Çözüm büyükşehir değil adem-i merkeziyet

Tâdil edilmiş "Büyükşehir Belediyesi Kanunu" Çankaya'da. Yasayla hükümet, aşırı kentleşmenin getirdiği yönetim sorunlarına çözüm arıyor.

Kentlerin il sınırlarına dayandığı beton cenneti memleketimizde belediye, il özel idaresi ve köy tüzel kişiliğinden oluşan farklı yerel yönetimleri büyükşehir altında topluyor. Sayıları 29’a çıkan büyükşehirlerle 29 il özel idaresi, 1.591 belde belediyesi ile 16.082 köyün tüzel kişiliği kaldırılıyor, yetkileri büyükşehirlere devrediliyor.

Kimi yorumcu büyükşehrin yerelde seçilmiş başkanı ve meclisinin vali karşısında artık daha güçlü olacağını varsayıyor. Varsayımların gerçekleşebilmesi için yasanın idarî vesayet ilkesini değiştirmesi ve büyükşehrin malî kaynaklarını olabildiğince yerelleştirmesi gerekiyordu. Oysa yasada belirtilen “Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezi”nin malî kaynağı merkezden geliyor. Son söz de bugün olduğu gibi merkezin temsilcisi vali ve kaymakama ait. Bu teamül değişmedikçe yerelleşme ve etkin hizmet adına atılan adım varolan küçük yerel birimleri iptal etmekle kalıyor. Dolayısıyla merkezîleşme bu defa büyükşehir üzerinden gerçekleşiyor.

Bırakın belediyeciliğin nasıl merkezin kapı kulu hâline getirildiğini, en mikro kararın dahi tekadam tarafından alındığı bugünün Türkiyesinde nasıl böyle sakat bir yasadan medet umulur? Taraf’ın bu yazki “Başkanlar Konuşuyor” dizisinde sözkonusu yasal değişikliğe atfen “Belediye başkanlarına süper yetkiler verilmesine yönelik yeni çalışmayı nasıl değerlendiriyorsunuz” sorusunun bilhassa AK Partili başkanlarca pas geçilmesi, yasanın yerelleşmeye değil merkezle yerel arasındaki kapı kulluğuna hizmet edeceğinin erken itirafıdır. “Ben bilmem, patron bilir”! Zaten ilin mülkî sınırıyla büyükşehrin sınırlarının şimdiden birleştiği İstanbul ve Kocaeli büyükşehirlerindeki fiiliyata bakmak kâfi. Başbakan’ın son icadı “valilerin seçimi” bile beyhude. Patron ne vali ne başkan, her karar kendi dudaklarının arasından çıkıyor.

Kimi yorumcu ise etkin hizmet açısından yasayı olumlu bir gelişme addediyor. Bu, aşırı kentleşmenin bir nevî alınyazısı olarak kabullenilmesi demek. Kimse “kent neden ilin sınırına dayandı acaba” diye sormuyor. Öyle olunca da belde ve köylerin idarî anlamda lağvedilmesi onların yakında fizikî anlamda da lağvedilecekleri anlamına geliyor. Örnek: Antakya’daki Ermeni köyü Vakıflı, Mardin’in Süryani köyleri. Gidişatın ülke çapında betonlaşma ve tekdüzeleşme olduğunu bir daha hatırlatayım.

Meselenin özü merkezin bugün siyasî kulu ve hizmet götürmede emanetçisi konumundaki yerel birimleri azaltmak değil, kurulacak bölgeler altında çoğaltmak ve onlara olabildiğince yetki devretmek. Yeni anayasa bunu gerçekleştirmek için büyük fırsat. Anayasaya adem-i merkeziyet ilkesi dâhil edilebilse, merkezin ülke çapındaki idarî vesayeti icraat sonrası denetime dönüştürülebilse, yerel birimlerin yerel malî kaynakları sürdürülebilir hâle getirilebilse bu yasayla sözümona arzu edilen yerelleşme ve iyi hizmet asıl o zaman gerçek olur.

Bu yasayla lağvedilmek zorunda kalınan küçük yerel birimlerin istikbalini güvence altına almak hem iyi yönetim hem de çevresel denge açısından hayatî. Benzer boyutlardaki memleketlerin hepsinde olabildiğince çok sayıda yerel birim olmasının nedeni var. Yerindenlik ilkesi uyarınca küçük yerleşimle ilgili en makul ve etkin karar o yerleşimde alınır, üst birimlerin dahline gerek kalmaz.

Türkiye’de yerel denince akla sade belediye gelir. Merkez ile yerel arasındaki devasa boşlukta bölgesel ara merci olmadığı için belediyelere çok işlev yüklendi. Zamanla belediyeler çeperden merkeze erişemeyenlerin siyasî dayanağı hâline geldi. Oysa belediye hizmet odaklıdır. Bölge ise coğrafî, tarihî, dilsel, ekonomik, kimi zaman dinsel bütünlük arzeden bir yönetim birimidir. Ülkeden ülkeye değişen yetki ve işlevleri vardır.

Yasa, şehirleşmeye ve merkeziyetçiliğe teslim olmanın yanında belediye ile bölgenin işlevlerini birbirine karıştırıyor. Mevcut durumu daha beter hâle getiriyor.

Sonuçta Türkiye boyutlarında her ülkede var olan, merkez ile belediye arasındaki ara yönetim birimi “bölge”yi kuramayan hükümet büyükşehirleri yani merkezin yereldeki klonlarını kuruyor.