Italo Calvino 100 Yaşında

Calvino şehirleri görsel özgüllük, duyusal çekicilik ve kimlik kavramlarıyla şekillendirirken, aynı zamanda doğanın, suyun ve zamanın mimariye olan etkilerini vurgular. Mimarlık ile edebiyat arasındaki derin bağlantıyı ve şehirlerin zamansız doğasını inceler, okuyucuları mimari düşünce ve yaratıcılık üzerinde düşünmeye teşvik eder.

15 Ekim 1923, Küba doğumlu ve bugünlerde 100. doğum gününü kutladığımız İtalyan yazar Italo Calvino’yu anıyoruz. Calvino, sadece edebiyat dünyasında değil, aynı zamanda mimarlar için de oldukça büyük bir ilham kaynağı.

Birçoğumuz için Italo Calvino’nun 1972 tarihli Görünmez Kentler romanı, Kubilay Han’a anlattığı Marco Polo’nun izniyle, şehirlere ve onların ilginçliklerine dair canlı hatıraları nedeniyle mimari olsun olmasın kütüphanelerimizde değerli bir yer tutar. Kitap, alışılagelmiş mimarlık yazımına tam olarak uymasa da genel bir kategorizasyona direniyor, bunun yerine içerdiği şehirlerin farklı sınırlara ve amaçlara göre damıtılmasının önüne geçiyor.

İllüstrasyonlar Karina Puente Frantzen tarafından hazırlanmıştır.

Her ne kadar mekânların ayrıntılarında yakalanan belli bir tür duyusal çekicilik olsa da Görünmez Kentler’in asıl güzelliği bu ayrıntıların altında yatan zaman, kimlik ve dil kavramlarının maskelenmesinde yatıyor. Görünmez Kentler’in bu katmanlı anlatısının ortaya çıkardığı birçok ilkede şehirlerin fiziksel ve kültürel dokularını oluşturan karmaşık ilişkilere dair derin düşünceler sunuluyor.

Kültürel Bir Dil Olarak Görsel Özgüllük

Görünmez Kentler’in çekiciliğinin büyük bir kısmı, yazımının ve dolayısıyla anlatımının özgünlüğüne atfedilebilir. Anlatı boyunca, şehir hayatının 55 versiyonu büyüleyici bir karakterle tasvir edilir; bunlardan ilki Diomira: “altmış gümüş kubbesi, tüm tanrıların bronz heykelleri, kurşunla döşenmiş sokakları, kristal bir tiyatrosu, kulesinde her sabah öten altın bir horozu olan bir şehir.”

Bu gibi ayrıntılar, Kubilay Han rolünü üstlenerek tipolojiler ve eserler aracılığıyla kurgusal şehirlerin başarılı bir şekilde yaratılmasına katkıda bulunduğumuz için Marco Polo ile aramızdaki genel görsel iletişimi oluşturur. Bu da mimarinin ayrılmaz bir parçası olan anlayış yaratmak için belirli imgelere olan doğal bağımlılığımızı göstermekte.

Şimdi onun anlattıkları Büyük Han’ın isteyebileceği en kesin ve ayrıntılı bilgilerdi ve tatmin etmedikleri hiçbir soru ya da merak yoktu. Yine de bir yer hakkındaki her bilgi imparatorun zihnine Marco’nun o yeri tanımladığı ilk hareketi ya da nesneyi hatırlatıyordu.

Yine de bu son derece görsel kültürün etkisi zaman zaman fark edilmiyor gibi görünüyor. Polo, her türden işaretle dolu Tamara şehrini, “gözün nesneleri değil, başka anlamlara gelen şeylerin imgelerini gördüğü” bir yer olarak tanımlar. Bu, günümüzde farklı sembolik iletişime olan aşırı bağımlılığımızı ve imgenin belirli çağrışımları kapsayacak şekilde indirgenmesini anlatıyor.

Mimarlık temelde görsel bir alan ve araç olsa da mimarın biraz pasif kalmasının bir sonucu olarak, kişinin kendi duyusal deneyimleri aracılığıyla anlam ve anlayışın kasıtsız bir evrimine izin vermek önemli. Marco, şehirlerin daha soyut bir tanımlamasına başvurarak, görsel kelime oyununun özgüllüğüyle mümkün olmayan gerçek bir çeviri sağlıyor.

‘‘Böylece, her şehir için, kesin kelimelerle verilen temel bilgilerin ardından, ellerini avuç içleri dışarıda, arkada veya yanlarda, düz veya eğik hareketlerle, spazmodik veya yavaş tutarak sessiz bir yorumla devam etti.’’

Mimarlığın Doğanın Her Şeye Gücü Yettiğine Olan Güveni

Doğa, Marco’nun tasvir ettiği şehirlerin çoğunda kilit bir rol oynar, zaman zaman mimarinin işleyişini ve sakinlerinin davranışlarını belirli bir her şeye kadir güçle dikte eder. Buna bir örnek, derin bir gölün üzerine inşa edilmiş bir “bin kuyu şehri” olan Isaura; burada “sakinler toprağa uzun dikey delikler kazar ve şehrin uzandığı yere kadar su çekmeyi başarırlar.”

Yaşamın canlılığı olarak su, gerekli bir mimari tipolojinin (bu durumda baraj) ve kent ile halkı arasındaki ilişkinin oluşmasının ardındaki temel itici güçtür. Suyun önemi, insanların ortak kültürel anlayışında daha da somutlaşır; hem bir madde olarak hem de bir tür peyzaj mimarisinin formüle edilmesindeki önemi, ilahi unsurları barındırır.

Bazı insanlara göre şehrin tanrıları derinliklerde, yeraltı derelerini besleyen kara gölde yaşamakta. Diğerlerine göre ise tanrılar, kuyuların kenarından göründüklerinde bir kabloya asılı olarak yükselen kovalarda yaşamakta.

Antroposen Çağı’nda, mimarinin de suç ortağı olduğu doğal dünyayı ciddi biçimde değiştirdiğimiz düşünüldüğünde, neyin doğal olduğuna dair tanımımız eskisinden çok daha çeşitli. Sonuç olarak, küresel çevresel değişim, buna aracılık etmek ve peyzajıyla bir arada var olmak için mimarinin rolünü her zamankinden daha fazla belirleyecek.

Bu düşünce, “yıkımı başlamasın diye” sürekli inşaat halinde olan Thekla kentinde açıkça görülmekte. İnşaatın durdurulmasının kentin parçalanmasına neden olup olmayacağı sorulduğunda ise cevap şu oluyor: “Sadece şehir değil.”

Çok geçmeden, bu sürekli çalışmanın yıldızların kozmik düzeni tarafından emredildiği anlaşılır ve bu doğrudan küresel ısınma tehditleriyle karşılaştırılmasa da her ikisi de Thekla’nın ölümünü önlemek için bir mimarinin bunlara uymasını gerektiren doğal koşullar.

”İnşa halindeki şehrin amacı nedir, şehir olmadığı sürece? Takip ettiğiniz plan, plan nerede? İş günü sona erdikten hemen sonra size göstereceğiz… diye cevap veriyorlar. Gün batımında iş durur. İnşaat alanının üzerine karanlık çöker. Gökyüzü yıldızlarla dolar. İşte plan, derler.”

Şehrin Zamansızlığı

Laudomia’da şehir aynı şekilde adlandırılmış üç taraftan oluşur: ”yaşayanlar, ölüler ve doğmamışlar.”

Yaşayan şehrin nüfusu arttıkça, ölülerin mezarlarının ve doğmamışların diyarının çevresi de artar. Her ikisi de “ölüleri ziyaret edip taş levhalarındaki kendi isimlerini deşifre ettikleri” ve “henüz doğmamışların evini sık sık ziyaret edip onları sorguladıkları” için yaşayanlara hizmet eder, henüz gelecek olanlara değil. Şehirlerin ve genel olarak mimarinin varoluşunun doğası böyledir; şimdiki zamanın gelişinden önce gelen bir biçimi ve aynı şekilde onun yerini alacak olan bir gelecek hali vardır.

Bir şehrin kimliği hem geçmiş hem de şimdiki zaman tarafından şekillendirilir, sürekli olarak aynı anda olası geçmişler haline gelen çoklu potansiyel gelecekler yaratır; sonuç, bir şehrin özdeşleşebileceği bir tür zamansızlık.

Yaşayan Laudomia, ölülerin Laudomia’sında kendi açıklamasını aramak zorundadır, hatta orada daha fazlasını ya da daha azını bulma riskine rağmen: birden fazla Laudomia için, olabilecek ve olmayan farklı şehirler için açıklamalar.

Başka bir anlamda, Calvino nihayetinde tüm şehirlerin tek bir şehirden kaynaklandığını savunur. Marco Polo’nun durumunda, bu şehir onun memleketi Venedik, ancak genel fikir, tüm varyasyonların tekil şehrin çoklu yüzleri olduğu.

“Söylemlerinin ipliği gizli, kuralları saçma, perspektifleri aldatıcı olsa bile, arzulardan veya korkulardan yapılmış” zamansız yapıların bir ürünüdür. Kubilay kendi inşa ettiği şehri anlatmaya başladığında Marco cevap verir: “Sözümü kestiğinde sana bahsettiğim şehir tam da buydu,” diyerek tüm şehirler tarafından paylaşılan ve kolektif bilgimizden kaynaklanan birbirine bağlı kimlikler kavramını ima eder.

Her şehir tüm şehirlere benzemeye başlar, mekânlar biçimlerini, düzenlerini, mesafelerini değiştirir, şekilsiz bir toz bulutu kıtaları istila eder. Atlasınız farklılıkları olduğu gibi korur: bir isimdeki harfler gibi olan niteliklerin çeşitliliği.

Görünmez Kentler’in ifade ettiği bu üç ilke, kitapta da olduğu gibi birbiriyle ilişkili. Bir kentin kimliği, en nihayetinde, en sık görsel özgüllük kültürümüz aracılığıyla ifade edilir ve tercüme edilir ve onu çevreleyen peyzaj ve doğanın kısıtlamaları tarafından belirlenir.

İçinde bulunduğumuz çağda peyzaj da artık mimarinin ona dayatmalarıyla belirleniyor ve bu da biçim ve işlev açısından tipolojik ve görsel emsallerden etkileniyor. Yine de Calvino’nun gerçek değeri, bize mimariyi görünürde sunduğu değerin ötesinde keşfetmemiz için bir araç sunması, bizi modern uygarlığın cehennemi karşısında gelecek tarihlerin ve zamansız geçmişin potansiyellerine dalmaya davet etmesi.

Görünmez Kentler, bir an için kör teknik özelliklerin ötesine bakmayı ve karanlığın çökmesini beklemeyi kabul edilebilir buluyor, böylece biz de yıldızlardaki planımızı görebiliriz.

Calvino’nun eserleri, yapay zeka ve teknoloji ile bir arada düşünüldüğünde, şehirlerin tasarımından öte, insanların duyusal deneyimlerini ve kültürel kimliklerini de içeren daha derin bir anlayışın peşinden gidilmesine ilham verir. Görünmez Kentler’in, peyzajın ve doğanın mimariye olan etkilerini göz önünde bulundurarak, gelecek nesillerin kentlerin zamansızlığına dair potansiyellerini keşfetmeleri için bir yol haritası sunması mümkün.

Calvino’nun eserleri, modern dünyanın karmaşıklığını anlamak ve gelecekteki mimari ve kentsel tasarımın sürdürülebilirliği üzerinde düşünmek isteyenler için önemli bir kaynak.

Italo Calvino’nun eserleri, günümüzdeki yapay zeka teknolojileriyle de önemli bir bağlantı kurabilir. Görünmez Kentler, şehirlerin karmaşıklığını ve insan deneyimini ele alırken, yapay zeka ve büyük veri analitiği gibi teknolojiler, şehirlerin daha etkili yönetilmesine ve insanların ihtiyaçlarına daha iyi cevap verilmesine olanak tanır.

Bu noktada Calvino’nun eserleri, yapay zekanın şehir planlaması ve yönetimi üzerindeki potansiyel etkilerini anlamak için bir başlangıç noktası olabilir.

Mimarlık ve kent planlaması, günümüzde sürdürülebilirlik ve çevresel etkiler gibi önemli konularla karşı karşıya. Calvino’nun eserleri, doğanın ve çevrenin insan yapısı şehirlerle nasıl etkileşimde bulunduğunu ele alarak, sürdürülebilir kent tasarımının önemini vurgular.

Yapay zeka ve veri analitiği, çevresel etkileri izlemek ve şehirlerin daha yeşil ve verimli hale gelmesine yardımcı olabilir. Calvino’nun eserleri, insanların şehirler ve kent yaşamı hakkındaki algılarını sorgulamalarına ve farklı kültürlerin, dillerin ve kimliklerin bir arada nasıl var olabileceğini düşünmelerine yardımcı olur.

Bu, günümüz küresel dünyasında kentsel çeşitliliğin ve çokkültürlülüğün nasıl yönetileceği konusundaki sorularla doğrudan ilgili.

Italo Calvino’nun eserleri, mimarlık, yapay zeka, kentler ve peyzaj gibi alanlarda düşünmeyi teşvik eder. Görünmez Kentler, bu alanlardaki karmaşıklığı anlamak ve gelecekte daha sürdürülebilir ve insan odaklı kentlerin inşasına katkıda bulunmak isteyenler için bir ilham kaynağı.

Kaynaklar:

1. https://www.archdaily.com/875409/three-principles-of-architecture-as-revealed-by-italo-calvinos-invisible-cities
2. https://www.archdaily.com/982749/what-can-metaverse-planners-learn-from-italo-calvinos-invisible-cities?ad_medium=gallery
3. https://www.archdaily.com/781043/italo-calvinos-invisible-cities-illustrated?ad_medium=gallery
4. https://www.archdaily.com/906742/intricate-illustrations-of-italo-calvinos-invisible-cities