Kentin Direnişi: Park Otel’in 17 Katı Yıkıldı

Mahallelinin açtığı davayla başlayan beş yıllık mücadele sonucunda 1993-94’te Park Otel’in 17 katı yıkılmıştı. Yüzlerce hukuksuz inşaat arasında bu çapta bir yıkımın tek örneği oldu.

Yargı kararlarına rağmen durdurulamayan inşaat haberlerinin sıradanlaştığı şu günlerde, 20 sene önce İstanbul Gümüşsuyu’ndaki Park Otel’in 17 katının yıkılış hikayesi ibret niteliğinde.

Yıkılan otelin yerine 2011’de tekrardan inşa edilen[1], küçük çaplı bir mahalle cüssesindeki CVK Bosphorus Otel’e bakınca başa dönmüş hissine kapılmamak zor olsa da, yüzlerce hukuksuz inşaat arasında bu ölçekte bir yıkımın ilk ve tek örneği olduğu için, ayrıca kent hukuku işletilince olabilecekleri tahayyül edebilmek için önemli.

Otel inşaatından mağdur bir mahalle sakininin 1989’da açtığı davayla başlayan mücadele, Ayaspaşa Güzelleştirme Derneği’yle Mimarlar Odası’nın takibiyle yükselen ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı (İBB) Nurettin Sözen’in[2] yetkisini kent hukukundan yana kullanmasıyla 1993-94’te otelin kaçak katlarının tıraşlanmasıyla sonuçlanıyor.

İtalyan Sefaretinden Park Otel’e

19. yüzyılın son çeyreğinde İtalyan Büyükelçisi Baron Blanc burada 60 odalı ihtişamlı bir kâgir (taş ve tuğla) konak yaptırdı. İtalyan yazlık saraylarının cephe düzenini örnek alan konak, 1877’de tamamlanan Alman Elçiliği’yle birlikte Ayaspaşa’nın görünümünü değiştiren, mimarlık tarihi için önem arz eden yapılardandı.

Konak, önce İtalyan Büyükelçiliği, sonra da Hariciye Nezareti Lojmanı olarak kullanıldı. Hariciye Nazırı Ahmet Tevfik Paşa’nın mülkiyetindeyken (1911 veya 1912’de) çıkan bir yangında[3] içindeki değerli eşyalarla birlikte yandı.

İlk “Park Otel”

1930’da yangından kurtulan müştemilat binalarına bazı ekler yapılarak Ahmet Tevfik Paşa’nın ailesi tarafından Miramare adıyla otele çevrildi. 1931’de Aram Hıdır Bey otelin işletmesine ortak oldu ve başka ek binalar da inşa ederek adını ‘Park Otel’ olarak değiştirdi.

1930’larda altın çağını yaşayan Park Otel’in müşterileri arasında Mustafa Kemal Atatürk de var, İngiltere Kralı 8. Edward da. Yahya Kemal’in ölümüne kadar 16 sene boyunca yaşadığı otel için Adnan Menderes de ”ikinci evim” diyordu. Ancak civarda Hilton gibi yeni otellerin açılmasıyla popülerliğini yitirdi ve 1979’da kapandı.

Darbe Hukukunun Eseri Gökdelenler

80 darbesiden bir buçuk sene sonra yürürlüğe giren 2634 sayılı ‘Turizmi Teşvik Kanunu’na dayanılarak otelin yapılacağı parseller Temmuz 1984’de ‘Turizm Merkezi’ ilan edildi. Bu, inşaatın ek imar hakları alabileceği ve planların yerel yönetimler yerine Turizm Bakanlığı’nca yapılacağı anlamına geliyordu.

O yıllarda Gökkafes adıyla anılan Süzer Plaza gibi onlarca gökdelenin yapılmasına sebep olan kanunu, dönemin Mimarlar Odası Başkanı Oktay Ekinci başta olmak üzere birçok uzman ’12 Eylül hukukunun ürünü’ diyerek eleştiriyordu. Yasa günümüzde hâlâ geçerli.

1978’de Anıtlar Yüksek Kurulu’nun binanın korumaya değer olmadığına, yıkılıp yeniden inşa edilebileceğine ve ardından 1983’te yüksekliği aşılmadan ilaveler yapılabileceğine yönelik kararlarından[4] hareketle Mengerler Holding 28 katlı yeni bir otel yapmak üzere tarihi binayı 1986’da tamamen yıktırdı.[5]

Dalan’ın İmzasıyla Geçti

1986’da Beyoğlu Belediyesi ve İBB’nin onayladığı imar planlarında Park Otel yatırımcılarının istediği ek ticaret bloğuna izin çıkmamış, eski Park Otel’in boyutlarının korunması istenmişti. Projeyi hazırlayan Turotel A.Ş. buna itiraz etti, iki sene sonra ek imar hakları içeren ve eski otelden bambaşka bir bina inşa edilmesini mümkün kılan yeni plan değişikliği Beyoğlu Belediye Meclisi’nden geçti. Artık binanın 33 katlı olacağı konuşuluyordu.

Bu sırada Ayaspaşa’nın karakteristik dar sokaklarından biri olan Ağa Çırağı Sokağı da otelin içine katılmıştı. Dönemin İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı Bedrettin Dalan[6], yıllar sonra sokağın 1 milyar karşılığında yatırımcıya ‘satıldığını’ itiraf edecekti.

Dalan, plan değişikliğini İBB Meclisi’ne sunmadan kendi imzasıyla onayladı.[7] Ocak 1989’da Beyoğlu Belediyesi, Sürmeli Turizm A.Ş.’ye inşaat ruhsatı verdi.

Direnen Tek Ev

İmar planlarının onayından sonra sıra inşaat sahasında kalan 50’nin üzerinde konutun kamulaştırılmasına geldi. Firma evlerin çoğunu yok pahasına aldı.

Bugün bir yarısı CVK Otel’e dönüşmüş Kolçak Sokak’ta, denize bakan yamaçta üç katlı bir ev sahibi olan Tunç ailesine ilk tebligat 1988’de geldi. Şubat 1989’da planın iptali için İdare Mahkemesi’nde dava açan Selma Tunç yürütmeyi durdurma kararı sonucunda Ekim 1989’da oteli mühürletti.

Beyoğlu Belediye Başkanı Hüseyin Aslan ‘inşaat yapılmazsa çukurun etrafındaki binalar çökecek’ diyerek karara karşı çıkıyordu. Aynı mahkeme, firma sahibi Yalçın Sürmeli’nin itirazını kabul ederek iki ay sonra yürütmeyi durdurma kararını kaldırdı. İnşaat büyük bir hızla ilerlemeye başladı.

Mart 1989’da Nurettin Sözen, Sosyaldemokrat Halkçı Parti’den (SHP) İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı seçildi.

Ağustos 1990’da Almanya Başkonsolosu Gerhard Müller Chorus, restorasyonu için ciddi masraf yapılan yaklaşık 120 yaşındaki konsolosluk binasının inşaattan dolayı çatladığını, şikayetlerini İBB ve Turizm Bakanlığı’na ilettiğini, iki idarenin de inşaatı denetleme ve durdurma sorumluluğunu birbirlerine pasladığını anlattı.[8]

24 saat aralıksız ilerleyen inşaat yükseldikçe mahallelinin tepkisi de şiddetlendi. İnşaata karşı dayanışma amacıyla ‘Ayaspaşa Çevre Güzelleştirme Derneği’ kuruldu.

18 Kasım 1991’de çöken inşaat iskelesinin altında kalan Bülent Vatansever’in hayatını kaybetmesi üzerine inşaat mühürlendi, bir hafta sonra mühür söküldü. Dalan, daha sonra bir röportajında ”İnşaat işlerinde kazalar oluyor. Boğaz Köprüsü’nde de 25 kişi öldü. Bunun anlamı yok” demişti.

Dalan, projeyle ilgili de ”Basit bir hadise orada kurulan bir çevre derneği tarafından büyütülmeye çalışılıyor … İleri ülkelerde görüp imrendiğimiz güzellikte ve İstanbul silüetine katkı yapacak zerafette bir eser olacaktır … Deniz manzaralarını yitirecek bazı kişilerin kişisel ve hukuki dayanağı bulunmayan şikayetleri var” yorumunu yapmıştı. [9]

Sözen, Proje ve Ruhsatı İptal Etti

Aralık ayında inşaatın yıkılmasına yol açacak birçok gelişme ardı ardına yaşandı. 1 Aralık 1991’de Başbakan Yardımcısı Erdal İnönü İstanbul’da betonlaşmanın ”dikkat çekici boyutlara” ulaştığını belirterek ”İnsana karşı bina olmamalıdır” dedi.[10]

Yeni koalisyon hükümetinin Bayındırlık ve İskan Bakanı Erman Şahin, ”kent adına işlenen bir hata”, Çevre Bakanı Doğancan Akyürek ise ”çevre görüntüsünü bozan yapılaşmaya izin verilmeyecek” açıklamaları yaptı.

”Geç kalınmış diye bakmıyorum, yapılması gereken her şey yapılacak” diyen Turizm Bakanı Abdülkadir Ateş planların tekrar incelenmesi için Büyükşehir Belediye Başkanı Sözen’e yetki verdi.[11]

26 Aralık’ta Sözen, Dalan’ın başkanlığı esnasında verilen kararları geri çevirerek projeyi iptal etti, inşaatı mühürletmezse SHP’li Beyoğlu Belediye Başkanı Hüseyin Aslan hakkında soruşturma açtıracağını söyledi.[12] [13]

Sözen, kararına gerekçe olarak 1/5000’lik üst ölçekli planlar yapılmadan 1/500’lük yani alt ölçekli ve detaylı planların onandığını belirtmişti.

27 Aralık’ta Ayaspaşa Çevre Güzelleştirme Derneği, Mimar-Mühendis Odaları ve SHP İl Komisyonu üyeleri inşaatı protesto yürüyüşü yaptı.[14]

29 Aralık’ta Beyoğlu Belediye Başkanı Aslan inşaatı mühürledi. Aslan, basın açıklamasında inşaatın yüksekliğini yanlış bulmasına rağmen mühürleme yetkisinin olmadığını, bunu baskı altında bırakıldığı için yapmak zorunda kaldığını, izinlerin önceki dönemde verildiğini ve aslında tüm yetkinin Turizm Bakanlığı’nda olduğunu belirtti.

Aslan ve SHP’li eski İl Başkanı Ercan Karakaş, Sözen’i eleştirerek üç sene önce belediye başkanlığına seçildiğinde temel aşamasında olan inşaatın yasal olduğunu söylediğini ve durdurmak için hiçbir girişimde bulunmadığını, mevzuatta o günden bugüne bir değişiklik olmadığını belirtmişlerdi.[15]

2 Ocak 1992’de Aslan, Sözen’in talimatı doğrultusunda inşaatı tekrar mühürledi. Ancak İstanbul 5. İdare Mahkemesi yaklaşık bir ay sonra mühürleme işlemini hukuksuz buldu ve inşaata yeniden başlandı.[16]

İBB 1992’de Beyoğlu’nda inşaat yoğunluğunu kısıtlayan 1/5000 ölçekli yeni bir imar planı hazırladı, plan ilgili bakanlıklarca onandı.[17] İnşaat 25 Haziran 1992’de inşaat dördüncü kez mühürlendi.[18]

Son Söz Danıştay’da

Temmuz 1992’de Danıştay 6. Dairesi, Ayaspaşa Çevre Güzelleştirme Derneği’nin açtığı dava sonucunda otel inşaatını mümkün kılan 1/500 ölçekli imar planının hukuksuz olduğuna hükmetti ve yürütmeyi durdurma kararı verdi.[19]

Son olarak Danıştay 10 Haziran 1993’te imar planlarını şehircilik ilkeleri, planlama esasları ve kamu yararına aykırı olduğu gerekçesiyle iptal etti. İnşaat Ağustos 1993’te beşinci ve son kez mühürlendi.

Temmuz 1993’te Beyoğlu, 1 No’lu Koruma Kurulu kararıyla ‘kentsel sit alanı’ ilan edilince bölgeyle ilgili tüm planlar hükümsüz hale geldi.

Tüm bu kararlar binanın Alman Konsolosluğu’nu aşan katlarının yıkılmasını gerektiriyordu. Yani biri 82, diğeri 65 metre olan bloklar 47 metreye düşürülecekti.

“Saddam’ın Topu Bile Patlatamaz”

29 Kasım 1993 sabahı yıkım töreni için Gümüşsuyu Caddesi trafiğe kapatıldı. Artık basında ‘beton canavar’ diye anılan binanın yıkımı, kalabalığın alkışları arasında Sözen’in sembolik bir dinamit patlatmasıyla başladı. Sözen o sırada Doğru Yol Partisi (DYP) Milletvekili olan Dalan’ı meclise sunmadan, tek imzayla onayladığı imar planı gerekçesiyle istifaya çağırdı.

Yaklaşık bir buçuk ay sonra Alman bir firmanın da ortaklığında devam eden yıkım hakkında bir yetkili ”Saddam’ın topuyla yıkılmaz denilen binayı, Japonya’dan gelen tabancalarla peynir gibi dilimliyoruz” demişti.[20]

Çatıda Döner Partisi

Mart ortasında 450 işçi günde 19 saat çalışarak inşaatın 15 katını yıkmayı başarmıştı.[21] 23 Mart 1994’te inşaatın çatısında dernek gönüllüleri, belediye temsilcileri, yıkım firması yetkilileri ve inşaat işçileri yıkımın tamamlanmasına birkaç kat kalmasını kutlamak için döner partisi yaptı.[22]

Yıkım yaklaşık dört ayda tamamlandı. Bir bloktan 12, diğer bloktan da 5 kat yıkılmış oldu.

Ekim 1995’te çıkan bir habere göre İBB hâlâ 52 milyar civarındaki yıkım masrafını Yalçın Sürmeli’den almaya ve bina enkazını temizletmeye çalışıyordu. Otel yetkilileriyse ”Yıkılacak mı yapılacak mı bilmiyoruz. Sürmeli İstanbullulara kırgın” demişti.[23]

Yıllarca atıl halde kalan binada inşaata 2011’de tekrardan başlandı. Mimarlar Odası ve Şehir Plancıları Odası’nın davalarına ve yürütmeyi durdurma kararlarına rağmen ‘CVK Bosphorus Otel’in inşaatı 2013’te tamamlanarak işletmeye açıldı. 

[1] ”Taksim Park Otel’e 22 yıl sonra izin”, 18 Mayıs 2011, Sabah

[2] Sözen, Mart 1989-1994 arasında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı yaptı

[3] Esma İGÜS ve Pınar Bolel KOÇ, MSGSÜ Resim Heykel Müzesi Arşivi, ”Leyla Turgut Terekesi Fotoğraflarıyla Hariciye Nezareti (Tevfik Paşa) Konağı”, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 3, Bahar 2011, s.65-76.

[4] Remzi GÖKDAĞ (1992), Park Otel Olayı, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul, s.11-12.

[5] ”28 katlı yeni Park Otel”, Milliyet, 15.10.1986

[6] Dalan, Mart 1984-1989 arasında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı yaptı

[7] Remzi GÖKDAĞ, age, s.13-15.

[8] ”İstanbullu olarak endişeliyim”, Milliyet, 10.08.1990

[9] Remzi GÖKDAĞ, age, s.28-30.

[10] Remzi GÖKDAĞ, age, s.24.

[11] Remzi GÖKDAĞ, age, s.61.

[12] ”Park Otel’e iptal”, Milliyet, 27.12.1991

[13] ”Sözen-Aslan Savaşı”, Milliyet, 28.12.1991

[14] ”Park Otel İnşaatını Protesto”, Milliyet, 28.12.1991

[15] ”Sürmeli Park Otel’e kerhen mühür”, Milliyet, 31.12.1991

[16] ”Park Otel inşaatı devam”, Milliyet, 12.02.1992

[17] ”Park Otel’i Yıktıracağım”, Milliyet, 21.06.1992

[18] ”Park Otel’e Yine Mühür”, Milliyet, 25.06.1992

[19] Park otel sahipsiz, Milliyet, 23.09.1992

[20] ”Park Otel dilim dilim”, Milliyet, 11.01.1994

[21] ”Park Otel hizaya geldi”, Milliyet, 19.03.1994

[22] ”Park Roof’ta döner partisi”, Milliyet, 23.03.1994

[23] ”Parayı veren yıkar”, Milliyet, 03.10.1995

90’LARIN HAK MÜCADELELERİ YAZI DİZİSİ

* 90’ların Hak Mücadeleleri’ne Başlarken – Nadire Mater

BİR DAKİKA KARANLIK EYLEMİ

* Faksla Yayılan Çağrı: Sürekli Aydınlık İçin Bir Dakika Karanlık – Elif İnce

* Ergin Cinmen Anlattı: Bir Dakika Karanlık: ‘Minimum Seviyede’ Bir Eylem

* Bir Dakika Karanlık ve 28 Şubat – Elif İnce

* Bir Dakika Karanlık’ın Yargılattığı “Susurluk Çetesi” – Elif İnce

90’LARDA LGBTİ HAREKETİ

* LGBTİ: Kaldırımın Altından Gökkuşağı Çıkıyor – Elif İnce

* 93’ün Yasaklı Onur Yürüyüşü – Elif İnce

* LGBTİ 2014 – Elif İnce

İNSAN HAKLARI MÜCADELESİ

* İnsan Hakları Mücadelesiyle 90’ları Aşmak – Hüsnü Öndül

VİCDANİ RET

* Vicdani Ret: 25 Senedir “Halkı Askerlikten Soğutuyorlar” – Elif İnce

* 2014: 400’e Yakın Retçi Var, Düzenleme Yok – Elif İnce

* Yıl 1990: Vedat Zencir’in Vicdani Ret Açıklaması

KÜRT SORUNU

* Seçmen, AKP ve HDP’nin İşaretini 90’larda Vermişti – Sezgin Tüzün

* ”Kürt Sorunu”nda Son 25 Yıl – Yavuz Önen

BERGAMA DİRENİŞİ

* Bergama Altın Madeni Direnişi: Toprağın Bekçileri – Elif İnce

* Bergama: Hukuk Dinlemeyen Maden – Elif İnce

* Bergama Direnişi Çevre Hukukunu Nasıl Değiştirdi? – Ali Arif Cangı

BÜYÜK MADENCİ YÜRÜYÜŞÜ

* Zonguldak Madenci Grevi ve Yürüyüşünden Tekel Direnişine – Sevkutan Nevsuhan

* Kadınlar ve Çocuklar En Önde Zonguldak Geleceğine Yürüyor – Nadire Mater

KAMU EMEKÇİLERİNİN MÜCADELESİ – KESK

* Kamu Çalışanlarının Çeyrek Yüzyıllık Yürüyüşü – Sami Evren

CUMARTESİ ANNELERİ/İNSANLARI

* Video-Haber: Cumartesi Anneleri’nin 500 Haftası – Beyza Kural

* Galatasaray Hafıza, İtiraz, Politikleşme, Sosyalleşme ve Küreselleşme Mekanı – Nimet Tanrıkulu

BARIŞ ANNELERİ

* 90’lardan Bugüne Barışa Yürüyen Anneler – Elif İnce

LEYLA ZANA

* Leyla Zana: Bir Gün, Bir Dil, Bir Tarih – Handan Çağlayan

MERVE KAVAKÇI

* Merve Kavakçı Meclise Başörtüsüyle Girince… – Zeynep Erdim

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

* Düşünceye Özgürlük: 80 Bin Kişi Kendini İhbar Etti – Elif İnce

* Ahmet Altan Yazısına “Atakürt” Başlığını Attığında

* Yıl 1995, Yaşar Kemal “Yalanlar Seferi”ni Yazdı

BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ

* Bir Zamanlar Gazeteciler Örgütlüydü – Elif İnce

* Özgür Basının Tutsak Yılları – Elif İnce

* Metin Göktepe: Devlet İlk Kez Suçunu Kabul Etti – Elif İnce

* Gazeteciliğin Tam da Ortasına Düştüm – Erol Önderoğlu

* Radyo Karacadağ’ın Serüveni – Mehmet Can Toprak

* Özal’ın Sinyaliyle Özel Kurulan Televizyonlar – Ayda Özlü Çevik

* Haddimizi Aşa Aşa Gazetecilik Yaptık – Berat Günçıkan

* 90’ların İşaret Fişeği: Yeşilyurt Köylülerine Yedirilen Dışkı – Celal Başlangıç

* Siirt Mücadele Manşetleriyle 1990 – Cumhur Kılıççıoğlu

* Aziz Ağabey – Ferhat Tunç

* Neye Kıl Oldun Abi? – Derya Bengi

* Yazmıştı – Fikret İlkiz

İŞKENCEYLE MÜCADELE

* “Manisalı Gençler”: Bir Vekilin Mücadelesi ve İşkenceye Mahkumiyet – Elif İnce

ALEVİ MÜCADELESİ

* Alevi Realitesini Tanımak – Erdoğan Aydın

ÖĞRENCİ MÜCADELESİ

* Mecliste Pankart: Harçlara Hayır – Elif İnce

* Hala Har(a)ç Ödeyenler Var! – Elif İnce

* 90’larda Öğrenci – Gençlik Hareketi – Erdem Aksakal

BAŞÖRTÜSÜ MÜCADELESİ

* “Başörtüsüne Özgürlük için Elele” Zincirinden Bugüne – Elif İnce

* Kişisel Bir Başörtüsü Mücadele Öyküsü – Elif İnce

* Sakarya Platformu: Başörtüsü Yasağı Bitti Ama… – Elif İnce

KADIN MÜCADELESİ

* Aksu Bora Anlatıyor: 90’lardan Bugüne Türkiye’de Feminizm – Elif İnce

* Kadınların Yasalara ve Hayata Müdahale Başarıları – Elif İnce

* Kadın Mücadelesinin “Uzmanlaştığı” Yıllar – Ayşe Bilge Dicleli

* Ka.Der’in 17 Yılı – Elif İnce

* KAMER’in Cinsiyetçi Sistemle Mücadelesi – Elif İnce

* İlk Barış İçin Kadın Girişimi, Yıl 1996 – Elif İnce

SİVİL İTAATSİZLİK

* Savaşa, Milliyetçiliğe, Irkçılığa Karşı: Arkadaşıma Dokunma! – Ayşe Günaysu

KENT SAVUNMASI

* Kentin Direnişi: Park Otel’in 17 Katı Yıkıldı – Elif İnce

* Park Otel’den CVK Park Bosphorus’a – Elif İnce

Haberin orijinaline buradan ulaşabilirsiniz.