümünü bilenler olabilir ama konudan habersiz olanlar için bu kısa giriş yazısının da burada durması gerek.

Otelin inşaatını 2015’te dışarıdan, 2016’da şantiyeye girerek görme şansını yakalamıştım. Açıldığı günden bu yana da gidip göremedim, bu nedenle bir tivit bile yazamadım. Sonunda geçtiğimiz hafta gittim, gezdim, uyudum, yedim, bir daha gezdim.

Mimarlık üretimi tartışmaları içinde önemli bir yer tutacağı belli olan yapı ile ilgili bugüne dek en kayda değer yazıyı Arkitera.com’da -kendisi de Antakyalı olan- Ömer Selçuk Baz’ın yazdığını söyleyebiliriz. Baz yazısında özet olarak ne olursa olsun böyle bir parselde bir otel yapılamayacağını keskin bir dille vurgulamıştı. Baz’ın samimiyetle ve başka zaman ve platformlarda da vurguladığı mimarlık eleştirisinin olmadığı tezini ispatlarcasına yazının ve yapının açılmasının üzerinden 2,5 seneden uzun bir zaman geçtiği halde bu kadar önemli bir yapı ile ilgili yazılanların sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor.

Yapıyı sevenler ve sevmeyenler çok. Öncelikle kendi pozisyonumu netleştireyim. Bence EAA ve ASF Otelcilik inanılmaz bir işi başarmışlar. Çok sayıda eleştirim var ancak yapının -tam da Baz’ın yazısında bahsettiği gibi- ve fakat “amasız” çok iyi olduğunu düşünüyorum.

Belki de içinde bulunduğumuz ortamdan her meseleyi uçlarda yaşıyoruz. Sevgimizden ya da nefretimizden öldürebiliyoruz önümüze gelenleri… Savrulmadan, kimseye yaranmaya çalışmadan yazmaya çabaladım, savrulmadan okunabilir umuyorum ki.

Yapı olumlu yönleri şunlar bunlar diye sıralamaya gerek olmayan bir başyapıt. Olumsuz yönlerini ise temelde üç başlıkta toplayabiliyorum: Çevresine kapalı; buluntuların sergilenişindeki rasyonellik sorunu; yerin bağlamından kopuk cephe ve kabuk.

Çevresine Kapalı

Otel çevreye kapalı. 100m’ye 200m’lik parselin çevresi belli yerlerdeki girişler hariç cam bir duvarla tamamıyla çevrelenmiş. Bir başka deyişle yapının zemin kotunu cam duvarlar oluşturuyor.

Hafif eğimli arsasının zemin, zemin altı ve zemin üstü kotlarındaki fonksiyonlar; lobi, otele ait iki restoran, müze ve yine otel müşterilerinin kullanımına ayrılmış olan ve dua odası olarak adlandırılan mescit. Kuzeydoğu ve güneybatıda yer alan birer güvenlik kontrolünden geçtikten sonra lobi, lokantalar ve mescidin bulunduğu üst yürüme platformuna; arsanın güneydoğusundaki Süreyya Halefoğlu Caddesi üzerindeki girişten de müzeye erişiliyor. Bu girişler dışında alt ya da üst gezinti platformlarının bulunduğu alana erişim mümkün değil. Güneybatı yönündeki lobi girişinin ise daha çok otel müşterileri tarafından içeriden dışarıya doğru kullanıldığını söylemek mümkün. Bu açıklamalar sonrasında müze ve otelin kentle kurduğu ilişkinin iki kontrollü kapı ile olduğunu söyleyebiliriz. “E bu bir otel elbette öyle olacak” diyemeyiz çünkü bu bir müze ile otel ve zemin, zemin altı ve zemin üstü kotları kentsel ilişkileri destekleyecek fonksiyonlarla zenginleştirilebilirdi. Otelin zemin kattaki lokantaları da kapalı, içeride ve bu merkezi kontrolden geçtikten sonra girilen yerler. Yani lokantalara ayrı bir giriş yok. Bu durum kuşkusuz otelin işletmesi açısından büyük avantajlar sağlıyor ve bu açıdan anlamak mümkün ancak…

Otel’in Antakya çarşısına uzaklığı 2 kilometre, Sen Piyer Kilisesi’ne uzaklığı ise 400 metre. Her iki mesafe de yürümek için oldukça ideal ancak otelden ne merkeze ne de Sen Piyer’e yürünmüyor. Yürünmüyor çünkü yürümeyi teşvik edecek hiçbir şey yok. Kaldırım yok, geceleri yürümek için iyi bir his vermiyor, kışın hava kirli vesaire…

Otelin bulunduğu mahallenin adı 5. Mıntıka hemen güneydoğusunda Sen Piyer’in karşısındaki mahalle 4. Mıntıka Mahallesi bulunuyor. Bu iki mahallenin arasından geçen Süreyya Halefoğlu Caddesi belirli bir yerden sonra Kurtuluş Caddesi adını alıyor. Bu cadde otelden Antakya çarşısına yürümek için kullanılacak yol, ve yürümek mümkün değil.

Kentin yakın çevresindeki açık alan konforu o kadar yapının mükemmele ortamından uzak ki otelin kuzeydoğusundaki komşusu Hacılar Sokak’ta yol refüj ile ayrılmış ve yaya otelden çıktıktan sonra karşıya bile geçemiyor.

Etrafını Dönüştürme Miti Neden Çalışmıyor?

Bilbao etkisi kavramı ya da ondan bağımsız çevreyi dönüştürmek için oraya bir mimarlık tohumu atmak meselesi neden bizde çalışmıyor? Bu kadar nitelikli bir mimarlık ürününün içinde bulunduğu mahalleyi, Sen Piyer’i değil tüm Antakya’yı dönüştürmesini beklemek hakkımız değil mi?

Geçtiğimiz bir yıl İBB’de danışmanlık yaptım. Ortalamada her gün 14-15 saatimi İBB Kasımpaşa Ek Hizmet Binası’nda geçirdim. Binada 3.000’e yakın çalışan var ve İBB’nin burasını ek hizmet binası olarak kullanmaya başladığı 2015’ten bu yana çevresine hiçbir katkısı olmamış. Çünkü kapalı. Tüm giriş çıkışlar bir yerden ve içeride her türlü servisi sunuyor.

Etrafını dönüştürmek için iyi mimarlık, iyi işletme, beyaz yakalı vb. yeterli olmuyor. Yapının / yatırımın kentle kurduğu ilişki de çok önemli. Müze Otel açılalı 2 yılı aşkın bir zaman geçti ama Müze Otel’den Sen Piyer’e yürüyecek bir yaya düzenlemesi yok, zaten kimse de yürümüyor; siyah Vitolar, beyaz minibüsler içinde taşınıyor 400 metrelik mesafeye otel konukları.

İstanbullu bir “seçkin” uçağa biniyor, Hatay Havalimanı’ndan araçla alınıyor, otele yerleşiyor. Sonrasında yine her operasyon araçlarla yapılıyor. Müze Otel’in bir yatırımcının müthiş oteli olmaktan öteye geçmesi için işletmecilerin ve kent yöneticilerinin bu konuda kafa yorması gerek.

Buluntuların Sergilenişi

Yapıyla ilgili eleştiri konusu olabilecek diğer bir konu buluntu katındaki yapısal düzenlemeler. Malzemesi son derece özenle seçilmiş ve buluntu düzenleyici olarak kullanılan yapı elemanları (uzaktan ne olduğu okunmuyor mozaik, toprak, prekast…) büyüklüklerine ve yayılışına son derece özen gösterilmiş çakıl, çakıldan arta kalan yerlerde serilen irice -ama eşit büyüklükte ve titizce düzenlenmiş taşlar, mozaik ve çakılın arasında adeta titizce döşenmiş bir drenaj borusunu andıran eski su seramikleri, mozaik ve çakılla düzenlenmiş merdiven basamakları… Fazla mükemmel.

2,5 metre çapında açılan 66 temel ve yapının tüm çevresini dönen prekast perde duvarı ile beraber düşünülünce ister istemez düşündürüyor ve buluntu katındaki düzenlemelerin bu kadar cetvelle çizilmiş gibi olması garipseniyor.

Mimarı Emre Arolat yapıyı anlattığı konuşmasında kazının 7 ayda tamamlandığına birkaç kez vurgu yapıyor. Bu vurgunun hemen ardından ise kazının nitelikli yapıldığının altını kalınca çiziyor. Böyle bir kazı için 7 ay yeterli bir süre mi bilmiyorum. Ama Türkiye’de bu tür alanlarda ay değil on yılların harcandığını biliyorum. Ve şunu da biliyorum: zamanı parayla, iş gücüyle ya da nitelikle değiştirmek mümkün değil; zamanın yerine bir şey konamaz.

Başka Ne Yapılabilirdi?

Arsa kamulaştırabilirdi. Bugün o civarda arsa fiyatları 1.500 TL/m² civarında; 17.000 m² olan parsel kamulaştırılsa 25 milyon gibi bir tutar oluşurdu ki oldukça önemsiz bir rakam. Kamulaştırılsaydı “Bir otelin inşaat çalışmaları sırasında ortaya çıkan…” sözüyle başlayan, üzerinde muhtemelen bir saçağı olan, turkuaz renkli cam ve paslanmaz çelik kullanılarak düzenlenen bir açık hava sergimiz olacaktı. Açıldığında bir iki kez haberini -belki- duyacak, sonra unutup gidecektik.

Söz konusu düzenlemenin projesi en iyi ihtimalle doğrudan temin ya da 21F ile yaptırılacak ya da açık ihale yöntemiyle alınacak tasarım hizmetinde -zaten olması gerekenin üçte bir olan yaklaşık proje maliyetinin de üçte birine- adını hiçbir zaman duymadığınız bir mimarlık ofisi işi alacak ve buraya bir saçak, turkuaz renkli camları olan yürüme yolları tasarlayacaktı.

Müze Oteli Roma’da yapmakla Türkiye’de yapmak aynı şeyler değil. “Böyle söylendiği için Roma olamıyoruz” demek de çözüm değil.

Mevzuatımızın, mimarlık kültürümüzün ve iletişim alanımızın bir araya gelerek oluşturduğu bir koruma ortamımız var. Bu kültür “koruyormuş” gibi yapmak üzerine kurulu. Koruma mekanizmalarının temelini oluşturan kurullar sistemi garip bir mesnetle, tutarsız ve liyakat esaslı yürümüyor…

Türkiye’de buluntu söz konusuysa ilk hamle üzerini bir camla kapatmak oluyor. Turkuaz ya da koyu mavi renkli bu camlara çoğu zaman paslanmaz çelik ya da bütçe kısıtlıysa alüminyum korkuluklar eşlik ediyor. Türkiye’yi yeterince geziyorsanız ne demek istediğim gözünüzün önünde canlanmış olmalı.

Öte yandan Hatay’da yakın zamanda (2014) açılan, mozaiklerinden övgüyle bahsedilen, Şuppiluliuma Heykeli ile hepimizin zihninde yer eden, Müze Otel’e sadece 1 km mesafede ve yaklaşık eşit büyüklükte inşaat alanına sahip Hatay Arkeoloji Müzesi gündemimize neredeyse hiç girmedi.

Şanlıurfa’nın tarihi merkezindeki belki de en değerli parselde yapılan Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi de benzer büyüklükte. Türkiye’nin en büyük arkeoloji ve mozaik müzesi söylemiyle 2015 yılında açıldı, gündemimize girmedi.

Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi

Biraz daha geriye gidersek 2011 yılında Zeugma Mozaik Müzesi açıldı. Benzer büyüklükte, yakın coğrafyada ve gündemde çok az yer işgal etti.

Bu üç müzeden hiçbirisini görmek için bölgeye gitmez ancak Müze Otel’i görmeye gidersiniz. Neden?

“Müze Otel burada değil başka bir yerde de yapılabilirdi” eleştirilerini bu gerçekler eşliğinde düşünmek gerekiyor. Arsa, miras, yatırımcı ve tasarımcı bir araya geldiği için konu gündemimizde. Bunlardan bir tanesini alırsak ortaya bu sonuç çıkmayacak, hep alışkın olduğumuz Türkiye durumu ile karşılaşacaktık.

Dipteki Notlar

Yazarken düşündüğüm ve kenara not ettiğim ancak yazının özü ile biraz daha uzak duran notlarımı da buradan sonrasına eklemek istiyorum:

Bugüne kadar yapı ile ilgili yapılan çok sayıda yorum var. Google Harita, Foursquare, Tripadvisor gibi bilgi siteleri ve otel rezervasyon sitelerindeki değerlendirmeler oldukça olumlu. Tek tük işletme kaynaklı olumsuz görüş var. Mimarlık alanı ise yapıya oldukça mesafeli duruyor. Bu mesafeli duruşun nedeni üzerine düşünmek lazım.

Akropolis Müzesi

Dünyada kalıntıların üzerine yapılan ve gündemimizde yer bulan, benzer büyüklükte yapılar var. Bunlardan en önemlisi sanıyorum Akropolis Müzesi. İki yapı karşılaştırıldığında Müze Otel’de strüktürün ve aşağıda kalanların çok daha iyi sergilendiğini düşünüyorum.

Doğu Garajı

2005 yılında açılan Antalya Kent Merkezi Doğu Garajı ve Halk Pazarı Alanı Düzenlenmesi Mimari Proje Yarışması’nı Ozan Erkal’ın temsilcisi olduğu Erkal Mimarlık ekibi kazandı. Yarışmayla da yapılmış olsa ne yazık ki Doğu Garajı da bu yazıda savunduklarımın dışında kalamıyor.

Müşteri Kitlesi

Otelin fiyatı ve genel konumlanışı oldukça belirgin bir kitleyi hedefliyor. Bu durum bir eleştiri konusundan çok (toplumsal sistem eleştirisi yapılmayacaksa) tercih olarak düşünülebilir. Anadolu’da otellerde görmeye alıştığımız kitlelerin sadece belirli bir kısmını burada görmek mümkün. Öte yandan otelin 17 dönümlük alanı onu çevreleyen cam duvarla bu kitlenin hareketinin sınırlarını da belirliyor.

Otel müşterileri otelin terasına konumlandırılmış olan kahvaltı salonunda kahvaltılarını yaparken Antakya’nın mimari dokusunun ve kış havasının (bol duman) keyfini çıkarıyorlar.

Müze Düzenlemesi

Müzenin sergileme düzeni oteldeki tasarımın çekiciliğinden uzak. Böyle bir bütüncül tasarımın en can alıcı noktalarından birisi olması gereken müze yapının genel hali ile karşılaştırıldığında sıradan bir şekilde tamamlanmış görünüyor. Öyle ki müzede otelin ve buluntuların bir arada gösterildiği, basılı, okunacak büyüklükte bir grafik dahi yok. Böyle bir müzenin yapım süreci en az malzemeler kadar önemliyken bu süreç müze alanındaki 4 ekrandaki videoya indirgenmiş.

İşletme

Zemin katta kapalı cam bir mekandan oluşan lobiden odalara erişim dış hava koşullarındaki koridorlardan yapılıyor. Bu da çalışanların da açık alanlarda hizmet vermesi demek oluyor. Buna rağmen otel çalışanlarının kurumsal aidiyeti oldukça yüksek. Nasıl bir binada hizmet verdiklerinin farkındalar.

Dış hava koşullarındaki koridor ve diğer açık alanların toz nedeniyle bakım yükü klasik bir otele göre oldukça fazla. Spayı kullanacak bir müşteriyseniz kışın odanız ile spa arasındaki ulaşım nedeniyle oldukça cesur olmalısınız.

Tüm fotoğraflar yazara aittir.