Büyükada Rum Yetimhanesi Avrupa’nın Tehlike Altındaki 12 Kültürel Mirası Alanı Arasında

Europa Nostra ile Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü "2018 yılı Tehlike Altındaki 7 Kültür Varlığı" programının kısa aday listesinde yer alan 12 kültürel miras alanını açıkladı.

Fotoğraf: Barış Altan

Avrupa Kültürel Miras Yılı’nın açılışında, Europa Nostra ile Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü “2018 yılı Tehlike Altındaki 7 Kültür Varlığı” programının kısa aday listesinde yer alan 12 kültürel miras alanını açıkladı.

10 farklı Avrupa ülkesinde bulunan tehlike altındaki kültürel varlıklar şunlar:

1. Jirokastra Tarihi Kent Merkezi, Arnavutluk
2. Voskopoya and Vitkuki’deki Bizans Sonrası dönemine ait kiliseler, Arnavutluk
3. Viyana Kenti Tarihi Merkezi, Avusturya
4. Beringen Kömür İşleme Tesisleri, Belçika
5. Buzludzha Anıtı, Bulgaristan
6. Teleferik Ağı Çatura, Gürcistan
7. David Gareji Manastırı ve İnzivası (Ermitajı), Gürcistan
8. Sammezzano Kalesi, Toskana, İtalya
9. Constanta Gazinosu, Romanya
10. Kadiz Prehistorik Kaya Resimleri Alanları, İspanya
11. Büyükada Rum Yetimhanesi, İstanbul, Türkiye (Europa Nostra Turkiye tarafından aday gösterilmiştir)
12. Grimsby Buz Fabrikası, Birleşik Krallık

Bu alanlardan bazıları bakımsızlık veya yanlış ve yetersiz planlama/imar gelişmeleri nedeniyle risk altındayken bazıları da kaynak yetersizliği veya uzman eksikliği nedeniyle tehlikeyle karşı karşıya. Avrupa’nın Tehlike Altındaki 7 kültürel miras alanından oluşacak nihai liste 15 Mart’ta açıklanacak.

12 anıt ve sit alanından oluşan kısa liste belirlenirken taşıdıkları olağanüstü kültürel miras değerinin yanı sıra karşı karşıya oldukları büyük tehlike ve ayrıca kamu ve özel sektörden çeşitli paydaşların bu varlıkların kurtarılması konusundaki kararlılığı ve yerel halkın katılımı da esas alınmış. Bu alanların bulundukları konumda bölgesel ölçekte sürdürülebilir kalkınma için bir kaynak oluşturma ve yönlendirici olma bakımından taşıdıkları potansiyel de kısa aday listesinin şekillendirilmesinde rol oynayan bir başka önemli ölçüt.

Europa Nostra Yönetici Başkanı, Denis de Kergorlay:

2018 yılı Avrupa’nın eşsiz kültürel mirasını kutlama yılı olacaktır aynı zamanda bu kültür mirasının ortak kimliğimizi öne çıkarma ve daha da kucaklayıcı bir Avrupa inşa etme yönündeki anahtar rolüne dikkat çekilecektir. 2018 Avrupa Kültür Mirası Yılı’nın bir hedefi de Avrupa’ya yayılmış pek çok tehlike altındaki kültür mirası alanının korunması için farkındalık yaratmak ve oldukça yaygın çabaları harekete geçirmektir. Europa Nostra ile Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü’nün, AB yaratıcı Avrupa Programı ile birlikte Tehlike Altındaki 7 Kültür Varlığı programını bu yıl bir kez daha uygulamaya sokması bu bakımdan çok anlamlıdır. Bu aday listesi her şeyden önce bir eylem çağrısıdır. Yerel, ulusal ve bütün Avrupa seviyesinde kamu ve özel sektörden bütün paydaşları ortak hikayemizi taşıyan ve gelecek kuşaklar için korunması gereken kültürel mirasımızın bu cevherlerini kurtarmak için güçlerini birleştirmeye çağırıyoruz.

Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü Dekanı Francisco de Paula Coelho:

Bu 12 kültürel miras varlığını korumak sadece kültür mirasımızın anıtlarının yararına olmakla kalmayıp aynı zamanda bu yatırım yerel, bölgesel ve ulusal düzeyde sosyo-ekonomik yarar üretecektir. Kültürel miras alanında iyi hazırlanan ve iyi uygulanan yatırımlar sosyal, ekonomik ve kültürel gelişim bakımından da fayda sağlamaktadır. Bu bakımdan 2018 Avrupa Kültür Mirası Yılı boyunca bu mesajın yayılması ve duyurulması çok önemlidir. 

Tehlike Altındaki 7 Kültür Varlığı programı 2018 yılı adayları, Europa Nostra’nın Avrupa’nın dört bir yanındaki üyelerinden ve ilişkili kuruluşlardan oluşan geniş ağının parçası olan sivil toplum kuruluşları ve kamu kurumları tarafından gösterilmiş. On iki miras alanından oluşan kısa aday listesi; tarih, arkeoloji, mimarlık, koruma, proje analizi ve ekonomi alanlarından uzmanlar tarafından oluşturulmuş. 7 kültürel miras alanından oluşacak nihai liste ise Europa Nostra Yönetim Kurulu tarafından belirlenecek.

Tehlike Altındaki 7 Kültür Varlığı programı, Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü’nün kurucu ortaklığı ve Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası’nın bağlantılı ortaklığı ile, Europa Nostra tarafından 2013 yılı Ocak ayında başlatıldı. Programın oluşumunda, ABD Doğal ve Kültürel Çevreyi Koruma Vakfı’nın (US National Trust for Historic Preservation) yürüttüğü bir projeden ilham alınmış. 

Büyükada Rum Yetimhanesi

Büyükada Rum Yetimhanesi Avrupa’nın en büyük dünyanın ise ikinci en büyük ahşap yapısı olarak kabul edilmektedir. Bu etkileyici yapı Prens Adaları’nın en büyüğü olan İstanbul açıklarındaki Büyükada’da yer almaktadır. Beş kata yayılmış binada toplam 206 oda bulunmaktadır. Ahşap karkas strüktür, yapının büyük salonundaki ahşap işlemeli sütunlar ve ahşap tablalı, profilli tavan ile zenginleştirilmiştir. Yapının yakınında üç katlı ahşap bir de ilkokul binası bulunmaktadır. Yapı, İstanbul’un önemli mimarı Alexander Vallauri tarafından 1899 yılında, lüks bir otel ve kumarhane olarak inşa edilmiştir. 1900’lerin başında Prens Adaları kentin kozmopolit karakterini yansıtan, İstanbul’daki değişik dini ve etnik kökenden gelen cemaatlerin tercih ettiği yazlık bir mekâna dönüşmüştür. Yetimhane o dönemi ve dönemin toplum yapısını yansıtması açısından önemlidir.

1903’te Sultan II. Abdülhamid yapının orijinal işlevine izin vermemesi üzerine, yapı önde gelen bir Yunan bankerin eşi tarafından satın alınıp yetimhane olarak kullanılması şartıyla İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi’ne bağışlanmıştır. 1964’te kapanana kadar bu işlevini sürdürmüştür. O zamandan beri ihmal edilmiş olan yapı giderek yıpranmıştır ve bugün ağır hasarlı durumdadır. Mülkiyetine ve kullanım biçimine dair çözümsüzlükler, yapının bakımını ve konservasyonunu zora sokmuş, kullanılma girişimlerinin önünde engel olmuş ve yapının durumunun iyileştirilmesi yönündeki çabaları sonuçsuz bırakmıştır, ancak sonuçta mülkiyet
konusunda bir anlaşmaya varılmış, dolayısıyla yapının korunması yönünde yapılacak çalışmaların önündeki engeller kalkmıştır.

1980’deki yangın ile zarar gören yapı bugün olumsuz hava şartlarına tümüyle açık durumdadır ve denize yakın oluşu durumunu daha da kötüleştirmektedir. Sonuç olarak strüktürel elemanlar ciddi derecede tehlike arz etmektedir. Çatının bazı bölümleri ve köşe dikmeleri düşmüş durumdadır ve Yetimhane bütünüyle çökme
tehlikesi ile karşı karşıyadır. 

Güvenlik ve erişilebilirlik sorunları yapı için uygun bir yeniden kullanım işlevi bulmayı zorlaştırmaktadır. Yapıyı 2018 yılı En Tehlikede 7 Kültürel Miras programına aday gösteren Europa Nostra Türkiye / Bizim Avrupa Derneği yapının acil onarım ve bakımının yapılmasını ve bu amaçla, ilgili bütün tarafların kaynak ve çabalarının bir araya getirileceği bir kampanyanın öncelikle yürütülmesini önermektedir. Patrikhane tarafından daha önce kurulması öngörülmüş olan Çevre ve Dinlerarası Diyalog Merkezi, Yetimhane’nin ilerideki olası kullanım biçimlerinden en uygunu olarak düşünülebilir. Yapı kullanım dışı kaldığı sürece bozulma ve harabiyeti artmaktadır; bu nedenle olumsuz hava koşullarından korumak üzere acilen önlemler alınmazsa bu simgesel yapıyı tamamen kaybetmek söz konusu olacaktır.