Kerpiç: Nostaljik Bir Yapı Malzemesinden, Modern Sürdülebilir Projelere

"Kerpiç, geçmişin mirası olmanın ötesinde, sürdürülebilir geleceğin yapı taşıdır."

Kerpiç, yerleşik hayata geçildiğinden beri bir yapı malzemesi olarak karşımıza çıkıyor. Doğada kolayca bulunabilen bileşenlerle uzun ömürlü ve sağlıklı yapılar ortaya konması sebebiyle tarihin başlangıcından itibaren sıklıkla kullanıldı. Günümüzde nostaljik bir yapı malzemesi olarak mimarlık kitaplarında yerini alan kerpicin, sürdürülebilirliğin esas konu olduğu günümüzde Modern mimariye entegre edilmesinin elzem olduğu anlaşılmalıdır.

Toprak, su, saman veya bitkisel liflerin karıştırılıp kalıplarda şekillendirilmesiyle üretilen kerpiç Dünya’da ve Türkiye’de birçok tarihi yapıda karşımıza çıkıyor. Tarihin başlangıç noktası kabul edilen Göbeklitepe’de bile kerpice rastlamak mümkün. Bu yapıların binlerce yılı aşıp günümüze ulaşabilmesi, kerpicin doğru reçeteyle ve doğru uygulamayla ne kadar dayanıklı olabileceğinin kanıtı.

Binlerce yılı aşıp günümüzde ulaşanrnkerpiç, son yüzyılda betonarmeye yenik düştü. Bunun geçerli sayılabilecekrnbirçok sebebi var. Modern estetik anlayışın değişmesi, yığma yapıların hantallığı ve betonarmenin geniş açıklıklar yaratmadaki avantajları, kerpiçin metropollerden tamamen silinmesine neden oldu. Bugün kentlerde sıkça rastladığımız betonarme binalar, yüksek karbon salınımı, kısa ömürlülük ve yüksek enerji tüketimiyle çevresel ve ekonomik maliyetler yarattı. Buna karşın kerpiç, sıfıra yakın karbon ayak izi, düşük maliyeti ve doğal yalıtımı sayesinde sürdürülebilir mimaride yeniden değerlendirilmeyi hak ediyor.

Ömrü en fazla 50-60 yıl olan ve iklimlendirme için ekstra maliyet-enerji gerektiren betonarme binaların yakın gelecekte hem ülkemiz hem de Dünya için nasıl bir tehlike oluşturduğunu görmezden geliyoruz.

Günümüzde, Anadolu’da nispeten eski yerleşim yerlerindeki yapılar haricinde münferit örneklerini gördüğümüz kerpiç ise sıfıra yakın karbon ayak izi, betonarmeyle kıyaslanamayacak kadar ucuz yapım maliyeti ve yaşam alanlarını yazın serin, kışın sıcak tutması ile içinde bulunduğumuz yüzyılın en kritik yapı malzemesi olarak yeniden değerlendirilmelidir.

Kerpiç, ahşap ya da çelik iskeletle hibrit olarak kullanıldığında hem geniş açıklık elde edebilecek şekildernkullanılabilir hem de estetik olarak modern mimariye yakınlığıyla tatmin edici sonuç verebilir. Bir görünümün makbul olarak kabul görmesinin, yeterli sayıda insanın “makbul” olduğu konusunda konsensüs sağlamasından ibaret olduğu unutulmamalıdır. Kerpicin daha uzun ömürlü bir yerleşim alanı için tek çıkış yolu olduğu idrakine varırsak, etrafta daha çok kerpiç görmenin ve dolayısıyla bunun bir süre sonra trend olarak karşılık bulmasının yolunu açmış oluruz.

Böyle bir dönüşüm için toplumun her kademesindeki paydaşların üstüne düşeni istikrarla yerine getirmesi bir dünya vatandaşı olarak sorumluluğudur. Uzun vadeli bir hareket planı olarak birkaç madde sıralanabilir.

– Öncelikle eğitim ile bir farkındalık oluşturulmalı, Mimarlık fakültelerinde kerpiç yalnızca nostaljik bir yapı malzemesi olarak geçmek yerine, uygulamasına dair tüm bilgileri paylaşılmalıdır. 7 Ocak 2025’de Aura İstanbul ev sahipliğindeki Renkli DYOloglar serisinde, kerpiç malzemenin ülkemizdeki en önemli temsilcileri Bilge Işık ve Neslihan Işık’ın sunumu kerpiç eğitimine dair iyi bir örnektir. Öğrencilerle, kerpiç konusunda deneyimli sektör paydaşlarını bir araya getirebilecek bunun gibi değerli kurumların sayısı artmalıdır.

– Anadolu’da birçok örneğini inşa etmiş yerel halk ile metropoller ve büyük şehirlerdeki inşaat firmalarının bir araya gelmesi için ara kesitler oluşturulmalı, know-how aktarımı yapılmalıdır.

– Kerpiç reçetesi ve uygulama tekniklerine dair araştırma ve geliştirme çalışmalarına ağırlık verilmeli, daha hızlı ve daha dayanıklı uygulamalar için gerekirse kurumlar ve topluluklardan destek alınmalıdır.

– Devlet’in kerpiç kullanımına dair teşvikte bulunması, kerpiç kullanımının modern yapılara entegrasyonunda majör bir fark yaratacağı açık. Ancak şu aşamada ilave bir teşvikten önce, yönetmelik ve düzenlemelerin kerpiç kullanımı zorlaştırmayacak şekilde güncellenmesi bile fark yaratır.

– Görünürlüğü arttırmak için pilot projeler uygulamak da faydalı olacaktır. Özellikle büyük şehirlerde iyi uygulanmış kerpiç sosyal konut, okul ve kültür merkezi örnekleri yapılmalıdır.

Kerpiç, yalnızca geçmişin bir mirası değil, sürdürülebilir geleceğimizin de teminatıdır. Doğal malzemelerin yeniden keşfi, hem çevreye duyarlı hem de estetik mimari çözümlerin kapısını aralayabilir. Artık bu köklü malzemeyi nostaljiye teslim etme zamanı değil, geleceğe kazandırma zamanıdır.