“Güzelleşen İstanbul”

"Taksim projesi" hakkında bir şeyler yazmak epeydir aklımdaydı. Gecikmemin başlıca nedenlerinden birisi İhsan'ın (Prof. İhsan Bilgin, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Dekanı) ) konuya ilişkin bir yazı üzerinde olduğunu öğrenmemdi.

İhsan’ın “Taksim’in Cazibesi” başlıklı yazısı geçenlerde (19 Şubat) Taraf gazetesinde yayımlandı. Bu durumda artık ben de bu önemli yazıya bolca atıfta bulunarak hakkında çok şey söylenen şu proje hakkındaki düşüncelerimi kağıda dökebilirim.

Ancak bu işe girişmeden önümde duran ve içinde bir zamanların bir başka “Taksim Projesi”ne de genişçe yer verilen bir yayından söz etmek istiyorum. Önümde “Güzelleşen İstanbul” adı altında İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığı döneminde İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar’ın yayımladığı bir kitap-albüm duruyor. Kitabın-albümün takdimi şu sözler (ve benzerleri) ile yapılmış: “Tarihimizin en mümtaz simalarından biri ve taliin Türk âlemine müstesna bir lutfu olan Milli Şefimiz, Cumhurreisimiz İsmet İnönü’nün devlet reisliği altında dördüncü yılı bitirip beşinci yıla girmiş bulunuyoruz. (…) İstanbul Belediyesi, İsmet İnönü devrinde, son dört yıl içinde İstanbulda yapılmış olan işlerin küçük bir hesabını şehir halkına vermekte fayda ve zevk bulduğu için bu broşürü hazırlamıştır.”

Bu yayından “broşür” olarak söz edilmesi sizi yanıltmasın; önümüzde -dönemin imkanları göz önüne alındığında- içinde çok sayıda fotoğraf, değerlendirme ve haritanın yer aldığı, bununla da yetinilmeyip gerçekleştirilen iman faaliyetlerini “Dün/Bugün” başlığı altında karşılaştırmalı olarak önümüze getiren ve dolayısıyla ciddi bir ödenek ayrıldığı her halinden belli olan büyük boy bir kitap-albüm duruyor.

“Güzelleşen İstanbul’un kapağını İsmet İnönü’yu at üzerinde tasvir eden heykelinin fotoğrafı yer alıyor. Bu fotoğraf özellikle seçilmiş, çünkü yayından anlaşıldığına göre -eğer şartlar elverseymiş- İsmet İnönü’nün bu heykeli bugün bulunduğu Maçka sırtlarında değil, Taksim’de yer alacakmış.

Yayında “Dün /Bugün” başlığı altında sunulan fotoğraflar çok dikkat çekici doğrusu. “Dün /Bugün” sayfalarının amacı, anlaşıldığı gibi, “yıkık dökük evlerin ve sokaklar”ın (Dün) “kör kazma”nın (Yahya Kemal’in Menderes döneminde İstanbul’da gerçekleştirilen “imar faaliyetleri”ni eleştiren bir yazısının başlığıdır aynı zamanda) işini bitirdikten sonra (Bugün) ne kadar “temiz” hale geldiğinin görsel malzeme desteğinde İstanbul halkına açıklanmasıdır…

“Dün / Bugün” sayfalarının bazıları çok daha dikkat çekici, çünkü bu sayfalardaki fotoğraflar çocuk kitaplarında çokça kullanılan bir teknik kullanılarak sayfalara yerleştirilmiş. Bir örnekle anlatacak olursak, mesela “Yeni Cami ve kemerin dünkü ve bugünkü görünüşleri” altı yazısı üzerinde yer alan iki katmanlı fotoğraf… Fotoğrafın birinci katmanında Yeni Cami’nin önünde yer alan ve artık “tarih olmuş” üç katlı büyükçe bir bina ve arkasında Yeni Cami’nin bir bölümünü görürken, birinci katmanı kaldırdığınızda Yeni Cami’yi olduğu gibi, yani birinci katmanda yer alan yapıların kazınması sonraki haliyle karşılaşıyorsunuz. “Dün / Bugün” projesinin “yıkık dökük” bir İstanbul’dan hiç mi hiç haz etmeyen bir proje olduğu hemen anlaşılıyor. Tahmin ettiğiniz gibi bu “ispat” çalışmasında fotoğraflarla “oynamak”da unutulmamış. Kitabı-albümü karıştıranların objektifi biraz kaydırarak görüntülenen “yıkık dökük” bir yapı grubunun ortadan kaldırılarak mekanın “tertemiz”, “çiçek gibi” bir boş alana çevrilmesinin ne kadar yerinde bir faaliyet olduğuna gecikmeden kanaat getirmesi için tabii ki!

“Güzelleşen İstanbul”da yer alan imar faaliyetlerinin tamamını burada özetleyebilmek bile imkansız olduğu için doğrudan kitabın “Taksım”e ilişkin sayfalarına geçeceğim. Ancak bu arada, bu “Dün /Bugün” tekniğinin bugün de belediyeler tarafından “Şehriniz ne halde idi, ne hale getirdik!” nutuklarını desteklemek amacıyla kullanılabilecek (hele de bugünkü imkanlar çerçevesinde!) etkili bir propaganda yöntemi olduğunu söylemeliyim.

Bugün “Taksım projesi” çerçevesinde kendinden söz edilen “Taksim Kışlası”‘ndan da -tabii ki- bu kitap-albümde söz ediliyor. Mesela şu satırlarda olduğu gibi: “(İstanbul belediyesi) İkinci iş olarak meydanı (Taksim) Ayaspaşa istikametinde genişletmek için eski ve harap Taksim kışlasının buraya kadar uzanan parçasını ve müştemilâtını yıktı ve yerine güzel bir bahçeli meydan yaptı. Eskiden kışlanın stadyom haline getirilmiş olan iç avlusuna girilen büyük kapının önünde, caddenin sıkışık bir yerinde yapılan milli bayram törenleri ve askeri geçit resimleri, şimdi bu güzel meydanda parlak bir şekilde yapılmakta, davetliler daracık, daracık bir yere kurulan küçük tiribünler yerine geniş ve yüksek bir balkondan törenleri ve geçit resimlerini rahat rahat görmektedirler. Bu sayede milli törenlerde binlerce halkın bulunmasına imkân hasıl olduğu gibi, geçit resmine iştirak eden ordu kıtaları ve okul talebesi, tramvay yolunun üstünde ve dar bir cadde üzerinde, alelâde yürüyüş nizamı olan manga koliyle değil, talimnamelerin merasim geçitleri için emrettiği şekilde takım cephesiyle muntazam surette geçmektedirler. Cumhuriyet meydanının genişletilip büyütülmesiyle, İstanbul muhtaç, fakat mahrum bulunduğu bir tören meydanına sahip olmuştur ki bunun maddi güzelliğinden başka manevi kıymeti de aşikârdır.”

Hoş satırlar bunlar… Başta Taksim Kışlası olmak üzere Taksim meydanının çevreleyen yapıların yıkılmasındaki asıl amacın -sanki!- “törenler ve resmi geçitler” için yer açmak olduğunun tekrar tekrar vurgulandığı hoş satırlar doğrusu…

Yazı buraya kadar fazlasıyla uzun kaçtı zaten, yarınki yazıda devam ederiz…