Peyzaj ve Oyun Alanları

Eylül-Ekim ayları için belirlediğimiz peyzaj dosya konusu, oyun alanları. Dosya boyunca, tarihsel, işlevsel kategorilere, konseptlere göre oyun alanlarını inceleyeceğiz ve oyunun, hareketin kamusal alanı nasıl şekillendirdiğine bakacağız.

19. yüzyıla kadar, çocuklar için tasarlanmış oyun alanları yoktu, bir anlamda “çocuk” da yoktu aslında. Fransız tarihçi Philippe Ariès‘e göre “çocukluk” 19. yüzyılda icat edilen bir kavram. 17. yüzyıldan önce çocuklara “küçük-yetişkin” deniyor. 19. yüzyıl çocukluk ve onlar için üretilen kentsel mekanlarda (ki buna örgün eğitim okulları da dahil) bir dönüm noktası denilebilir.

Dr. Joe Frost, ilk oyun alanlarının Amerika’da çocuklara güvenli oyun alanları sağlamaya çalışan aktivistler tarafından yapılmaya başladığını söylüyor. Amerika’daki ilk oyun alanları, sosyal reformcular, hayırsever gruplar, aktivistler tarafından “Child-Saving Movement”ın (Çocuk Esirgeme Hareketi) bir parçası olarak oluşturulmaya başlanıyor.

19. Yüzyılda Sanayi Devrimi’ yle birlikte kentsel nüfusun artmasıyla, yoksul semtlerdeki evsiz çocuk sayısında artış oluyor ve çocukların işledikleri suç oranları da artıyor. “Child Saver” olarak bilinen aktivistler, muhtemelen çok kötü olan çocuk adalet sisteminin iyileştirilmesi için politika üretiyor.

Sokak oyunları, 1910, New York

Bununla birlikte, sokakta kalan ve oyun alanına sahip olmayan binlerce çocuğu suçtan uzak tutmak için düşündükleri fikirlerden biri de güvenli oyun alanları sağlamak oluyor. Berlin’deki kum bahçelerini görerek edindikleri bu fikri, 1886’da Boston’da uygulamaya başlıyorlar.

Pittsburgh’tan bir kum bahçesi, 1924

Budapeşte’den bir kum bahçesi, 1938

1900’lere gelindiğinde, “Model Playground” denilen, oyun mobilyalarının kullanıldığı oyun alanları ortaya çıkıyor. Bu dönemde kullanılan oyun ekipmanlarının yapımında bugünkünden farklı olarak, güvenlik kaygısı yok. Oyuncaklar korunaklı yapılmıyor. Bu oyuncakların en güzel örneklerinden biri olan Giant Stride, tarihçilerin Alman pagan ritüellerinden geldiğini düşündükleri, Almanya, İngiltere ve İsveç’te bahar bayramında etrafında geleneksel Maypole Dansı‘nın yapıldığı Maypole’ları andırıyor.

Giant Stride: Döner salıncaklar ilk çıktığında böyleydi. New York, 1910-1915

Geleneksel Maypole Dansı

Dallas’ta bir oyun parkı, 1900

1900lerin oyun ekipmanlarından “Döner Merdiven” (Circular Ladder)

Görüldüğü üzere 1900’lerin başlarında oyun ekipmanları biraz tehlikeliymiş. 1930’lara kadar döner merdiven, döner salıncağın sadece tutmalı versiyonu, tırmanılan yüksek korunmasız strüktürler yapılıyormuş.

1930-1940 yılları arasında ise Büyük Bunalım ve 2. Dünya Savaşı dönemlerinde oyun alanlarının gelişimi duruyor. Pekçok yerde oyun ekipmanları ya çalınıyor, ya kırılıyor, bakımsız kalıp atıllaşıyor.

1930ların sonunda “junk/adventure playground” (macera oyun alanı) hareketi başlıyor. “Junk playground” konsepti ilk olarak1936’da Danimarkalı mimar Carl Theodor Sorensen tarafından öneriliyor. Bu öneri ilk olarak, 1943 Alman işgali döneminde Kopenhag banliyölerinde denenmiş. Bu akımla çocuklar, 2. Dünya Savaşı sonrası harap olmuş mekanlarda, inşaatlarda, çöplüklerde, hurda depolarında, oradan buradan buldukları malzemelerle kendi oyun alanlarını ve yaratıcı oyunlarını kuruyorlar. 1950lerde Londra’da yapılan Notting Hill Adventure Playground da “junk” oyun alanlarından biri. Bu oyun alanı, 2. Dünya Savaşı sonrasında Britanya’ya göç eden Batı Hint Adalılara karşı 1958’de yükselen ırkçı başkaldırılar nedeniyle yapılıyor. İngiliz çocuklar da Hintlilere karşı bir dizi ırkçı şiddet eylemi gerçekleştirmeye başlayınca, çocukların şiddet olaylarına karışmasını engellemek ve pasifize etmek için yapılan kentsel müdahalelerden biri olarak ortaya çıkıyor.

Notting Hill Adventure Playground, 1958

;
Notting Hill Adventure Playground, 1958

Notting Hill Adventure Playground, 1958

1950’lerde, daha çok bilimkurgu hikaye ve film kurgularının oyun alanı versiyonu gibi, hayal gücünü ve fantazi dünyasını geliştirmeye yönelik oyun parkları yapılmaya başladığı “Novelty Playground” dönemi başlıyor. Hem 2. Dünya Savaşı sonrası olması, hem uzay biliminde yaşanan gelişmeler gibi dönemin dinamikleri, oyun alanlarına da yansıyor. Örneğin, 1957’de Sputnik roketi SSCB tarafından uzaya gönderildikten sonra, oyun parklarında bir oyun strüktürü olarak roket şeklinde kaydıraklar yaygın biçimde kullanılmaya başlıyor. Sovyet Rusyası’nda da o dönem birçok roket konseptli oyun alanı yapılmış. Rus fotoğrafçı Ivan Mikhailov, sadece doğduğu yer olan Novoçeboksarsk’ta dolaşırken bile, çoğunluğu Sovyet döneminde yapılmış olan 40 tane roket şeklinde oyuncak bulup fotoğraflamış.

Ivan Mikhailov’un gözünden, Sovyet dönemine ait bir oyun alanı

Ivan Mikhailov’un gözünden, Sovyet dönemine ait bir oyun alanı

1960’ta yapılan Los Arboles Rocketship Park

Çocuk hakları savunucusu avukat Lady Allen of Hurtwood, İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki bu dönemi, “aşırı detaylı, dramatik” olarak tanımlıyor. Joe Frost da, yetişkin dünyasının estetik değerlerine, tarihin önemli olaylarına ve fiziksel yeteneklere önem verilirken, çocukların pedagojik gelişiminin göz ardı edildiği bir dönem olduğunu söylüyor.

Dönemin dinamiklerinin yanı sıra, modernist mimarlık tarzlarının da oyun alanlarında tekrar ettiğini görüyoruz.1950-1970 yılları arasında gelişen, modernist bir akım olan Brütalist Mimarlık akımı, oyun alanlarına da yansıyor.

Park Hill Estate, Sheffield, 1962

Churchill Gardens Estate, Pimlico, Londra, 1978

1970lere kadar süren oyun parklarında macera döneminden sonra çocukların güvenliğinden duyulan endişe nedeniyle, çoğunlukla plastikten yapılan malzemelerin kullanıldığı, çocukların hareketinin sınırlarının oyun mobilyalarıyla çizildiği standart oyun alanları üretilmeye başlıyor.

1980 sonrasından günümüze kadar olan dönemi Joe Frost “Modern Oyun Alanı” dönemi olarak tanımlıyor. Bu dönem işlev, materyaller, mekan kullanımı açısından en fazla çeşitliliğin olduğu dönem. Her yaştan insana hitap eden yaşlararası oyun alanları, engelliler için erişilebilir oyun alanları bu dönemde ortaya çıkıyor.

The Rampart Wave, Lyon, 2014

Bu dönemler her yerde aynı olmuyor tabi. Örneğin Türkiye’de hala en çok gördüğümüz oyun alanları klasik, plastik salıncaklı, tahtarevellili, kaydıraklı oyun alanları. Yine de son yıllarda daha serbest, kullanıcı hareketlerine göre şekillenen oyun alanları için yarışmalar açılmaya başlaması umut verici.

Peyzaj dosyasının oyun alanları teması boyunca derlemeyi planladığımız konular ise şöyle:

• Oyuncaksız oyun alanları
• Sanatsal oyun alanları; heykel, yerleştirme örnekleri
• Landart
• Oyun evleri
• Günümüzün macera oyun alanları
• Oyun alanlarında geri dönüşüm

Kaynaklar

• http://calvertjournal.com/photography/show/3006
• http://calvertjournal.com/features/show/4656
• https://www.theguardian.com/artanddesign/gallery/2015/jun/09/britains-brutalist-playgrounds-in-pictures
• https://en.wikipedia.org/wiki/Brutalist_architecture
• http://www.scholarpedia.org/article/Evolution_of_American_Playgrounds
• http://www.pgpedia.com/s/sand
• http://cooper.edu/architecture/people/tamar-zinguer#/gallery/4
• http://www.scholarpedia.org/article/File:Dallas_1900.jpg
• http://www.thepoke.co.uk/2016/09/06/school-playground-equipment-year-1900-looks-awesomely-dangerous/
• http://www.pgpedia.com/n/novelty-playground-era#footnote2_iqp5xxi
• https://savingplaces.org/stories/how-we-came-to-play-the-history-of-playgrounds/#.V8_X649OKUl
• https://en.wikipedia.org/wiki/Child_savers
• https://inventingtheplayground.wordpress.com/
• http://www.thearchitectureofearlychildhood.com/2012/01/post-war-adventure-or-junk-playgrounds.html
• https://libcom.org/history/once-upon-time-there-was-place-called-nothing-hill-gate
• https://en.wikipedia.org/wiki/1958_Notting_Hill_race_riots