Bir Zamanlar Sulukule Vardı

Uğur Ceylan ile birlikte Sulukule'nin yeni konutlarını görüntüledik.

Sulukule’nin yeni konutları tamamlandı, son rötuşlar yapılıyor. Mahalle bu haliyle bir hayalet kenti andırsa da birkaç konutta yaşam başlamış. Bir evde camın önüne gerilen ipte kuruyan biberleri, diğerinde fransız balkona sığmadığı için üst üste yığılmış yorganları görüyoruz ve “bir zamanlar bir Sulukule vardı” diyoruz…

Sulukule’de Neler Oldu?

Sulukule, 2005 yılında 5366 sayılı yasanın kabul edilmesiyle Fatih Belediyesi’nce yenileme alanı ilan edilmişti. Fatih Belediye Başkanı Mustafa Demir, her fırsatta yaptığı açıklamada – kendisinin de bir diş hekimi olmasından referans alarak – Sulukule’yi İstanbul’un çürük dişi olarak betimliyordu. Böylece ‘İstanbul’u Sulukule gibi bir ucubeden kurtarma’ çalışması olarak tasarlanan yenileme projesiyle buradaki tarihe saygılı, modern konutların inşası için çalışmalara başlandı. Başlangıçta tarihi surlara ve bu alanda yer alan pekçok anıtsal mimari örneğe dikkat çekilerek yenileme projesiyle bölgenin tarihi dokusunun korunacağı savunuldu. Fakat proje tamamlandıktan sonra hem UNESCO tarafından belirlenen sur koruma bandı yarıya düşürüldüğü, özgün ada ve sokak dokusuna sadık kalınmadığı, yapı tipolojilerinde tescilli yapıların mimari özelliklerine bağlı kalınmadığı görüldü. Tüm itirazlara, davalara rağmen Sulukule’nin yıkımı 2009’da tamamlandı, yeni konutlar ise 2011’de görücüye çıktı.

Başka Bir Proje Mümkündü

Fatih Belediyesi’nin projesine karşılık olarak sadece eleştirmekle kalınmayıp alternatif proje de geliştirilmişti. MSGSÜ, YTÜ, İTÜ, ODTÜ ve başka çeşitli üniversitelerden öğrenciler, akademisyenler, şehir plancıları, mimarlar, iç mimarlar, avukatlar, gazeteciler, aktivistlerin katılmıyla oluşturulan Sınır Tanımayan Otonom Plancılar (STOP) girişimi tarafından “Sulukule Toplumsal Gelişme – Ekonomik Kalkınma Planı ve Mekansal Gelişme Stratejileri” ortaya çıkarıldı. Sulukule Yenileme Projesi’nin ortaya çıkardığı mağduriyete karşılık “Başka Bir Sulukule Mümkün!” diyen ekip daha adil, eşitlikçi ve kamu yararını esas alan bir plan hazırlamıştı. Sulukuleliler’in haklarını ve mevcut yaşam biçimlerini koruyan alternatif yenileme projesi, Fatih Belediye Başkanı Mustafa Demir’in de katılmıyla gerçekleşen bir toplantıda sunulmuştu. Tüm çabalara rağmen alternatif proje değerlendirilmeye alınmadı ve belediyenin hazırladığı proje faaliyete geçti.

Geç Kalınmış İptal Kararı

Sulukule Yenileme Projesi’nde sona yaklaşılırken proje, 4. İdare Mahkemesi tarafından “kamu yararına uygun olmadığı” gerekçesiyle iptal edildi. TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi ile Roman Kültürünü Geliştirme ve Dayanışma Derneği tarafından açılan davalarda Sulukule projesinin SİT alanı üzerine yapıldığı Koruma Bölge Kurulu kararlarına aykırı olarak inşa edildiği, Romanlar’ın mülkiyet hakkının ihlal edildiği savunularak projenin iptali istenmişti. Projenin tamalanmasında sona gelinmiş, konutlar için kura çekimlerine az bir zaman kala 4. İdare Mahkemesi’nden çıkan proje iptal kararı Fatih Belediyesi’ni harekete geçirdi. Projenin şehircilik ilkelerine aykırı olmadığını savunan Mustafa Demir, iptal kararının 5366 sayılı yasaya aykırı olduğunu ve kararın iptal için Danıştay’a başvurulacağını belirtmişti. Mahkemeden proje için iptal kararı çıkmasına rağmen ev sahiplerinin belirlenmesi için kura çekimi yapılmıştı.

Yok Pahasına Kamulaştırılan Evler Şimdi Servet Değerinde

Belediyenin sosyal bir proje olduğuna inandığı Sulukule Yenileme Projesi, muhalif kanatta “Sulukuleliler’i sürgün projesi” olarak tartışıldı. Başından beri projenin en çok karşı çıkılan yönü, yapılan yeni konutların ne Sulukuleliler’in yaşam biçimine ne de gelirlerine uygun olmadığı ve sonuç olarak evlerini satmak zorunda kalan insanların yeni projede yer bulamayarak yerinden edilmeleri olmuştu. Proje kapsamında mülk sahiplerinin evleri 2006 yılında çıkarılan ‘acele kamulaştırma’ kararıyla cüzi fiyatlara satın alındı, evleri yıkılan 900 hissedardan sadece 50’si projedeki yeni konutlarda hak sahibi olma şansını yakalayabildi. Sulukule’den ayrılmak zorunda kalan kiracılar ise kent merkezinden 50 km uzaklıkta yer alan Taşoluk’taki TOKİ konutlarına yerleştirildi. Belediyenin ve TOKİ’nin “kira öder gibi ev sahibi ol” kampanyası Taşoluk’ta tutmadı ve TOKİ konutlarındaki yaşama alışamayan, ev taksitlerini, elektrik, su masraflarını karşılayamayan Sulukuleliler Karagümrük civarına taşınmak zorunda kaldı.

Sulukuleliler’in evleri metrekare başına 500-800 TL arası fiyatlara kamulaştırılırken şimdi yeni konutların fiyatları 350.000-900.000 TL arasında seyrediyor. Bugün Sulukule’de yapılan ne bir yenileme projesi ne de tarihe saygı. Tüm tarih yıkılarak dümdüz edilen alanda inşa edilen konutlar ise tarihi Sulukule evlerine pek benzemiyor. Eski halinden eser kalmamış Sulukule şimdi çevresinden kopuk bir kapalı site görünümünde. Emlak sitelerinde 350.000 TL’den satışa çıkarılan konutlarda eski sahiplerinin nasıl barınabileceği ise merak konusu.