- 7 Şubat 2023
- 18127 defa okundu.
Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı Üzerine Notlar: 01
Japonya Mimarlar Enstitüsü (JIA) ve Japonya Asismik Emniyet Organizasyonu (JASO), ilki Kobe Depremi’nin ardından yayınlanan “Mimarlar İçin Depreme Dayanıklı Tasarım” el kitabının yenilenmiş versiyonunu yayınladı. Bizler de kamu bilgilendirmesi için kitaptan bazı bilgiler paylaşmak istiyoruz.
Bu metin Japan Institute of Architects (JIA)’in yayınladığı “Earthquake-resistant Building Design forArchitects” kitabının yeniden ele alınarak yayınlanan ikinci halinden paylaşacağımız bilgiler içeriyor. Enstitü’deki mimarlar bu kitabı Hyogoken-Nanbu Depremi ardındaki yıkıcı enkaz sonrasında deprem dirençli binalar üzerine mimarın eğitimini geliştirmek amacıyla yazmışlardı. Depreme dayanıklı yapı tasarımını daha kapsamlı çalışılması gerekliliğini kabul eden enstitü, mimari taşıyıcı sistemler, mimari ekipmanlar ve tasarımlar üzerine art arda birçok sempozyum düzenledi. Böylelikle depremler çok farklı açılardan incelendi.
İnsan Hayatını ve İşlevini Koruyan Yapılar Yapmak Üzerine Notlar:
Deprem dayanımı binanın işlevsel rolüne göre değişim gösteren bir durum. Örneğin bir afet anında toplumu organize etmek gibi bir vazifesi olan bir “afet üssü tesisi”nin diğer binalara oranla afete karşı çok daha yüksek dayanım göstermesi gerekir, bu yüzden de idari kurum binaları bu işlevle donatılır. Aynı durum, bir afet üssü hastanesi ve bir okulun geçici toplanma yeri olarak hizmet veren oditoryumu/spor salonu için de geçerli. Depreme dayanıklılık performansı için gereklilikler bina tipine göre farklılık gösterdiği gibi, gerekli yapısal performans da bina tipine göre farklılık gösterir. Mesela bir afet üssü için iletişim işlevlerinin yerine getirilmesi çok önemli. Bir hastanenin yaralı ve hastaların tedavisi için ihtiyaç duyduğu su ve elektriği temin edebilmesi de kritik bir konudur. Bir acil durum barınağı için yapısal olmayan bina unsurlarını kapsayan güvenli mekanların hizmet verebilmesinden fazlası gerekiyor; temiz su, kanalizasyon ve elektrik kaynakları da depremzedelerin günlük hayati ihtiyaçlarını sürdürebilmesinin düşünülmesi de hayati bir mesele. Hangi seviyede deprem direnci gerektiğinin de çeşitli perspektiflerden masaya yatırılması şart.
Ev İçi Hasar
Deprem esnasındaki çoğu ölüm ve yaralanma hareket eden – devrilen mobilyalar ve de düşen neslelerden kaynaklanıyor. Tüm eşyalar yapısal bir çerçeveye sabitlenmeli, lakin bu sabitlemelerin çoğu yapısal bir elemanın son katmana tutturularak yapılıyor. Aslında yapılması gereken eşyaların duvarın daha alt tabakalarına sabitlenmesi. Bugünün koşullarında yapılı çevredeki konutlar çok katlı binalardan oluşuyor ve üst katlar alt katlara göre deprem esnasında daha çok sallanıyor. Sismik şiddet yüzünden üst katlardaki sallanma şiddeti alt katlara oranla 2-3 kat daha fazla. Bu nedenle özellikle üst katlarda depreme karşı ev içi önlemler hayatidir.
Güvenli Kaçış Rotaları
Can güvenliği için tehlikeli alandan güvenli alana güvenli bir kaçış rotasının oluşturulması ön koşuldur. Bu durumda düşünülmesi gereken 3 temel nokta var:
1-Odadan koridora güvenli çıkış
2-koridoru güvenle aşıp dışarıya güvenli erişim
3-Dışarıya ulaşıldığında güvenli bir yol
Deprem anında ve sonrasında eşyalar düşecek ve etrafa saçılacaktır, bu da insanlarda panik yaratır.
1. maddeyi düşündüğümüzde, depremden hemen sonra olası kesintileri öngörerek, karanlıkta güvenli bir kaçış rotasının olduğundan emin olmak gerekli. Mobilyalar devrilmemesine rağmen çekmeceler dışarı kayarak kapıları bloke edebilir.
2. maddeyi düşündüğümüzde hantal eşyalar koridoru kapayarak geçişi önleyebilir. Tüm bunlara ek olarak, güvenli bir kaçış için temel olan giriş kısmı genellikle albenili taş karolarla kaplanır, ki bunlar da düşme riski taşır.
3. maddeye geldiğimizde yolda bırakılan bisikletler veya yapısal olarak sağlam olmayan beton blok duvarlar güvenli kaçışa engel olur. Geçici toplanma lokasyonlarına ulaştıran rotalar güvenlik için çok temel bir düzenle kontrol edilmeli. Üstelik, ahşap binaların çoğunlukta olduğu büyük bir yangın hasarı olan bir alanda insanların kaçarken birbirine yardım edebilir olması gözetilmesi gerek bir durum. Bu yüzden sakinlerinin birbirleriyle düzenli olarak iyi iletişim kurduğu toplulukların oluşturulması kesinlikle faydalı.
İşlevi güvenceye al, geçim kaynaklarını koru
Depreme dayanıklı yapı talebi gerekli fonksiyonların güvence altına alınmasını da kapsıyor. Her bir işlevin değeri binasına göre farklılık gösteriyor. Bu sebeple, herhangi bir binanın depreme olan dayanımı binanın dayanım konusundaki önceliğinin tanımlanmasını gerektiriyor: her bina için elektrik ve su kaynağının güvenliği hayati değerdedir.
Bazı tesisler bir grup binadan oluşur ve bir kompleks içindeki tüm binaların aynı koşullara sahip tek bir zemin üzerine inşa edilmesi önemli. Unutulmamalıdır ki koşullar farklılaştığında, kademeli oturmalar meydana gelir ve bu da tesisin tüm işlevlerini durdurabilecek tesisat hasarları oluşur.
Önemli tesisler için, yedekli sistemler oluşturmak ve en kötü senaryoya hazırlıklı olmak kritik bir konu. Binanın dayanım performansı işlevine göre çeşitlilik gösteriyor olsa da, temel fonksiyonların sürdürülebilmesi her yapı için ortak bir dert. Lakin gerekli ekipmanların hazırlığını da kapsayan somut -karşı önlemlerin olduğu durumlarda da beklenmedik şeyler meydana gelebilir. Bu yüzden temelde insan merkezli durum ve prosedürleri içeren, somut olmayan-karşı önlemlerin de hazırlıklı olması gerekiyor. Asansörler deprem durumunda güvenli değil, genellikle yaklaşık 4 gibi düşük bir sismik yoğunlukta dururlar. Konut sakinleri eski tip asansörlerde mahsur kalabilir ve apartmanlardaki bazı yeni tip asansörlerin kapılarını sadece mesken katlarında açtığını unutmamak gerekir. Daha yeni binaların, artan sayıda elektrik sistemi tarafından daha fazla kontrol ve izlemeye tabi olacağı kabul edilmeli. Böyle bir yapının işlevleri açısından daha fazla zaafı olacaktır bu yüzden de daha fazla önlem düşünülmelidir.
Aşağıdaki alanlar değişiklikleri hesaba katmak için güncellenen sistemler tarafından düzenli olarak kontrol edilmelidir
A) Bir topluluk olarak:
1- Yangın söndürücülerin mekanizması,
2- Tahliye rehberliği
3- Bilgi toplama
4- İnsanların güvenliğinin onayı
5- Yaralılar için ilkyardım
6- Engelli, yaşlı ve yardıma muhtaç kimseler için destek
7- Malların depolanmasını da kapsayan önlemler
B) Bireysel hazırlık:
1-Mobilya ve ekipmanların sabitlenmesi
2-Tahliye rehberliği
3-Açık ve kapalı olan giriş kapılarının kontrolü
4-Komşulardan/komşulara yangının yayılmasını önlemek
5-Karşılıklı yardım ve destek
Varlıkları koruyun, insan hayatını koruyun
Varlıkları korumak için binaya olan hasarı en aza indirmek mühim bir konu. Bir yapı az ya da çok kozmetik bir hasara uğradıysa, hasarlı kısmı onarmak yerel sakinler ve mühendisler arasında sorunlara sebep olabilir. Deprem hasar algısı iki grupta değişkenlik gösterebilir ve mühendisler tarafından yapılan değerlendirmelerde güvensizlikle sonuçlanabilir. Hasar derecesinin minimumda tutulması arzu edilirken depreme karşı en yüksek önceliğini insan hayatını korumak olarak belirlenmiş önlemlerin alınması şart.
Mimarlar, mühendisler ve çeşitli uzmanların işbirliğiyle hazırlanan kitapçık, deprem sırasındaki hasarın konsept, tasarım ve inşaat teknikleriyle nasıl azaltılabileceğini ele alıyor. Hazırlanan el kitabına ücretsiz olarak buradan erişebilirsiniz.
Etiketler
