Savaş Sonrası Sovyet Mimarlığından Bir Kesit: Yerelde Modernler

SALT’ın yeni sergisi Yerelde Modernler, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nde (SSCB) modern mimarlığın mirasına odaklanıyor.

Bir zamanlar birliği oluşturan 15 ülkeden derlenen örneklerin yer aldığı sergide, yerel mimarların 1960 ve 1970’lerdeki sıra dışı uygulamalarından 1980’lerdeki Kağıt Mimarlığı hareketinin eleştirel yaklaşımına geniş bir dönemin ürünleri inceleniyor.

SSCB’de savaş sonrası yaşama dair maket, çizim, fotoğraf ve filmler ile efemeradan meydana gelen seçki, Kalebodur’un desteğiyle 8 Mayıs-11 Ağustos tarihlerinde SALT Galata’da gerçekleşiyor.

SALT Araştırma ve Programlar Direktörü Vasıf Kortun: “Yerelde Modernler 1955 yılında Kruşçev’in SSCB iktidarına gelmesinden 1991 yılında birliğin dağılmasına kadar uzanan süreçte politik ortamın mimarlıktaki yansımalarını inceliyor. Bu projeyi önemli kılan farklı nedenler var. Öncelikle SSCB’nin, özellikle de Rusya dışındaki cumhuriyetlerin kendine özgü deneysel mimarlıkları modern mimarlık tarihi yazımında henüz gerektiği şekilde anılmıyor. Bunun yanı sıra serginin içeriği dönemin orijinal üretimine itibar ediyor ve çok sayıda maket, proje kitabı, eskiz, resim, fotoğraf ve el çizimlerini bir araya getiriyor. 1960’ların brutal yapılarından 1980’lerin kağıt mimarlığına Yerelde Modernler sergisinde ortaya konan örneklerin bir büyük değeri de komşuluk ilişkisinde olduğumuz bu coğrafyayı ilk defa karşılaştırmalı inceleme fırsatı yakalayacak olmamız” sözleriyle sergiyi değerlendiriyor.

İnşa Edilen İdeoloji “Yerelde Modern” Sergisinde İşleniyor

Sovyetler Birliği’nin dağılmasının üzerinden neredeyse 25 yıl geçmesine karşın, birliği bir arada tutmuş olan toplumsal doku eski imparatorluğun sınır ötesinde halen tanınmıyor. Bir yanda birlik duygusu yaratan, diğer yanda toplumsal çözülmede etken olan mimarlık ve şehircilik, bu dokunun en güçlü bağlarını teşkil ediyor. Tek tip bir mekanda katmanlaşmış iç karşıtlıklardan muzdarip bu mimarlıklar kıtası, günümüzde keşfedilmeyi bekleyen başyapıtlarla dolu. Yerelde Modernler, bu coğrafyaya odaklanarak bütünüyle farklı bir toplum fikri için inşa etme teşebbüsünü inceliyor.

Her şey 1953’te Stalin’in ölümünden sonra, “buzulların erimesi” olarak bilinen Kruşçev devrinde başladı. Ülkenin modernleşmesine yönelik yeni ideolojik çağrı, kent mekanlarının belirgin bir şekilde artmasıyla sonuçlandı. Bu durum, ekonomik kriz ve tükenen maddi kaynaklar nedeniyle darboğaza giren SSCB’nin son yıllarına dek sürdü. Toplumsal Gerçekçi mimarlık reddedildi; bilimsel ve teknolojik ilerleme ideolojisi yeni bir kentleşmeyi beraberinde getirdi. Projeler her bir cumhuriyetteki yerel planlama ofislerince tasarlanarak inşaat endüstrisinin standartlarına göre uygulamaya kondu. Mimarlar, Uluslararası Üslup’un yanı sıra 1920’lerin Sovyet Modernizmi mirasını deneyimlediler. Süratle Geç Modernizm dönemine özgü bir Sovyet dili geliştirildi.

Henüz 1960’larda, mekan ve mimarinin endüstrileşmesine yönelik bu politikaya karşıt, eski tarihi şehri referans noktası alan eleştirel bir hareket yükseldi. Mimarlar ve yerel seçkinler, mimarlığın resmi esaslarına olan mesafelerini, bölgesel -ya da ulusal- kimlik arayışının bir teyidi olarak gördüler. Böylece, merkez Moskova bürokrasisinin baskın politikalarına meydan okuyan mimari bir avangart biçimlendi. Modernizmin her iki versiyonu -yerel modern ve Sovyet melez- farklı konumlanmış modern yaşam tarzlarını yansıttı.

Ustaları ve özgünlükleri, orijinal stilleri ve benzersiz binalarıyla savaş sonrası Sovyet mimarlığına adanmış olan Yerelde Modernler, mimarlık tarihi anlatımlarında eksik kalmış bu kesite dair detaylı bir bakış sunuyor.

Yerelde Modernler, SALT için Georg Schöllhammer tarafından, Ruben Arevshatyan’ın iş birliğinde ve Local Modernities adlı araştırma projesinin temelinde hazırlandı. Schöllhammer ve Arevshatyan’ın, Klaus Ronneberger, Markus Weisbeck ve Heike Ander ile birlikte geliştirdikleri Local Modernities, aynı zamanda Architekturzentrum Wien tarafından 2012’de düzenlenen Soviet Modernism 1955-1991 Unknown Stories adlı serginin yapılmasına vesile olmuştu.