Balyanlar – Osmanlı Mimarlığı ve Balyan Arşivi

Yüksek mimar Büke Uras’ın yazdığı, editörlüğünü N. Müge Cengizkan'ın yaptığı “Balyanlar, Osmanlı Mimarlığı ve Balyan Arşivi” üç senelik bir çalışmanın ardından Korpus Kültür Sanat Yayıncılık Türkçe ve İngilizce olarak iki ayrı edisyon halinde yayımlandı.

Tanıtım metni:

352 sayfa, özel kağıda sınırlı sayıda baskılı (600 adet), sert kapaklı olarak hazırlanan kitap, önemli büyük boy resimlerin detaylı görülebilmesi amacıyla ikili, üçlü ve dörtlü kulaklı sayfalar halinde okuyucuyla buluşturulmuştur. Balyan ailesine ait portre fotoğrafları, uluslararası arşivlerden belgeler, mühürler ve birbirinden değerli planlar, kesitler ve cephe görünüşleri ile 158 nadir fotoğraf içermektedir.

“Balyanlar”, imparatorluk sultanları için mimari eserler tasarlayarak inşa etmiş, Osmanlı mimarlığının yerel dilini yorumlayarak sarayın mimari zevk ve tercihlerini biçimlendirmiş aile üyelerinin, yaşamları ve mesleki birikimleri üzerinden; dönemin saray düzeni, Osmanlı toplumunun durumu ve uluslararası ilişkilerine de ışık tutuyor.

Kitapta; Osmanlı’nın Batılılaşma döneminde mimari alanda yaptıkları çalışmalarla, üslupsal ve teknolojik yenilikler sunan, farklı işlevlere yönelik çok sayıda yapıyı, bir yüzyılı aşan niteliksel tutarlılıkla tasarlayan Balyan Ailesi’nin mimari bilgi mirasının aktarım başarısına vurgu yapılıyor. Belgelerde, tasarım ve inşa sürecinde gözlenen özenin; dededen torunlara aktarılan deneyimlerinden kaynaklandığı ortaya çıkıyor. Yazar Büke Uras kapsamlı araştırması ile hem farklı aile üyelerinin dâhil olduğu “Balyan Atölyesi Mimari Pratiği”ni öne çıkarıyor, hem de yıllardır sadece inşa edilmiş eserler üzerinden yapılan değerlendirmelerle birlikte, Güreğyan Ailesi’nce korunan, gerçekleştirilmemiş proje belgelerinin incelemelerine ilk kez yer verilmesine de dikkat çekiyor.

Balyan eserlerinin tasarım sürecini yansıtan eskizler, çizimler ve uluslararası belgeleri tanımlayarak yorumlayan çalışma; Ermenistan Alexander Tamanian Ulusal Mimarlık Müze- Enstitüsü’nün arşivini, HAYCAR Mimar ve Mühendisler Derneği’yle paylaşılması ile derinleşiyor. Eser, proje koordinatörleri araştırmacı yazar Arsen Yarman ve mimar Kevork Özkaragöz’ün girişimleriyle Balyanlar’ı, yeni platformlarda farklı yönleriyle inceleme fırsatı sunuyor.

HAYCAR’ın desteklediği ve Korpus Kültür Sanat Yayıncılık tarafından yayınlanan kitabın editörlüğünü N. Müge Cengizkan, İngilizce tercümesini Tuğçe Selin Tağmat, tasarımını da Ulaş Uğur üstleniyor. Sınırlı sayıda basılan 352 sayfalık kitap, ilk kez sunulacak olan aileye ait portreler, uluslararası arşiv belgeleri ile mühürler, planlar, kesitler ve cephe görünüşlerinden oluşan 158 adet nadir görsele yer veriyor. Kitap Mart 2021’de gerçekleşecek ilk baskısıyla, Türkçe ve İngilizce olarak okuyucularıyla buluşuyor.

ÖNSÖZ

• Balyan Mimarlık Arşivi’ne Bakmak / Arsen Yarman
• Balyan Ailesi ve İmparatorluk Mimarlarına Saygıyla / HAYCAR │ Hayrat Canlandıran ve Araştıran Mimar ve Mühendisler Derneği
• Balyanlar’ı Hatırlamak / Kevork Özkaragöz

BAŞLARKEN

1. Bölüm / BALYAN MİMARLIK ARŞİVİ

• İşlevden Öte: Mit ve Önyargılarla Balyan Mimarlığı
• Balyan Arşivi: Belleğin İstifi, Tasnifin Serüveni
• Mimar Balyanlar

2. Bölüm / BALYAN AİLESİ: KİŞİSEL TARİHLER

• Balyan Ailesi ve Kökeni
• Krikor Bal(i)yan (1764-1831) ve Aile Atölyesinin Doğuşu
• Senekerim Balyan (1768-1833)
• Son Amira Mimar Garabed Balyan (1800-1866)
• Garabed Balyan’ın Çocuklarının Eğitimi
• Genç Deha Nigoğos Balyan (1826-1858)
• Mimar, Mühendis ve Çok Yönlü Tanzimat Eliti Sarkis Balyan (1831-1899)
• Büyük Haminin Ölümü, Dönüşen Talih ve Balyan Atölyesinin Son Dönemi
• Mühendis-Mekanisyen ve Mucit Olarak Sarkis Balyan
• Sanat Hamisi, Entelektüel Mimar Hagop Balyan (1837-1875)
• Çizim Ustası, Ebniye Ressamı Simon Balyan (1846-1894)
• Balyan Atölyesinin Son Mimarı, Levon Balyan (1855-1925)

3. Bölüm /BALYAN MİMARLIĞI VE TEMSİLLERİ

• İmparatorluk Sarayları ve Büyük Şantiyelerin Organizasyonu: Şantiyelerin Sessizliği
• Terakki İddiası ve Görsel Müzakere Olarak Sarkis Balyan Mimarlığı Temsilinde Fotoğraf
• Mimarın Portresi

4. Bölüm / TANZİMAT DÖNEMİNDE BALYAN MİMARLIĞI

• Zamanı ve Coğrafyayı Aşmak: Balyan Eklektisizminin Çoğul Kaynakları
• Balyan Atölyesi Öncülüğünde Tanzimat Mimarlığında Neo-Gotik Unsurlar
• Ansiklopedik Kaynak Olarak Tarih
• Eşitlikçi Bir Talep: Çırağan ve Beylerbeyi Saraylarında Etkilenimler
• Milli Üslup Arayışında Yeni Metodolojiler ve Osmanlı Rönesansı
• Hâssa Mimarından Saray-ı Hümâyûn Kalfasına: Tanzimat Dönemi Mimari Örgütlenmesinde Mimarın Konumu

5. Bölüm / BALYAN ARŞİVİ KATALOĞU

TANZİMAT DÖNEMİNDE OSMANLI SARAY VE KONUT MİMARLIĞI

• Boğaz Kıyılarında Hanedan Sarayları
• Sultan II. Mahmud’un Çırağan Sarayı
• Tanzimat Saraylarının Mutlak Modeli: Dolmabahçe
• Eski Sarayın Yeni Komplekse Dahil Edildiği Tasarım Modeli: Beylerbeyi
• Nigoğos Balyan’ın Yeni Çırağan Sarayı için Cephe Önerisi ve Horror Vacui
• Sarkis ve Hagop Balyan’ın Yeni Çırağan Sarayı için Doğulu, Polikrom Cephe Önerileri
• Yeni Çırağan Sarayı
• Çırağan’dan Fer’iye Saraylarına Anıtsal Sahil Hattı
• Sarkis Balyan’ın Yıldız Sarayı Büyük Mâbeyn Köşkü Genişletme Projesi
• Balyanlar ve Tanzimat Döneminde İmparatorluk Şölenleri
• Balyan Arşivi’nde Antoine Bourgeois’ya ait bir Proje
• İdeal Planın Peşinde: Köşk ve Kasır Tasarımları
• Kabataş Esma Sultan Konağı
• Balyan Mimarlığında bir İstisna Olarak Orta Sınıfa Yönelik Konut Tasarımları

İMPARATORLUK İÇİN DEKORASYON

• 19. Yüzyıl Osmanlı Sarayları Dekorasyonu
• Paris, Nubar Kütüphanesi’nde Bulunan “Serkis Bey”e ait Perspektif Çizimleri
• Balyan Arşivi’nde Paris Kökenli Mobilya, Avize ve Mefruşat Tasarımları
• Kavramsal bir Devşirme: Çırağan Sarayı Sedefli Kapılarının Yıldız Şale Köşkü Ziyafet Salonunda Yeniden Kullanımı

OSMANLI DİPLOMASİSİNİN YENİ MEKÂNLARI

• Sarkis Balyan’ın Meclis-i Mebusan Düzenlemesi
• Sarkis Balyan’ın 1878 Yangını Sonrası Bâb-ı Âli Plan Önerileri

DİNİ YAPILAR

• Tanzimat Dönemi Camileri ve Balyanlar’ın Katkısı
• Sarkis Balyan’ın Dört Minareli Selâtin Cami Tasarımı: Aziziye Camisi
• Balyan Arşivi’nde Yer Alan İkinci Cami Çizim Grubu
• Payitaht ile Doğu Arasında Kilise Tasarımları

KAMUSAL HAYATIN YENİ MEKÂNLARI

• Sarkis Balyan’ın Aya İrini’de Mecmua-i Esliha-i Atika için Teşhir Planı
• Eğitim Yapıları
• Sarkis Balyan’ın Galatasaray Mekteb-i Sultanisi Planı
• Balyan Arşivi’nde Hastane Projesi
• Simon Balyan’a ait Sarayburnu Antrepoları Tasarım Önerisi
• Kamusal bir Yapı ile Peyzaj Tasarımına ait Proje

ASKERİ YAPILAR

• Mimaride Nizam Fikrinin Öncüsü Olarak Kışla Tasarımları
• Maçka Silahhanesi

SANAYİ YAPILARI

• Osmanlı Sanayileşmesinin Erken Döneminde Dadyan ve Balyan İşbirliği
• Feshane Fabrika-i Hümâyunu
• Dolmabahçe Gazhanesi

TANZİMAT KENTİNİN ISLAHI: BALYANLAR VE KENTSEL TASARIM
KISALTMALAR
KAYNAKÇA

• Balyan Yapıları Dizini Üzerine
• Yapı ve Kişiler Dizini