Kenarda Modern

Bir yol kenarı konaklama yapısının peşinden gidenlere dair notlar*...

İzmir ilinin kuzey ucundaki Bergama ilçesi sınırlarında, İzmir-Çanakkale Karayolu ile Bergama yol ayrımında araçla seyir ederken Bergama otogar binasının batısında servis yolu olarak kullanılan taşıt yolu kenarında, ağaçlar arasında belli belirsiz bir yapı topluluğu dikkati çeker.

Güneydoğu yönüne bakan kesme taş kaplı iki düşey duvarın arasında uzanan iki katlı, gridal balkon petekleri ve güneş kırıcı briketlerden oluşan prizmatik blok görece daha görünürdür.

Güneydoğu cephesinden başlayarak saat yönünde yapı toplululuğu etrafında dolanıldığında benzer planimetri-fasat-konstrüksiyon şemasının tekrarına yaslanan birbirine dik eklemlendirilmiş konaklama blokları kavranır olur. Mevcut haliyle boşlukları doldurularak sağır yüzeylere dönüşmüş doğu cephesi yöneldiği peyzaj alanıyla birlikte konaklama bloklarına hizmet veren teknik ve sosyal alanları tanımlamaktadır.

Hızlı bir tarama sonucu bu yapı topluluğunun daha önceden Zeynep Tuna Ultav ve Gökçeçiçek Savaşır aracılığıyla belirli bir akademik ilgiye konu olduğu fark edilir. 1961 tarihli bir Tusan Motel yapısı olduğu anlaşılan söz konusu yapı topluluğu ilk önce 2008 yılında DOCOMOMO Türkiye buluşmalarında gündeme getirilir. [1] [2] Ardından gelen araştırma sürecinde derlenen kurumsal monografi kitabı [3] yapının tekil bir üretimden çok, belirli bir turistik zincir fikri içinde üretilmiş bir girişimin bileşeni olduğunu ortaya koyar. Turistik bir girişim markası olarak (turizm ve sanayi kelimelerinden türetme) Tusan zincirinin Çanakkale, Bergama, Efes, Kuşadası ve Pamukkale ile teşkil karayolu güzergahın menzil noktaları olmak üzere “Batı Anadolu Beşlisi” ya da “Ege Beşlisi” gibi analojik başlıklar altında düşünmeye imkan veren yol kenarı konaklama tesisleridir söz konusu olan.

Bir özel sektör girişimi olarak Tusan markası ve bu markanın belirli bir kurumsal kimlik tarifleyebilmek üzere kodlanan imgesel yatırım logodan yapı morfolojisine uzanan bir silsile içinde ele alınmaya çalışılmıştır. Motellerin mimari programı da paket tur çerçevelerine denk düşecek şekilde düşünülmüştür; örneğin, yatak kapasitesinin dönemin karayolu taşımacılığındaki otobüslerin yolcu sayısı katlarına göre büyümesine öngörülmüştür. Motellerin hizmet çerçevesi lüks tüketimden çok belirli bir ekonomik ve seyahat özgürlüğüne sahip uluslararası turistin kısa süreli konaklaması ile birlikte çekim noktası olarak düşünülen antik çevrenin yakınındaki kentsel alanın sosyo-kültürel yaşantısında özelleşmiş bir niş oluşudur.

Motelin mimari morfolojisi de öngörülen rasyonalite çerçevesine göre şemalaştırılmış bir dizi bileşenin belirli kombinasyonlarla bir araya gelişiyle ortaya çıkacak gevşek aşinalık çağrışımları Tusan markası altında toplamayı amaçlamış görünür. “Hiltonculuk” olarak tanımlanan gridal prizmatik kütlenin adaptasyon gücü yüksek jenerikliği ile prizmanın iki ucunu belirleyen taş duvarların belirli bir yerellik vurgusundan çok dönemin dergilerinde sık rastlanabilecek sayfiye, rustik/kırsal modernlik çağrışımlarını kolayca tutabilen jenerikliği ile ekonomik olarak büyük maliyetlere yol açmayan güneş kırıcı briketlerin tanımladığı uzun cepheler ile karakteristik bir gösterge paketi imal edilir.

[1] Gökçeçik Savaşır, Zeynep Tuna Ultav, “1960’ların Modern Mimarlık Mirasına İki Örnek: Bergama Tusan Motel ve Selçuk Tusan Motel”, Mimarlık, S: 350, Ankara, 2009, s. 56-60.

[2] Gökçeçiçek Savaşır, Zeynep Tuna Ultav, “Türkiye Turizminde Bir İlk Olarak Tusan Moteller Zinciri ve Çanakkale Tusan Motel”, Mimarlık, S: 368, Ankara, 2012, s. 66-71.

[3] Zeynep Tuna Ultav, Gökçeçiçek Savaşır, 50 Yılın Ardından Türkiye’nin İlk Otel Motel Zinciri TUSAN, Yaşar Üniversitesi, İzmir, 2015.

*Not: Yazı ve fotoğraflar daha önce Urban-i Laklakan sitesinde yayınlanmıştır.