Enzo Mari’nin, Bir Tasarım Deneyimine Dönüşen İsyanı

Studio-X İstanbul'da kurulan Mari Odası'na dair bir girizgah...

1968 yılında, İtalyan sanatçı ve tasarımcı Enzo Mari’den bir çekyat tasarlaması istendi.

Önce teklifi reddetmeyi düşündü. Çünkü hem form açısından hem de kullanım sırasında yarattığı anlamsız güçlük sebebiyle bu ürünlerden nefret ediyordu. Ancak küçük evlerde yaşayan insanlar için fonksiyonel ve fiyat olarak karşılanabilir olduklarını düşünerek Day Night‘ı yarattı; kaliteli, dönüştürülmesi kolay, dayanıklı ve estetik bir ürün. Tüm bu özelliklerine rağmen müşteri açısından başarıya ulaşmadı. Türünün en ucuz örneğiydi ve bu yüzden ticari bir fiyasko olarak değerlendirildi.

Bu yıllar, komünist hareketlerin yükselişte olduğu yıllardı. Bazı genç liderler, kitap ve poster tasarımları için Mari ile iletişim halindeydi. Bir gün, bir tanesi day night‘ı “çirkin bir obje” olarak değerlendirince Mari çok sinirlendi ve insanların ne yaptığını anlayabilmesi için aynı şeyi deneyimlemeleri gerektiğine karar verdi. Böylelikle en önemli projelerinden biri olan autoprogettazione ortaya çıktı.

Yataktan masaya, çalışma masasından kitaplığa kadar sıradan bir evin ihtiyaçlarını karşılayacak 20 farklı mobilya modeli hazırladı. Proje, bu parçaların yapımına dair ayrıntılı bir rehber içeriyor ve tüm ürünler bir çekiç ve birkaç çivi gibi oldukça basit materyallerle monte edilebiliyor.

fotoğraf: Avşar Gürpınar

DIY ve açık kaynak tasarım hareketlerinin ilk örneklerinden olan autoprogettazione, 1974 yılında ortaya çıktı. Sürdürülebilirlik, küçük ölçekli ve yerel üretim gibi bugünün prensipleri önceden tahmin edildi ve isteyen herkes tarafından deneyimlendi. Ürünler ucuz, basit ve pratiklerdi. Mari’nin kullanıcılardan tek isteği, mobilyaların bitmiş halinin fotoğraflarını Milano’daki stüdyosuna göndermeleri oldu.

Autoprogettazione fazlasıyla ilgi gördü, yüzlerce insan odalarını Mari’nin formülüyle tasarladı. Ve bu ilgi günümüzde de sona ermiş değil.

2010 yılında Finlandiyalı mobilya markası Artek, Milano Tasarım Haftası kapsamında Mari’nin sandalyesini yeniden üretti ve müşterilerine önceden kesilmiş parçalar, çiviler ve talimatlardan oluşan bir paket hazırladı. Sedia 1 isimli proje, gerçeğinden bile daha kolay bir sistemle sunuldu. Ancak Mari’nin “tasarım daima bir eğitimdir” prensibini uygulamaya devam etti.

fotoğraf: Artek

2007-2009 yılları arasında Amerikalı yazar ve tasarımcı Greg Allen, “Mari x Ikea” başlığı altında bir autoprogettazione masasını Ikea mobilyalarının parçalarını kullanarak üretti.

fotoğraf: Greg Allen

2015 yılında Berlinli göçmen derneği, atölye alanı ve eğitim programı Cucula, fon toplamak amacıyla Mari’nin mobilyalarını yeniden tasarlama ve satma hakkı kazandı. “Birlikte bir şeyler yapmak” ya da “birbirine destek olmak” gibi anlamlara gelen Cucula, göçmenlere tasarlamayı ve mobilya üretmeyi öğreterek yardım etmeyi amaçlıyor. Autoprogettazione kapsamında göçmenler sınırlı sayıda mobilya tasarladı ve böylelikle hayatlarına elle tutulur bir katkıda bulunuldu.

fotoğraf: cucula

Ve son olarak 2016 yılında Bilgi Üniversitesi’nden öğrenci ve akademisyenler bir araya gelerek Mari’nin projesini yeniden yorumladı. Cansu Cürgen, Avşar Gürpınar ve Görkem Özdemir tarafından hazırlanan “r-autoprogettazione” ile modeller bugünün üretim teknikleriyle inşa edildi. Plakalar, CNC makineleri ile kesildi. Bu yöntem sayesinde elde edilen formlar o kadar mükemmel oldu ki, çivilere dahi ihtiyaç duymadan sağlam duracak ürünler ortaya çıktı.

Birinci sınıf öğrencileri, Cürgen, Gürpınar ve Özdemir’in yönlendirmeleriyle Mari’nin yirmi çiziminden altısını seçti, üç hafta boyunca üzerinde çalıştı ve tasarıma deneysel bir yaklaşım edindi. Projenin final hali Eylül ayının sonuna kadar Studio-X İstanbul’da görülebilir, deneyimlenebilir, kullanılabilir.

Autoprogettazione, uzun ömürlü ürünler sunan uzun ömürlü bir proje. Süreç de sonuç kadar, aynı zamanda form, fonksiyon, sadelik, eşitlik ve tarz kadar önemli. Kullanıcıyı malzeme ile fiziksel bir bağlantı kurmaya, ürünün arkasındaki emeği anlamaya ve muhtemelen değerini de fark ederek daha dikkatli kullanmaya davet ediyor. Gelişmeye devam eden bir yaratım olan autoprogettazione, günümüzde de herkes tarafından uygulanabilir.