Hasanpaşa Gazhanesi’nin Bilinemeyen Geleceği

Gazete Kadıköy’ün dikkatli okurları, Tarihi Hasanpaşa Gazhanesi'nin durumunu onlarca kez sayfalarımıza taşıdığımızı anımsayacaklardır.

Zira bu güzel ve önemli endüstri mirası, kapatıldığı 1993 yılından beri pek çok kez “kültür merkezi” olacak söylemleriyle gündeme geldi. İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti çalışmalarının en iddialıve kalıcı projelerinden biri olarak yenilenecek, bir kültür merkezi olacaktı. Yapıl(a)madı… Daha sonra “İhale yapılacak, yapıldı ama iptal edildi, peki ya şimdi ne olacak?” sorularıyla geçen ayların ardından, geçtiğimiz günlerde Hasanpaşa mahalle sakinleri gazetemizi arayarak “Gazhane duvarlarının yıkıldığını” söylediler. Hemen gittik olay yerine. Bir de tabela konulmuştu. Tabelada “Tarihi Gazhane Binasının Çevre Duvarı Rekonstrüksiyon İnşaatı” yazıyordu. Ancak detaylı bilgi alabileceğimiz kimseler yoktu görünürde. Biz de makul olanı yapıp, mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde ol du ğu için, bilgi al mak için İBB Basın Büro’ya başvurduk. Ancak bir netice alamadık…

İBB’ye Gazhane Soruları

Bunun üzerine Bilgi Edinme Yasası kapsamında İBB Beyaz Masa’ya başvurduk ve Kadıköylüler adına şu soruları sorduk; “Kadıköy-Hasanpaşa’da bulunan Gazhane’nin son durumuyla ilgili bilgi rica ediyoruz. Hasanpaşa Gazhanesi Restorasyon Projesi’nin ihalesi 15 Mart 2012 Perşembe günü yapılmıştı.

Çalışmalara Haziran’dan önce başlanacağı söylenmişti. Acaba çalışmalar ne durumda, başlandı mı? Ya da ne zaman başlanacak? Ne vakit bitirilmesi öngörülüyor? Proje nasıl olacak? Ayrıca bugünlerde Gazhane’de çevre duvarı rekonstrüksiyon çalışması yapılıyor. Bu çalışmanın amacı, neler yapıldığı, ne zaman bitirileceği konusunda bilgi edinmek istiyoruz. Özetle ve son olarak İBB, 2013 yılın da Gazhane için ne yapacak?”‘

Çalışmalar Bu Yıl Başlayabilir

1798737 numaralı başvurumuza İBB Beyaz Masa’dan gelen yanıt şu şekilde: “Başvuru iletinizde yer alan konu değerlendirilmesi ve gereği için İstanbul Büyükşehir Belediyesi Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’ne iletilmiş olup, alınan bilgi aşağıdaki gibidir. İlgili başvuruda Kadıköy, Hasanpaşa Gazhanesi’nin ihalesine ve yapılacak çalışmalara ilişkin son durum bilgisi istenmektedir. Hasanpaşa Gazhane Tesislerine ilişkin “Kadıköy İlçesi, Gazhane Tesislerinin Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon, Yeni Kullanım (Kültür Merkezi) ve Çevre Düzenleme Projesi” İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 22.06.2001 tarih 6091 sayılı kararı ile onaylanmıştır. Onaylanan yeni kullanım avan projelerinin mimari ve mühendislik uygulama projelerinin hazırlanmasına yönelik olarak “Kadıköy, Hasanpaşa Gazhanesi Mimari İnşaat, Makine, Elektrik Mühendisliği Uygulama Projeleri” işi, 16.03.2012 tarihli İhale Komisyonu Kararı ile AKANT Tasarım Restorasyon Uygulama Ve Tic. Ltd. Şti.’ne ihale edilmiş olup, 13.04.2012 tarihinde sözleşmesi imzalanmış ve 17.03.2012 tarihi itibariyle projelerin teminine yönelik çalışmalara başlanmıştır. Çalışma kapsamında çevredeki işgallerin Gazhane içerisindeki müdahalelerinin ortadan kaldırıabilmesi için, çevre duvarı inşasına öncelik verilmiştir.

2013 yılı içerisinde uygulama projelerinin temini çalışmalarının sonuçlanacağı ve uygulama çalışmalarına başlanacağı düşünülmektedir.”

Bu yanıttan anlaşıldığı kadarıyla Tarihi Hasanpaşa Gazhanesi, 2013 yılı sonrasında -uçu açık bir tarih- kültür merkezi olacak gibi görünüyor.

Ancak bu sürecin yıllardır sürüncemede kalması, konuyla ilgili olarak hiçbir zaman net bir açıklama yapılmaması, bu girişim için de soru işaretleri doğurmuyor değil… İBB Başkanı Kadir Topbaş’ın, Mayıs 2011 tarihinde Fikirtepe’de yaptığı bir konuşmada, Hasanpaşa Gazhane Projesi için “Sizlere yalan yanlış şeyler söylendiği kulaklarıma geliyor. Oraya bir kültür merkezi ve bir cami yapacağız. Diğer kısmını tamamen sizlerin kullanımına sunacağız. Sizler ne istiyorsanız, bizler onu yapacağız. Birilerinin dedikleri değil, sizlerin dediği olacak” sözleri, bu kafa karışıklığını perçinliyor. Topbaş, geçtiğimiz günlerde Habertürk gazetesine yaptığı son açıklamada ise Gazhane’nin kültür merkezi olacağını söyledi.

Yaklaşık 30 Bin Metrekarelik Gazhane’ye Enerji Müzesi

Gazhane duvarına, çok kısa bir süre önce asılan afişte ise projeyle şu bilgiler yer alıyor: “Hasanpaşa Gazhanesi Projesi kapsamında 12.714 metrekare tescilli yapı, 4427 metrekare yeni yapı alanı, 22514 metrekare peyzaj alanı bulunmaktadır. Yeni kullanım projesi doğrultusunda kültür merkezi olarak işlevlendirilmektedir. Proje 377 kişi kapasiteli konferans salonu, 100-150 kişilik 3 adet sinema salonu, 40 kişilik bir adet sinemax, sergi salonları, atölyeler, enerji müzesi, enerji enstitüsü, lokanta, kafeterya, çocuk oyun evi, otopark ve idari birimlerden oluşmaktadır.”

121 Yaşındaki Endüstri Çınarı

Tecsillenmiş bir endüstri mirası olan Hasanpaşa Gazhanesi, sadece Kadıköy’ün değil, İstanbul’un önemli endüstri yapılarından biri… Anadolu Yakası’nın en eski sanayi tesislerinden biri olarak, Osmanlı endüstriyel mirasının erken örneklerinden. 1800’lü yıllarda Anadolu Yakası’nda ortaya çıkan gaz talebini karşılamak üzere Hasanpaşa’da yeni bir gazhane daha yapılması kararlaştırıldı. Gazhanenin işletme imtiyazı, 1 Ağustos 1891’de 50 yıl için Parisli bir sanayici olan mühendis Charles George’a verildi. 1892’de hizmete giren Hasanpaşa Gazhanesi’nin işletme sözleşmesi 1924’te 50 yıl için yenilendi. Kadıköy-Üsküdar ve Anadolu Yakası Havagazı şirketi, 1926’da Yedikule Gazhanesi’ni de satın aldı. Bu şirket daha sonra işletme imtiyazlarını ve tesislerini 1931’de İstanbul Elektrik Şirketi’ne sattı. Ancak İstanbul Elektrik Şirketi’nin millileştirilmesinin ardından havagazı şirketi ayrılarak 1937-1944 arasında faaliyetlerine müstakil olarak devam etti. Ancak zarar eden bu şirket, devlet tarafından satın alındı ve 1945’te İstanbul Belediyesi Elektrik Tramvay Tünel İdaresi’ne (İETT) bağlandı. Gazhane’ye zaman içinde yeni fırınlar eklendi. Böylelikle o yıllar için Anadolu Yakası gaz ihtiyacının üzerinde bir üretim rakamına ulaşıldı ve önemli bir kömür tasarrufu sağlandı. Ancak sonraları talep azalması nedeniyle Gazhane 13 Haziran 1993’de faaliyetine son verdi. Türkiye’nin en önemli endüstriyel kültür miraslarından biri olan Hasanpaşa Gazhanesi, üretimin durmasıyla İstanbul’da türünün son örneği olarak kaderine terk edildi. Gazometreleri sökülüp satıldı, hurda deposu ve çöplük haline getirildi. Farklı dönemlerde kömür deposu, otobüs garajı, İETT deposu olarak kullanıldı. 1994’de kalan parçalarıda sökülmek üzereyken, SİT alanı ilan edilerek koruma altına alındı.

Gazhaneler; Şehrin İçindeki Tozla Kaplanmış Yüzük Taşları

Özel ilgi alanı endsütri yapıları olan mimar Cem Sorguç, zamanında İstanbul’da Hasanpaşa, Poligon, Yedikule, Dolmabahçe ve Kuzguncuk olmak üzere 5 gazhane olduğunu anımsatarak, şunları söylüyor: “Bugün hepsi hepsi metruk bir halde, şehrin göbeğinde duran 5 yapı…. Gazhaneler sadece eski yapı değil, 19 yüzyılın teknolojisiyle kurulmuş olmaları mühim. Zamanın teknolojisinin bu topraklardaki halinin uzantısını yansıtan nadir yapılardan… 1993 yılına dek havagazı kullanılmış olmasının da belleği. Tarihsel ve toplumsal bellek…. Üzerinde en fazla çalışılan gazhane ise -hem akademik hem proje bazında- Hasanpaşa’daki. 2010’da kültür merkezi olacaktı ama olmadı. Olmasını isterdim. Yıkılmadan ıslah edilmesi ve tekrar hayatın içine girmesi taraftarıyım. Kültür merkezi olabilir, kütüphane ya da konser alanı… Yeter ki insanların kullanımına açık, girilebilir bir alan olsun. Mesela şu an İETT’nin orayı kullanması doğru değil ama hiç olmazsa insanlar oraya gidip geliyorlar, böyle bir yapıyı görüyorlar! Romanların orada yaşaması fikri de fena gelmiyor, en azından çocuklar kullanıyor orayı… Çocukların illegal oyun alanı olması bile iyidir! Yedikule Gazhanesi böyle bile değil… Toplumsal bellekte bir yer tutacak. O çocuklar ileride, ‘Gazhane’de oyun oynardık’ diye anlatacaklar. Geçmişin izleri kaybolmadan korunmalı. Belleklerimizden kolayca silinebiliyor bazı şeyler, o zamanlardan elimizde somut bir şeyin kalması önemli elimizde.”