Parkların Tarihi Yolculuğu: Central Park

Central Park, mimarisi, dikkat çekici köprüleri ve sembolik yapılarıyla şehrin içinde doğayla uyumlu bir vaha oluşturuyor. Bu unsurlar, parkın benzersiz karakterini ve tarihi dokusunu yansıtıyor.

Central Park, New Yorklular için huzurlu bir sığınak, şehrin karmaşasından bir kaçış ve doğayla yakından karşılaşma yeri olarak hizmet veriyor.

Central Park, New York’ta Manhattan’ın Yukarı Batı Yakası ve Yukarı Doğu Yakası mahalleleri arasında yer alan ve Amerika Birleşik Devletleri’nin ilk peyzaj tasarımı yapılmış olan bir kent parkı.

Ancak Park’ın nasıl dünya çapında bir destinasyon haline geldiğinin büyüleyici hikayesi, bataklık arazinin yenilenmesini, birkaç gerileme dönemini ve sivil düşünceli birçok New Yorklu’nun olağanüstü çalışmalarını içeriyor.

New York’un nüfusu 19. yüzyılın ortalarında katlanarak artıyordu.

Birçok göçmen Manhattan’a geliyor ve kalabalık, sağlıksız koşullarda yaşıyordu. Şehrin 1811 yılında uygulamaya konulan ızgara sistemi, birkaç küçük açık alan için planlar içeriyordu, ancak hiçbiri şimdiki Central Park ölçeğine yakın değildi.

Bu düşünceyle, sivil düşünceli hayırseverler ve şehir liderleri, kullanıcılara bol miktarda yeşil alan sağlayacak ve New York’u dünya çapında bir yer olarak haritaya koyacak bir park inşa etmeye çalıştılar.

1853 yılında eyalet yetkilileri, Beşinci ve Sekizinci Caddeler arasında, 59. Sokaktan 106. Sokağa kadar olan arazinin satın alınması için fonları onayladı.

Arazi kayalık ve bataklıktı, daha önce küçük çiftliklere ve yerleşimlere ev sahipliği yapıyordu. Ayrıca, Manhattan’ı boydan boya kat eden ve kuzey şehirlerine ulaşımı sağlayan iki yoldan biri olan Kingsbridge Way de araziden geçiyordu.

Hükümet yetkililerinin bu değişik manzarayı bir kent parkına dönüştürmek için yardıma ihtiyaçları vardı. Bu yüzden Manhattan’da büyük bir park oluşturulması için bir tasarım yarışması düzenlediler.

Manhattan’da büyük bir park oluşturulması ilk olarak 1840’larda önerilmiş ve 778 dönümlük bir park 1853 yılında onaylanmış. Komisyon, 33 başvuru arasından Connecticutlı Frederick Law Olmsted ve genç bir İngiliz mimar olan Calvert Vaux tarafından sunulan Greensward Plan’ını seçti. 1857 yılında peyzaj mimarları Frederick Law Olmsted ve Calvert Vaux “Greensward Plan” ile park için açılan tasarım yarışmasını kazandılar.

Plan natüralistti, geniş pastoral manzaralar ve ormanlık alanlar New Yorklulara şehirden uzakta kırsal bir dinlenme imkanı sağlayacaktı.

Greensward planının öne çıkan özelliklerinden biri, Olmsted ve Vaux’un Park müdavimlerinin göremeyeceği şekilde peyzaj alanlarının altına gizledikleri, tasarım yarışmasının zorunlu bir unsuru olan batık çapraz yollardı.

Olmsted’in Central Park vizyonunda, İngiltere’de kamu tarafından finanse edilen ilk park olarak kabul edilen Birkenhead Park’tan esinlenilmişti.

Çevredeki sanayi bölgelerindeki kötü yaşam koşullarına tepki olarak inşa edilen Birkenhead Parkı, Avrupa parklarının genellikle resmi mülklerde yer aldığı bir dönemde yeni bir fikir olarak halkın kullanımı için inşa edildi.

Olmsted, Central Park’ın demokratik bir alan olması gerektiğine, zengin ve fakir, kadın ve erkek her kesimden insanın bir araya gelip keyifli aktiviteler yapabileceği bir yer olması gerektiğine inanıyordu. Central Park, dolambaçlı yolları olan gayri resmi ormanlık alanlara ve seyahat etme imkânı olmayanlara daha kırsal bir ortamı deneyimleme fırsatı verecek doğal manzaralara sahip olacaktı.

Parkın inşasına 1858 yılında başlandı.

İşçiler yaklaşık 5 milyon metre küp taş, toprak ve üst toprağı taşıdı, 36 köprü ve kemer inşa etti ve enine yollar üzerinde 11 üst geçit inşa etti. Ayrıca 500.000 ağaç, çalı ve asma diktiler. Peyzajlar insan yapımı ve hepsi elle inşa edildi.

Bu büyük bir başarıydı. Tasarım yarışmasının tamamlanmasından sadece aylar sonra, Park’ın ilk bölümü olan Göl 1858 yılında halka açıldı.

Central Park 15 yıl içinde inşa edildi ve projenin orijinal 5 milyon dolarlık bütçesinden önemli bir artışla 14 milyon dolara mal oldu.

Siyaset, Central Park’ın bakımını zorlaştırdı ve Central Park 1900’lerin başında gerilemeye başladı.

Bitkiler yenilenmedi, toprak aşındı, patikalar ve su yolları tıkandı. Central Park 1934 yılında Belediye Başkanı Fiorello H. La Guardia’nın Robert Moses’ı New York Parklar Komiseri olarak atamasıyla bir canlanma yaşadı. Moses, Central Park’taki 19 oyun alanı, top sahaları, hentbol sahaları ve Wollman Pisti de dahil olmak üzere şehir çapında büyük planlama projeleri geliştirmek için federal fon aldı.

1979 yılında, Belediye Başkanı Ed Koch ve Parklar Komiseri Gordon Davis’in desteğiyle, Central Park Task Force adlı küçük bir savunuculuk grubunun yöneticisi olan Elizabeth Barlow Rogers ilk Central Park Yöneticisi olarak atandı. 1980 yılında, mevcut birçok savunuculuk grubu birleşerek şehir ile ortaklaşa Central Park Conservancy’i oluşturdu.

”Koruma Kurumu Park’ın 843 dönümlük alanıyla ilgilenmeye devam etmekte. Geçtiğimiz 37 yıl boyunca, Park’ı restore etmek ve bakımını yapmak için yaklaşık 1 milyar dolar yatırım yaptık.”

Başlıca cazibe merkezleri arasında Ramble ve Göl, Hallett Doğa Koruma Alanı, Jacqueline Kennedy Onassis Rezervuarı ve Sheep Meadow gibi peyzaj alanları; Wollman Rink, Central Park Carousel ve Central Park Hayvanat Bahçesi gibi eğlence mekanları; Central Park Alışveriş Merkezi ve Bethesda Terrace gibi resmi alanlar ve Delacorte Tiyatrosu bulunuyor.

Biyolojik çeşitliliğe sahip ekosistemde yüzlerce flora ve fauna türü; rekreasyonel faaliyetler arasında at arabası ve bisiklet turları, bisiklet, spor tesisleri ve Parkta Shakespeare gibi konserler ve etkinlikler yer alıyor.

Büyüklüğü ve kültürel konumu Central Park’ı dünya kent parkları için bir model haline getiriyor.

Bu etkisi Central Park’a 1963 yılında National Historical Landmark ve 1974 yılında New York City’s Natural Landmark unvanlarını kazandırmış.

Central Park’ın mülkiyeti New York City Department of Parks and Recreation’a ait olmakla birlikte, 1998 yılından bu yana kamu-özel ortaklığı çerçevesinde belediye ile yapılan bir sözleşme kapsamında Central Park Conservancy tarafından yönetiliyor. Kar amacı gütmeyen bu kuruluş, Central Park’ın yıllık işletme bütçesini artırmakta ve parkın tüm temel bakımından sorumlu.

Central Park, 1859 ile 1866 yılları arasında 27 farklı köprü ve kemerle süslenmiş.

Bu yapılar Calvert Vaux ve bazen Jacob Wrey Mould’un işbirliğiyle tasarlanmış, her biri özel malzemeler ve dekoratif öğelerle zenginleştirilmiş. Özellikle “Gothic Bridge” olarak bilinen numara 28, parkın en ünlü üç dökme demir köprüsünden biri. Bu köprüler, farklı park manzaralarını keşfetmek isteyen ziyaretçilere yönlendirme sağlamak için farklı yol ve trafik düzenlemelerine sahip.

Vaux ile Mould’un eseri olan Belvedere Castle ise 1872’de tamamlanmış ve bu minyatür kale, parktaki ikinci en yüksek doğal noktada bulunuyor. Başlangıçta açık hava gözlemevi olarak tasarlanmış olan kale, US Bureau of Meteorology’nin dönüşümüyle bir meteoroloji istasyonuna dönüştürülmüş ve günümüzde hala belirli ölçümleri yapmak için kullanılıyor.

Parkın sembolik mimari yapılarından biri olan bu köprüler ve kale, ziyaretçilere parkın sunduğu çeşitli deneyimleri yaşama fırsatı sunuyor.

Central Park zamanla beyzbol ve futbol sahaları, bir atlıkarınca, buz pateni pistleri, bir hayvanat bahçesi, resmi bahçeler, anıtlar ve konser/tiyatro mekanları gibi birçok özellikle genişlemiş. Bu eklentiler eğlenceli deneyimler sunmanın yanı sıra parkın ekolojik ve çevresel faydalarını da artırmış.

Parkın 18.000’den fazla ağacı havayı temizlerken, 200’den fazla kuş türüne habitat sağlayarak Atlantik uçuş yolu üzerinde bir mola noktası haline gelmiş.

Bugün Central Park her yıl, çoğu Park’ın zengin ve karmaşık tarihinden habersiz 42 milyondan fazla ziyaretçiyi ağırlıyor.

Koruma Kuruluşu, Olmsted ve Vaux’nun tüm New Yorklular için bir alan yaratma yönündeki orijinal niyetini her zaman onurlandırırken, güvenilir ve düşünceli planlama yoluyla Central Park’ı gelecek nesiller için güzel ve sağlıklı bir yer olarak tutma misyonunu sürdürüyor.

“Parkın güzelliği tarlaların, çayırların, kırların, yeşil otlakların ve durgun suların güzelliği olmalıdır. Kazanmak istediğimiz şey sükunet ve zihnin dinlenmesidir.”

New York’un Planlama Hikayesi

Frederick Law Olmsted ve Amerikan Kentinde Kırsal Manzaralar

Kaynaklar:

1. https://www.centralparknyc.org/park-history
2. https://www.designboom.com/design/archives-design-central-park-masterpiece-landscape-architecture-06-27-2021/
3. https://www.centralparknyc.org/
4. https://www.archdaily.com/904228/what-new-yorks-central-park-could-have-looked-like