Evrensel Tasarımın Önündeki Engeller: Hatalı Tanımlanmış veya Uygulanmış Standartların Yarattığı Kafa Karışıklığı

Evrensel Tasarımın önündeki en önemli engellerden biri hatalı tanımlanmış veya uygulanmış standartların yarattığı kafa karışıklığıdır. Bu tür hatalı, eksik uygulamalar tekrarlandıkça da doğru olarak kabul edilme eğilimindedirler.

80’lerde Amerika Birleşik Devletlerinde konuşulmaya başlanan, “Adaptasyona gerek duyulmaksızın tüm yaş ve yetenekteki insanlar tarafından kullanılabilen ürün ve yaşanabilen çevrelerin tasarımı.” olarak tanımlanan Evrensel Tasarım kavramını son yıllarda bizler de konuşur, anlatır olduk…

Evrensel Tasarımın önünde uygulanması sırasında bazı engeller vardır. Bunların içinde en önemlisi, hatalı tanımlanmış veya uygulanmış standartların yarattığı kafa karışıklığıdır. Bu tür hatalı, eksik uygulamalar tekrarlandıkça da doğru olarak kabul edilme eğilimindedirler.

4-5 yıldır sosyal medyada bir fotoğraf görmekteyiz. Çoğunluğun övgüyle bahsettiği ve “engelliler” için nasıl da “duyarlı” bir tasarım olduğundan bahisle sözü edilen tasarım, tekrarlana tekrarlana, görüle görüle ideal ve doğru hale geldi ve nihayet taklit edilir oldu. Sadece ülkemizde değil, yurt dışında da… Üstelik sadece halk değil, bu konu ile ilgilenen akademisyenler bile bu fotoğrafı doğru örnek olarak anlattılar sınıflarında öğrencilerine, panellerde kendilerini dinleyenlere… Ve başladı diğer örnekleri, taklitleri yapılmaya… Tekrarlar ve bilinçsizce yapılan beğeniler, tasarımın “evrensel tasarım” örneği olduğu, doğru olduğu algısını yarattı.

Öncelikle bazı örneklerinin çok başarılı bir tasarım olduğunu söylemeliyim, ancak sadece görsel olarak. Genç, rahat yürüyebilen, gören, çabuk algılayan, dalgın olmayan kişilerin kullanımı için iyi tasarımlardır. Ancak başarılı bir tasarım kullanıcıya sorunsuz ulaşmalıdır. Kullanıcı olarak “herkes” i düşündüğümüz zaman, bu örneklerde kullanıcı çeşitliliği çok olduğu için de tasarımın başarısı tartışılır hale gelmektedir.

Nedenlerine gelince;

Bu merdivenlerde basamak ile rıht ve rampa çizgileri karışır; çok iyi aydınlatılmaları veya yeterli olmasa da her bir kot farkının olduğu yere farklı renkte bant/ burunluk/ bordür vb. koymak gerekir. Fark edilemeyen basamaklar veya zemindeki en ufak kot farkı ayak takılmasına ve düşmeye neden olabilir. Yaşlılar, çocuklar, az görenler veya görme engelliler için tehlikelidir.  

Belki bu merdivenleri bebek arabalı kişiler kullanabilir. Veya yanında yardımcısı ile bir tekerlekli sandalyeli. Ancak merdivenleri hızla çıkan veya inen bir kişi ile diğer engelli kişileri karşılaştırmak tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Birbirlerine çarpmalar çoğalacak, rampayı kullanan kişilerin önüne merdivenleri inenler çıkabilecektir, bu da kaza olasılığını arttıracaktır. Ayrı ayrı düşünülmeleri durumunda bir form diğerini engellemeyecektir. Kullanıcılara seçenek sunacak ve özellikle bir panik halinde (yangın veya diğer acil durum halleri) insanların yürüme/koşma güzergâhları daha emniyetli olacaktır.

Merdiveni kullanan kişilerin bastığı ara sahanlıkların da eğimli yüzey olduğu unutulmamalıdır. Bu durum da yine yaşlılar, koltuk değneği kullananlar veya görme engelliler için tehlikeli bir durumdur.

Çoğunda merdiven korkuluğunun olmaması da ayrı bir sorundur. Sadece tek bir duvar kenarında korkuluk yapmak iniş ve çıkış yapan kişiler için kullanışlı değildir. Bazı kişiler tutunarak inmek veya çıkmak zorundadırlar.

Rampaların eğimi, tekerlekli sandalyedeki bir kişinin yardımsız ilerleyebilmesi için uygun değildir. Tekerlekli sandalyedeki bir kişi yardımsız olarak %5 eğimde hareket edebilir veya yardım ile ancak %8 eğimi kullanabilir. Bu gördüğümüz örnekler ortalama %15 eğimdedirler ki uzunlukları ile birlikte kullanılmaları olanaksız ve çıkışları yorucu, inişleri tehlikelidir.

Evet, Evrensel Tasarım herkes içindir, kişiyi damgalamamalıdır ve erişilebilirlikten farklıdır. Evrensel tasarımı, erişilebilirlik için sunulan çözümlerden ayırt etmek gerekmektedir. Eklenen bir rampa veya yardımcı donanımlar evrensel tasarım ilkesi ile açıklanamazlar. Aksine bu tür çözümler kimi kullanıcıları diğerlerinden ayırmakta ve onların kendilerini o çevreden ayrı hissetmelerine neden olmaktadır. Ancak yaptığımız tasarımlar kişileri tehlikeye atmamalıdır. Bu tür rampa-merdiven karışımı çözümler herkes için tehlikeli ve engelli kişiler için uygun çözümler değildir. Duyarlı olmak adına alkışlamak, hatalı işler yapılmasının yolunu açmaktadır.

Özellikle bu tasarımlar Evrensel Tasarım olarak kabul edilmemelidir. Aksine çok fazla sayıda basamaklı bir merdiven gibi sadece belirli kullanıcılar için erişilebilirdir. Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmayalım, hele de o fikirleri belirli görevlerle birilerine aktarıyorsak. Zaten her konuda kulaktan dolma bilgimiz var, üstelik de az bilgimizle nasıl da çok biliyor gibi anlatırız, hepimizin malumu… Futboldan depreme, ekonomiden tıbba kadar her konuda bir şeyleri cesurca konuşuruz. Bırakalım, herkes uzmanlığını konuşsun, biz de merakla dinleyip bilgilenelim.